Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

EKITSWEKA 3

Ni Bahi Abikere omw’Ithwale ery’Ebirimu?

Ni Bahi Abikere omw’Ithwale ery’Ebirimu?

1. Edini ey’obuhangwa yika sosekanibawa yithi n’ekithwa?

ENYIKIRIRYA esy’amadini aw’obuhangwa omu Afirika syabiri sosekanibwa ng’ekithwa. Okw’akasweswe kuli Nyamuhanga, oyu lengethukire omwa kaghalha ak’obunyakirimu. Okwa syambandi kuli esyanyamuhanga ngengenge, kutse emirimu, ib’abakobe ba Nyamuhanga. Okwa lhukanga lhwabu ikwabya abasokulhu abakera abakibuka amahiika abu n’eritsomana gho. Eyikwa iyabya abali n’akaghalha kake ak’obunyakirimu: obulhoyi, obulhaghu, n’obukumu.

2. Omusyo mughuma omwa Afirika akakanganaya athi ngokwa enyikirirya ey’obuhangwa yihambire kutsibu okwa dini?

2 Esyanyikirirya esy’obuhangwa esi syabirihamba kutsibu okw’owandi madini aw’omwa Afirika. Omwa Afirika, omusyo mughuma akabugha athi: “Erikwama-kwamania enyikirirya (ey’Ekikrisitayo kutse Ekisiramu) sikiri thukakiraya erithendiramya esyanyamuhanga esy’ewethu.”

3. Ni hayi ahathwang’ighira ekwenene okw’abo abikere omw’ithwale ry’ebirimu?

3 Esyanyikirirya esy’obuhangwa omu Afirika ni sy’ekwenene sithi? E Biblia yikathubwira ekwenene okw’abo abikere omw’ithwale ry’ebirimu.

Yehova, Nyamuhanga ow’Ekwenene

4. Amadini makulhu-makulhu omu Afirika nawu akikiriranizaya okuki?

4 Amadini asathu aw’asibwe kutsibu omwa Afirika akaligha athi Nyamuhanga aneho kandi ali endatha kutsibu. E Biblia yikamukanayako nga ‘Nyamuhanga w’esyonyamuhanga n’Omwami ow’abami, Nyamuhanga mukulhu, mbangi kandi n’oweriswekerya.’ (Ebihano 10:17) Abasiramu nabu bakikiriraya omu Nyamuhanga mughuma ow’endatha kutsibu. Erisighikira n’edini ey’obuhangwa omu Afirika, Oyuwasi ebyafayo by’amadini Geoffrey Parrinder akabugha athi: “Abiraghulhu bangi babirikirirya omwa Nyamuhanga oyuli endatha kutsibu, thatha ow’esyonyamuhanga n’abandu, omuhangiki ow’ekihugho kyosi.”

5. Ni mena ahi amaghuma-maghuma awa kakolesibawa oku Nyamuhanga?

5 Aliriryo, nomwakine indi erikirirya omu Nyamuhanga riyitsatsangire ehosi-hosi, abandu bangi sibali yitheghereraya Nyamuhanga nga nindi. Eky’erimbere eriminya omundu ly’eriminya erina liwe. Erisighikira n’erina lya Nyamuhanga, amadini syali yitheghereranaya. Abakayahulha mwa Bakristayo, nikya bulikiro erimwahulha mwa Nyamuhanga, ekitsumbi ekikamanyisaya “Ow’Amaka.” Omw’Abasiramu, akahulhawa mwa Allah. Omw’abo abakwamire edini ey’obuhangwa, erina erikakolesibawa erikangania ow’Endatha Kutsibu nirya mbaghane erisighikira n’omubughe. Omwa kitabu kiwe ekya Concepts of God in Africa, John S. Mbiti akathondekanaya amena n’ebitsumbi ebilhabire 500 ebikakolesibawa omwa Afirika oku Nyamuhanga. Ng’eky’erireberyako, omwa mubughe owe Yoruba (Nigeria), Nyamuhanga bakamwahulha mwa Olodumare; omw’aba Kikuyu (Kenya), ni Ngai; n’omw’aba Zulu (South Africa), ni Unkulunkulu.

6, 7. Erina lya Nyamuhanga yandi, kandi thukaliminya thuthi?

6 Nyamuhanga iyowene-wene akabugha athiki okwa lina liwe? Omughulhu Nyamuhanga abwira Musa athi asondole Abaisraeli erilhwa e Misiri, Musa mwabulya: ‘Omughulhu nasyahika okw’abana ba Israeli n’eribwirabo nyithi, ‘Nyamuhanga w’abathatha-kulhu wenyu amanyithuma okwinywe,’ nabo basanyibulya, ‘erina liwe yandi?’ Naghe nasyabwirabo nyithiki kwehi?’—Eriluayo 3:13.

7 Nyamuhanga mwasubirya athi: “Wasyabugha n’abana ba Israeli uthi, ‘Yehova Nyamuhanga ow’abathatha-kulhu benyu . . . amanyithuma okw’inywe.’ Eri ry’erina lyaghe erihika kera na kera, n’ery’ibukwa lyaghe erihika okwa syondengo syosi.” (Eriluayo 3:15, NW) Erina lya Nyamuhanga eri, likabanika omwa masako awe Biblia emirundi 7,000 n’erilhaba, nomwakine indi abandi bahinduli be Biblia babirihamu erina eryo n’erisubyamu ebitsumbi nga “Nyamuhanga” kutse “Omwami Mukulhu.”

8. Yehova asosire athi, kandi thutholere ithwakolha ki thwamabya thwanzire eritsemesibwa nayo.

8 Yehova asosire athi? Ni mulimu, muthoka byosi, ow’olhukengerwa. Ni w’endatha kutsibu, oyo wuthe wangalinganisya nakindu kyoso-kyosi, sihali oyu ingene-ngene nayu. (Ebihano 6:4; Isaya 44:6) Yehova mwabwira Musa: “Ingye Yehova indi Nyamuhanga ow’obuha.” Nibugha ambu, erisimwa na Yehova, thutholere ithwamuramya iyo musa. Syalianza thukaramya ekindu kyosi-kyosi kutse omundu wosi-wosi.—Eriluayo 20:3-5.

Yesu Kristo, Omwami w’Obwami bwa Nyamuhanga

9. Busana naki thwangana bugha thuthi Yesu s’ingene na Yehova?

9 Munabwire hali erithendi yitheghererya Yesu nga nindi. Abangi okw’abakayahulha mwa Bakristayo bakikiriraya bathi Yesu ni mughuma ow’okwa Busathu “Bubuyirire.” Aliriryo e Biblia siyiri kangiriraya yithi Nyamuhanga ni bandu basathu omwa mughuma. Kandi siyiri kangirirya yithi Yesu ingene na Yehova. Yesu iyowene-wene mwabugha athi: ‘Thatha andengire.’—Yoane 14:28.

10. Yesu abya hayi athali asa okwa kihugho?

10 E Biblia yikakangiriraya yithi Yesu athali asa okwa kihugho ng’omundu, abya ikere elhubulha ng’ekihangikwa kikulhu eky’ekirimu. Nga Yehova kwa hangika Adamu na Eva erikalha okwa kihugho, kwanabya ahangire athya abandu ab’ekirimu erikalha elhubulha. Yesu y’omundu ow’ekirimu ow’erimbere erihangikwa na Yehova.—Yoane 17:5; Abanya Kolosai 1:15.

11. Yesu mwahika okw’ibuthwa athi ng’omundu?

11 Ebirimo nga 2,000 ebilhabire, Yehova mwahumirya engebe ey’ekihangikwa eky’ekirimu eki omwanda ya Maria, omumbesa oyowabya athali athabana mulhume. Malaika Gablieri mwabugha nayo athi: ‘Wasyaheka obukule n’eributha omulhwana, neryo wasyamwahulha mwa Yesu. Kandi asyathabalha ng’omwami n’obwami bwiwe sibwendi syahwaho.’—Luka 1:31, 33. *

12. Ni nzumwa yahi enguma eyaleka Yesu inyasa okwa kihugho?

12 Neryo Yesu mwa buthwa, akulha abya mulhume, kandi akangirirya abandu b’erisonda lya Yehova n’ekighendererwa kiwe. Mwabugha n’omuthabali omu Roma athi: ‘Busana n’eki nabuthawa kandi nabirihika omwa kihugho busana n’eki, erithulha omwatsi ow’ekwenene.’ (Yoane 18:37) Thwamayitheghererya ebya Yesu akangiriraya, ithwangan’igha ekwenene okw’isonda lya Nyamuhanga n’ekighendererwa kiwe. Thwangan’igha ngokwa thwangasimwa na Nyamuhanga.

13. Enzumwa eya kabiri eyaleka Yesu inyasa okwa kihugho ni yahi?

13 Enzumwa eya kabiri eya leka Yesu inyasa okwa kihugho ry’erihayo engebe yiwe ng’embanulho ahabw’abandu. (Matayo 20:28) Akolha athya busana n’erithuyira mwa b’obwiranda okwa kibi ekya thwasighalhaya erilhwa oku sokulhu wethu Adamu. Eki kyangalekire ithwasyabyaho kera na kera. Omukwenda Yoane mwasakanga: ‘Nyamuhanga mwanza ekihugho ky’athya, kyaleka inyaha mughalha wiwe, ekyusa, neryo oyukamwikirirayamo syathoghothibawe, aliriryo abane engebe y’erikotha.’—Yoane 3:16.

14. (a) Ekyabya kyabere oku Yesu niki enyuma sy’olhuholho lhwiwe ng’omundu? (b) Yesu awithe kitsumbi ki hathya elhubulha?

14 Enyuma w’olhuholho lhwiwe ng’omundu, Yesu mwalhubuka neryo aghenda elhubulha, eya athungira kandi engebe ng’ekihangikwa ky’ekirimu eky’akaghalha. (Emibiri 2:32, 33) Enyuma waho, Yehova mwamuha ‘erithabalha, n’olhukengerwa, n’obwami; abandu bosi n’ebihanda, n’emibughe bangamukolera.’ (Danieli 7:13, 14) Yesu abiribya Mwami ow’akaghalha; ni Mwami ow’obuthabali bwa Yehova obw’elhubulha. Akisiya inyakangania akaghalha kiwe omwa kihugho eky’osi.

Abamalaika, ni Baghombe ba Nyamuhanga

15. Abamalaika bahangikawa mughulhu wahi kandi hayi?

15 Yehova na Yesu sibo basa abikere omw’ithwale ery’ebirimu. Yehova mwahangika ebindi bihangikwa by’ekirimu, b’abamalaika. Omughuma ow’okwibo ni Gablieri oyo wakanaya na Maria. Abamalaika mubathatsuka erikalha okwa kihugho ng’abandu. Bahangirawa elhubulha kera abandu bathe bahangikwa okwa kihugho. (Yobu 38:4-7) Yiri obukekulhu n’obukekulhu obw’abamalaika.—Danieli 7:10.

Abamalaika abayisiwa bakaghana eriramibwa

16. Busana naki abandu sibatholere eriramya abamalaika?

16 Abamalaika abayisiwa sibalianza thukabaramya. Emirundi ibiri, omukwenda Yoane mwalengesya eriramya abamalaika, mubamusuyira, ibane mubugha bathi: “Wuyitheghaye! Siwukole wuthya! . . . Wuramaye Nyamuhanga.”—Eribisulirwa 19:10; 22:8, 9, NW.

17. Niki ekikakanganaya kithi abamalaika banganatheya abaghombe ba Nyamuhanga, kandi busana naki kino ni ky’erihumulikania?

17 Abamalaika sibakibanikira abandu ba Nyamuhanga okwa kihugho, ngokwa bakolha bakasabulha abakwenda ba Yesu omwa ngomo. (Emibiri 5:18, 19) Nomwakine kithya, thwamaramya Yehova erisighikira n’ekinywa kiwe, e Biblia, ithukendibya n’erighumya thuthi abamalaika ba Nyamuhanga abakaghalha kandi abathelhangirawa bakendi thutheya. E Biblia yikabugha yithi: ‘Omumalaika wa Yehova akatheghaya abakamubaha, akalhamayabo omwa bwiko.’ (Esyonyimbo 34:7; 91:11, NW) Busana naki kino ikya thuhumulikania? Kusangwa hali esyanzighu esikalire omw’ithwale ly’ebirimu esikanza erithuthoghothya!

Sitani, Enzighu ya Nyamuhanga

18. (a) Ekyaleka omumalaika mughuma inya yisamambulha oku Nyamuhanga niki? (b) Malaika oyu wayisamambuli ono mwahebwa mena ki?

18 Abandi okw’abamalaika ba Nyamuhanga abosi mubathasighalha bayisiwa eyali. Abandi mubayisamambulha okwiyo. Ibo bibene-bene mubayikolha mwa nzighu sya Nyamuhanga kandi nesy’abandu okwa kihugho. Eki kyasa kithi? Abamalaika abosi aba Yehova ahangika babya babuya kandi ibathunganene. Aliriryo, omughuma okw’abana b’ekirimu aba ababuyirire mwanza abandu bamuramaye kandi akolera okwa ngumbu eyi enyibi. Malaika ono mwahebwa erina Sitani, erikamanyisaya “Omuhakani [wa Nyamuhanga].” Kandi akathasyahulhawa mwa Diabolo, ekikamanyisaya “Omuthebya,” kundi akakanaya amabehi mabi oku Yehova.

19. Satani mwaghalya athi Yobu, kandi busana naki?

19 Sitani akakuna abandu eriyitherana nayo omw’iyisamambulha oku Nyamuhanga. Thalengekania eky’akolha okwa mughombe wa Nyamuhanga omuyisiwa Yobu. Yobu abya mughuda kutsibu. Aby’awithe esyambuli 7,000, esyangamiya 3,000, esyande n’esyonume 1,000, n’esyapunda esy’obukali 500. Kandi aby’awithe abana ikumi n’abaghombe bangi. Erimbere, Sitani mw’itha ebisoro n’abaghombe ba Yobu. Erikwamyako, mwathuma “ekihunga kinene” kyatherya enyumba, eyitha abana ba Yobu abosi. Enyuma waho, Sitani mwaghalya Yobu ‘n’ebimatha bibi eritsuka omwa bulyathiro bw’ebisando biwe erihika okwa kahulihuli k’omuthwe wiwe.’—Yobu 1:3-19; 2:7.

20. (a) Yobu mwahembwa athi busana n’obuyisiwa bwiwe? (b) Nomwakine indi Yobu abya muyisiwa oku Nyamuhanga, Sitani abirikolha ki okw’abandu bangi?

20 Nomwan’aghalhawa kutsibu athya, Yobu mwasighalha inyane muyisiwa oku Nyamuhanga. Neryo Yehova mwamulhamya kandi ‘mwaha Yobu ya kabiri kwilhaba ebyo abya awithe erimbere.’ (Yobu 42:10) Sitani mwalemwa erithwa erithunganene lya Yobu, aliriryo abirileka bandu bangi ibalhwa oku Nyamuhanga. E Biblia yikabugha yithi: ‘Ekihugho kyosi kiri omwa buthoki bw’omubi oyu.’—1 Yoane 5:19.

21. (a) Sitani mwakangania athi engumbu yiwe y’eriramibwa? (b) Ekyaleka Yesu inyaghana eriramya Satani niki?

21 Sitani akanza thumuramaye. Eki mukyalhangirika omughulhu yalenga oku Yesu ebirimo nga 2,000 ebilhabire. E Biblia yikathulhagho: “Sitani mwathwalha Yesu y’okwa kithwa kiri-kiri, mwamukangya amami wosi w’ekihugho n’olhukengerwa lhwagho, neryo Satani mwabwira Yesu athi, ‘Ebyosi ebi nasyakuhabyo wamanyikukamira n’erinyiramya.’” Yesu mwaghana, n’eribugha athi: ‘Ilhuaho, iwe Sitani! Kisakire kithi, ‘Iwaramya Yehova Nyamuhanga wawu, kandi wutholere erimukolera iyowene.’” (Matayo 4:8-10, NW) Yesu abya asi ekilhaghiro kya Yehova, neryo mwathakolha ebyo Sitani anza.

Esyombinga, ni Birimu Bibi

22. Esyombinga syabirikolha ki okw’abandu?

22 Abandi bamalaika mubayiyunga oku Sitani neryo bayisamambulha oku Nyamuhanga. Esyombinga esi ni nzighu sy’abandu okwa kihugho. Ni batsibu kandi basindwa. Omughulhu owalhabire, ibakakolha abandu mwa bikiru kandi mwa ndimethime. (Matayo 9:32, 33; 12:22) Ibakakolha abandi mwa balhwere kutse basire. (Matayo 17:15, 18; Mark 5:2-5) Ibakaghalhaya n’abana nibya.—Luka 9:42.

23. (a) Ebirimu bibi bikanza ki okw’abandu? (b) Sitani n’esyombinga babiri buzya-buzya abandu erikolha ki?

23 Nga Sitani, emirimu mibi eyi yikanza eriramibwa. Omwa mwanya w’esyombinga erighana eriramya ly’abandu—sikaminya sithi eriramya nirya Yehova—sikayighomba, isyarondekania siramibawe n’abandu. Erilhabira omw’ibuzya-buzya, amabehi, n’eriubahisya, Sitani n’esyombinga babirileka abandu ibabaramya. Ni kwenene, abandu bangi sibasi kwa bakaramaya Sitani n’esyombinga siwe. Abangi bangana kukubalha bamaminya bathi edini yabu yikaha Sitani y’ekitsumbi. Kandi nibya, e Biblia yikakunga yithi: “Ebyo ab’ebihanda bakahera, bakahererabyo esyombinga, butsira uku Nyamuhanga.”—1 Abanya Korinto 10:20.

24. Ni nzira yahi enguma eya Sitani akakolesaya eritheberamo abandu?

24 Enzira nguma eya Sitani n’esyombinga siwe baka theba-thebera mw’abandu eribaramya, ly’eritsatsanga omwatsi ow’amabehi okw’abandu ababiriholha. Thuthalebya e Biblia ngayika kangiriraya yithi okw’eki.

^ enu. 11 E Korani yikakanaya okw’iswekerya ery’eributhwa lya Yesu omwa Sura 19 (Mariamu). Yi kabugha: “Muthwathumira [Mariamu] omulimu Wethu omwa kisosekanio eky’omundu oyukulire. Abere amulhangira mwa bugha: ‘Olhukogho lhunyilhwire erilhwa okw’iwe! Wamabya iwukanubaha Omukama, nyireke, hamba enzira yawu wughende.’ Mwamusubirya athi ‘Indi mukwenda ow’Omukama wawu, kandi ngalyasa erisyakuha omwana ow’obulhume oyubuyirire.’ Mariamu mwasubirya, ‘Nangabutha nyithi omwana, ingye mumbesa hano, isindi thabana mulhume?’ Omukwenda mwasubirya athi ‘Eri nisonda lya Omukama wawu.’ ‘Eki sikikalire okwiyo. “Akendisyabya kaminyikalho okw’abandu,” Omukama athya, “kandi mughisa erilhwa okw’ithwe. Kwathwabirithwamu thuthya.”’”