Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Esyondomeko

Esyondomeko

1 YEHOVA

Erina lya Nyamuhanga n’iyo Yehova erikamayisaya “Akaleka Kibye.” Yehova ni Nyamuhanga omuthoki w’ebyosi, kandi yuwahangika obuli kindu. Awithe obuthoki bw’erikolha ekyosi-kyosi eky’akathwamu erikolha.

Omwa Kihebrania, erina lya Nyamuhanga irikahandikawa omwa syonyughuta ini. Esyonyughuta ini esi omwa Lhusungu ni YHWH kutse JHVH. Erina lya Nyamuhanga likabanika omwa masako w’Ekihebrania emirundi hakuhi 7,000. Abandu omwa kihugho kyosi bawithe ngoku bakahandika erina Yehova, n’eriribugha ngoku omubughe wabu ali.

Esura 1, enu. 15

2 E BIBLIA “YATHEGHEKANIBAWA NA NYAMUHANGA”

Omwinye e Biblia ni Nyamuhanga, aliwe mwakolesya abandu erihandikayo. Eki kiri ng’omukulhu w’omubiiri kw’angana bwira omuhandiki wiwe y’eby’erihandika omwa baruha. Nyamuhanga mwakolesya omulimu wiwe abuyirire erisondolha abahandika e Biblia erihandika amalengekania wiwe. Omulimu oyo mwabasondolha omwa nzira muthina-muthina, ng’eribathokesya erithunga esyonzoli kutse ebilhotho neryo ibabihandika.

Esura 2, enu. 5

3 EMISINGYI

Emisingyi ni ngangirirya sye Biblia esikathuwathikaya erithwamu ndeke. Ng’eky’erileberyako, omusingyi ‘abanywani babi bakatsandaya omuthima mubuya’ akathukangiriraya ngoku abanywani bethu bangana leka ithwabya babuya kutse babi. (1 Abanya Korinto 15:33) N’omusingyi owa “eky’omundu akahera, ky’anemwendi syahulhulha” akathukangiriraya ngoku sithwanga balha okwa bikalhwiririra omwa bya thukakolha.​—Abanya Galatia 6:7.

Esura 2, enu. 12

4 OBUMINYERERI

Ni mwatsi owakalhua oku Nyamuhanga. Anganabya iniakasoborera erisonda lya Nyamuhanga, engangirirya ey’erighenderako, ini kihano, kutse eritswera. Kandi anganabya ini mwatsi owahambire okwa kikendi syabya embere. Omwa Biblia muli amaminyereri mangyi awabiribererera.

Esura 2, enu. 13

5 AMAMINYERERI AWAHAMBIRE OKU MASIYA

Yesu yuwaberereraya amaminyereri mangyi we Biblia awahambire oku Masiya. Lebaya akasanduko “ Amaminyereri Awahambire oku Masiya.”

Esura 2, enu. 17, omwatsi ahikwa

6 EKYALEKA YEHOVA INIAHANGIKA EKIHUGHO

Yehova Nyamuhanga ahangika ekihugho eribya paradiso, obwikalho obw’abandu abamwanzire. Ekighendererwa kiwe sikiri kyathahinduka. Omwa buthuku obuthe bwahali, Nyamuhanga akendi ghunzaho obubi n’eriha abandu biwe b’engebe y’erikotha.

Esura 3, enu. 1

7 SITANI DIABOLO

Sitani ya malaika oyuwatsukisaya obuyisamambuli oku Nyamuhanga. Akahulhawa mwa Sitani, ekikamanyisaya “Omuhakani,” kundi akarwanisaya Yehova. Kandi akahulhawa mwa Diabolo, ekikamanyisaya “Omuhangiriri.” Mwahebwa erina eri kundi akathulha amabehi oku Nyamuhanga n’eritheba abandu.

Esura 3, enu. 4

8 ABAMALAIKA

Yehova mwahangika abamalaika kera isyali ahangika ekihugho. Bahangikawa ini b’erikalha elhubulha. Abamalaika balhabire okwa syomiliyoni kikumi. (Danieli 7:10) Banawithe amena n’emibere muthina-muthina, kandi abamalaika abathaleghulha sibalyanza eriramibwa n’abandu. Bawithe ebitsumbi muthina-muthina kandi bakahebawa emibiiri muthina-muthina. Emibiiri eyi mwamuli erikolera embere sy’ekithumbi ky’obwami kya Yehova, ng’abathumwa, eritheya n’erisondolha abaghombe biwe b’okwa kihugho, eriberererya eritswera liwe, n’erisighika omubiiri w’erithulira. (Esyonyimbo 34:7; Eribisulirwa 14:6; 22:8, 9) Obuthuku obukasa, bakendi syabya haghuma na Yesu bakalhwa olhuhi lhwe Harmagedoni.​—Eribisulirwa 16:14, 16; 19:14, 15.

Esura 3, enu. 5; Esura 10, enu. 1

9 EKIBI

Ekibi ky’ekyosi-kyosi ekya thukalengekanaya, kutse erikolha ekya Yehova athanzire kutse ekithehambangana n’erisonda liwe. Kundi ekibi kikatsandaya obughuma bwethu na Nyamuhanga, abirithuha ebihano n’emisingyi ebikathuwathikaya eriyihighulha okw’ikolha ekibi omw’ikighenderera. Okw’itsuka, Yehova mwahangika obuli kindu ikihikene, aliwe omughulhu Adamu na Eva bathwamu erithendiowa Yehova, mubakolha kibi neryo bamabya isibakihikene. Mubakekelhuha n’eriholha, neryo kundi thwabirisighalya ekibi kya Adamu, thukakekelhuha n’eriholha.

Esura 3, enu. 7; Esura 5, enu. 3

10 HARMAGEDONI

Olhu lhw’olhuhi lhwa Nyamuhanga olhw’erithoghothya ekihugho kya Sitani n’obubi bwosi.

Esura 3, enu. 13; Esura 8, enu. 18

11 OBWAMI BWA NYAMUHANGA

Obwami bwa Nyamuhanga ni buthabali obwa Yehova abirihiraho elhubulha. Yesu Kristo anemuthabalha ng’Omwami wabu. Obuthuku obukasa, Yehova akendi syakolesya Obwami obu erighunzaho obubi bwosi. Obwami bwa Nyamuhanga bukendi syathabalha ekihugho.

Esura 3, enu. 14

12 YESU KRISTO

Nyamuhanga mwatsuka erihangika Yesu athali ahangika ekindi kindu kyosi-kyosi. Yehova mwathuma Yesu y’okwa kihugho eriholera abandu abosi. Yesu abere abirithibwa, Yehova mwamulhubukya. Yesu lino anemuthabalha elhubulha ng’Omwami w’Obwami bwa Nyamuhanga.

Esura 4, enu. 2

13 OBUMINYERERI BW’AMAYENGA 70

E Biblia muyalhaghulha obuthuku obwa Masiya angabanikiremu. Eki kyangabere okw’ihwererera ly’obuthuku obukahulhawa mw’amayenga 69, obwatsuka omwaka 455 E.K.K. (Ekighanzire Kino Kithe Kyabya) n’erihwererera omo mwaka 29 E.K. (Ekighanzire Kino)

Thukaminya thuthi ngoku mubwahwererera omo mwaka owa 29 E.K.? Amayenga 69 atsuka omo mwaka 455 E.K.K. omughulhu Nehemia ahika e Yerusalemu, akatsuka erithasyahimba omuyi. (Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8) Thukabya thukowa ekinywe “eyenga” kikathwibukaya enamba 7. Amayenga awali omwa buminyereri obu si w’amayenga aw’ebiro musanju aliwe ni mayenga w’emyaka musanju, erisighikira okwa kilhaghiro eky’amaminyereri ekya “obuli kiro busana n’omwaka mughuma.” (Emighanzo 14:34; Ezekieli 4:6) Eki kikamanyisaya kithi obuli yenga ni buthuku bw’emyaka musanju neryo amayenga 69 yikabya myaka 483 (69 x 7). Thwamabara emyaka 483 eritsuka omwaka 455 E.K.K., kikathuhikaya oko mwaka 29 E.K. Oyu w’omwaka owa Yesu abatizibirawamu n’eribya Masiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Obuminyereri ibwan’obu mubwathasyakania okwa yindi yenga, nayu obo ini yindi myaka musanju. Omwa buthuku obu, omo mwaka owa 33 E.K., Masiya ang’ithibirwe, n’eritsuka omwaka 36 E.K., engulhu yuwene y’Obwami bwa Nyamuhanga yangabere iyikathulhughanibwa okwa bihanda byosi butsira okwa Bayuda basa.​—Danieli 9:24-27.

Esura 4, enu. 7

14 ENGANGIRIRYA Y’AMABEHI EY’OBUSATHU

E Biblia yikakangiriraya yithi Yehova Nyamuhanga ya Muhangiki kandi mwahangika Yesu isyali ahangika ekindi kindu. (Abanya Kolosai 1:15, 16) Yesu si Nyamuhanga Omuthoki w’Ebyosi. Mwathayilingirirania na Nyamuhanga. Nibya mwabugha athi: ‘Thatha andengire.’ (Yoane 14:28; 1 Abanya Korinto 15:28) Aliriryo awandi madini akakangiriraya athi Nyamuhanga ni bandu basathu omwa mughuma: Thatha, Mughalha, n’omulimu abuyirire. Ekinywe “Obusathu” sikiri omwa Biblia. Eyi ni ngangirirya y’amabehi.

Omulimu abuyirire ni kaghalha ka Nyamuhanga akakakolha, obuthoki bwiwe obuthe lhangirawa obw’akakolesaya erikolha erisonda liwe. Si mundu. Ng’eky’erileberyako, Abakristayo ab’omwa kighonye ky’erimbere ‘mobusulibwa n’omulimu abuyirire,’ kandi Yehova mwabugha athi: ‘Nasyuthulira omulimu waghe oko bandu bosi.’​—Emibiri 2:1-4, 17.

Esura 4, enu. 12; Esura 15, enu. 17

15 OMUSALABA

Omw’iramya Nyamuhanga, Abakristayo b’okwenene sibalikolesaya omusalaba. Busana naki?

  1.  Erilhua kera omusalaba abirikolesibwa omwa madini w’amabehi. Kera abya akakolesibwa omw’iramya eby’obuhangwa n’omwa mirwa ey’eby’olhubutho. Omwa myaka 300 Yesu aliholire, Abakrisitayo mubathakolesya omusalaba omw’iramya lyabu. Aliwe, Omuthabali w’ekikafiri ya Constantine mwakolha omusalaba ng’akaminyikalho k’Ekikrisitayo. Akaminyikalho aka mukakolesibwa ambu Ekikrisitayo kyanga minywa kutsibu. Aliriryo, omusalaba syabya hambire oku Yesu Kristo nahake. Ekitabu New Catholic Encyclopedia kikabugha kithi: “Omusalaba akabanika omwa mirwa, Ekikrisitayo kithe kyatsuka n’omwa mirwa eyithe y’Ekikrisitayo.”

  2.  Yesu mwathakwira okwa musalaba. Ekinywe eky’Ekigiriki ekikahindulhawa mwa “musalaba” kikamanyisaya “ekikondo ekimene,” “erisiforo,” kutse “omuthi.” E Companion Bible yikabugha yithi: “Omwa mubughe w’Ekigiriki owahandikawa mwe [Ndaghano Nyihya-Nyihya] simuli ekinywe ekikamanyisaya emithi ibiri eyitsutsikenie.” Yesu mwaholera okwa kikondo ekimene.

  3.  Yehova syalyanza thukakolesya esyosanamu kutse ehiminyikalho omw’iramya lyethu.​—Eriluayo 20:4, 5; 1 Abanya Korinto 10:14.

Esura 5, enu. 12

16 ERYIBUKA OLHUHOLHO LHWA YESU

Yesu mwahana abigha athi ibabya bak’ibuka olhuholho lhwiwe. Bakakolha eki obuli mwaka okwa Nisani 14, ekiro ekya Baisraeli banabya bak’ibukiramu Erikyuruka. Omuggati n’evini, ebikimanira omubiri n’omusasi wa Yesu, bikalhabibawa okwa buli kiro ky’Eryibuka. Abakendi syathabalha na Yesu elhubulha bakalya okwa muggati n’erinywa okwa vini. Abawithe amaha w’erisy’ikalha okwa kihugho kera na kera bakahindana okw’Ibuka eri aliriryo si balirya okwa muggati n’erinywa okwa vini.

Esura 5, enu. 21

17 AKALIMU

  • Abanene bikirirye bathi abandu bali mw’akandu akathelhangirawa akatheholha omundu akaholha neryo ikayabya n’ab’okw’ithwe ababiriholha. Kandi n’abandi ibikirirye bathi omwa mibere ng’eyi, omuholi angana wathikya kutse iniakolha nabi abaliho.

  • E Biblia siyiri bugha yithi thuli mw’akandu akatheholha thukaholha, aliwe yikabugha ndeke-ndeke yithi omundu akabya akaholha, akabya isyanga thasyakolha kindu. Amasako akathubwira ndeke athi: ‘Abaliho banasi kwa bakendisyaholha. Nikwa abaholi sibasiki, kutse sibawithe olhuhembo; kusangwa eryibukabo lyabiribiriranwa. Olhwanzo lhwabu, n’obusu bwabo, n’omuhwa wabo, byabirihera kera; kandi sibendi syaswabya n’ighabo na kera omo byosi bikakoleka eyikwa muna-kihugho. Sihali mubiiri, kutse eritheghekania, kutse amenge ekulimu eyo wukaya.’ (Omugambuli 9:5, 6, 10) Kandi e Biblia yikabugha yithi omughulhu abandu bakaholha, “bakasuba okwa kithaka; okwa kiro ekyo, eriyisunza lyabu lyosi likahwa,” akabya isyakiriho nahake.​—Esyonyimbo 146:4; Enzuko 3:19.

  • Kwesi, e Biblia siyirikangiriraya yithi abandu bali mw’akandu akathelhangirawa akatheholha. Abandu bakabya bakaholha, sibalibya ibaneho bulebe, busana n’ekyo sibanga wathikya kutse erikolha nabi abaliho.

Esura 6, enu. 5; Esura 15, enu. 17

18 EKIRIMU

Ekinywe ky’Ekihebrania n’eky’Ekigiriki ekikahindulhawa mwa “ekirimu” omwa Biblia kyangana manyisaya ebindu muthina-muthina. Aliwe kikamanyisaya ekindu ekithe lhangirawa n’abandu, ng’omuyagha kutse omuka w’abandu n’ebisoro. Ekinywe eki kyangana thasyamanyisya ebihangikwa by’ekirimu, omulimu abuyirire, ni bugha ambu, akaghalha ka Nyamuhanga akakakolha. E Biblia siyiri kangiriraya yithi hali akandu akakalhua omwa mundu abiriholha.​—Emisyo 1:23; Hagai 1:14; Matayo 12:43; Luka 11:13.

Esura 6, enu. 5; Esura 15, enu. 17

19 EGEHENA

Ekinywe ky’Ekigiriki ekikanahindulhawa omwa Biblia ye Kinandi mwa “kulimu” ni ‘Gehena.’ Egehena ni rina ly’omusya owali hakuhi ne Yerusalemu ahabya hakahisibirwa ebikaya okwa kyabu. Sihali ekikakanganaya indi omwa buthuku bwa Yesu, ebisoro kutse abandu babya bakaghalibwa kutse erihisibirwa omwa musya oyu ibaneho. Kwesi Egehena siyiri manyisaya omwanya owathelhangirawa owa baholi bakayamu eriyaghalhwa n’erihisibwa kera na kera. Omughulhu Yesu akanaya okwa bakaghusawa omwa Gehena, abya iniakakanaya okw’ithoghotherya ighuma ekindu.​—Matayo 5:22; 10:28.

Esura 7, enu. 20

20 OMUSABE W’OMUKAMA

Oyu w’omusabe owa Yesu aha akakangirirya abigha biwe ngoku banga saba. Kandi asibwe ng’omusabe owa Thatha Wethu kutse omusabe w’erileberyako. Ng’eky’erileberyako, Yesu mwabugha athi thusabe thuthya:

  • “Erina lyawu libye libuyirire”

    Thukasaba thuthi Yehova eraye erina liwe kw’amabehi awosi. Eki kitholere nuku abosi abali omwa lhubulha n’okwa kihugho bahe erina lya Nyamuhanga ly’olhukengerwa.

  • “Obwami bwawu bwase”

    Thukabya ithukasaba thuthi obuthabali bwa Nyamuhanga buthoghothaye ekihugho kibi kya Sitani, buthabale ekihugho, n’eriyira ekihugho mwa paradiso.

  • “Erisonda lyawu liyirawe omo kihugho”

    Thukabya ithukasaba thuthi ekighendererwa kya Nyamuhanga busana n’ekihugho kibererere nuku abandu abowa, kandi abahikene bang’ikalha omwa Paradiso kera na kera, ngoku Yehova aby’anzire akahangika abandu.

Esura 8, enu. 2

21 EMBANULHO

Yehova mwahayo embanulho erilhamya abandu okwa kibi n’olhuholho. Embanulho yabya iy’endihi eya yithaghisibawa erisubulya engebe y’omundu eyihikene eya mulhume w’erimbere, iya Adamu aheraya, n’erisubya obughuma bw’abandu na Yehova obwabya ibwabiritsanda. Nyamuhanga mwathuma Yesu y’okwa kihugho nuku angaholera abakolha-nabi abosi. Busana n’olhuholho lhwa Yesu, abandu abosi bawithe akaghisa ak’erisyabyaho kera na kera n’erihikana.

Esura 8, enu. 21; Esura 9, enu. 13

22 BUSANA NAKI OMWAKA OWA 1914 NI MUKULHU?

Obuminyereri obuli omu Danieli sura 4 bukathukangiriraya ngoku Nyamuhanga angatsukisirye Obwami bwiwe omu 1914.

Obuminyereri: Yehova mwalhothesya Omwami Nebukadeneza y’ekilhotho ekihambire okwa muthi munene owakondawa. Omwa kilhotho, omuliki w’ekyuma n’omulinga abya athimbire okwa kisiki nuku kirek’ithasyalhasa ahabwa ‘emighulhu musanju.’ Enyuma waho, omuthi oyu kandi angalhasire.​—Danieli 4:1, 10-16.

Obuminyereri obu bukathuhambako buthi: Omuthi akimanira obuthabali bwa Nyamuhanga. Ahabw’emyaka mingyi, Yehova mwakolesya abami e Yerusalemu erithabalha ekihanda kye Israeli. (1 Emyatsi y’Emigulu 29:23) Aliriryo abathabali abo mubaleghulha, neryo obuthabali bwabu mubwahwa. E Yerusalemu muyathoghothibwa omo mwaka owa 607 E.K.K. Aho hahatsukira ‘emighulhu musanju.’ (2 Abami 25:1, 8-10; Ezekieli 21:25-27) Omughulhu Yesu abugha athi: “Ab’ebihanda basyalyathangirira e Yerusalemu erihika aho emighulhu y’ebihanda yasyabererera,” abya iniakakanaya okwa ‘mighulhu musanju.’ (Luka 21:24) Kwesi ‘emighulhu musanju’ muyithahwa omughulhu Yesu abya okwa kihugho. Yehova mwayilhagha erisyasombolha Omwami ‘emighulhu musanju’ yikahwa. Obuthabali bw’Omwami muhyaka oyu, Yesu, bwangalethire emighisa minene okwa bandu ba Nyamuhanga omwa kihugho kyosi kera na kera.​—Luka 1:30-33.

‘Emighulhu musanju’ bwangabere buthuku bungahi?: ‘Emighulhu musanju’ muyaghunza myaka 2,520. Thwamabara emyaka 2,520 eritsuka omwaka owa 607 E.K.K., yikathuhikaya oko mwaka owa 1914. Oyo w’omwaka owa Yehova ayira Yesu Kristo mo Mwami w’Obwami bwa Nyamuhanga obuli elhubulha.

Thukahika thuthi okwa mughanzo 2,520? E Biblia yikabugha yithi emighulhu isathu n’embindi yingene n’ebiro 1,260. (Eribisulirwa 12:6, 14) Kwesi ‘emighulhu musanju’ by’ebiro ebi emirundi ibiri, ni bugha ambu ebiro 2,520. Ebiro 2,520 bingene n’emyaka 2,520 busana n’ekilhaghiro eky’obuminyereri ekikabugha kithi “obuli kiro busana n’omwaka mughuma.”​—Emiganzo 14:34; Ezekieli 4:6.

Esura 8, enu. 23

23 MIKAELI, OMULAIKA MUKULHU

Ekinywe “omulaika mukulhu” kikamanyisaya “omukulhu w’abamalaika.” E Biblia yikakanaya okwa malaika mukulhu mughuma musa, n’erina liwe ni Mikaeli.​—Danieli 12:1; Yuda 9.

Mikaeli ya Mukulhu w’emilhondo y’abamalaika ba Nyamuhanga abathaleghulha. Eribisulirwa 12:7 hakabugha hathi: “Mikaeli n’abamalaika biwe mubalhwa n’ekiyoka ekyo . . . n’abamalaika bakyo.” Ekitabu ky’Eribisulirwa kikabugha kithi Omukulhu w’amahe wa Nyamuhanga ni Yesu, neryo kwesi Mikaeli ni rindi lina lya Yesu.​—Eribisulirwa 19:14-16.

Esura 9, enu. 4

24 EBIRO BY’ENYUMA-NYUMA

Ebinywe ebi bikakanaya okwa mughulhu ebindu birebe ebikulhu-bikulhu byangabere okwa kihugho Obwami bwa Nyamuhanga buthe bwa thoghothya ekihugho kya Sitani. Ebindi binywe ebiri ng’ebi, nga “erihwererera ly’emighulhu” na “erihika ly’Omughalha w’omundu,” nabyo bikakolesibwa omwa maminyereri we Biblia erimanyisaya omughulhu oyu. (Matayo 24:3, 27, 37) “Ebiro by’enyuma-nyuma” byatsuka omughulhu Obwami bwa Nyamuhanga bwatsuka erithabalha elhubulha omo mwaka owa 1914 kandi bikendi syahwa ekihugho kya Sitani kikathoghothibwa okwa Harmagedoni.​—2 Timoteo 3:1; 2 Petero 3:3.

Esura 9, enu. 5

25 ERILHUBUKA

Erilhubuka mw’omughulhu Nyamuhanga akasubaya omundu oyuwabiriholha. E Biblia yikakanaya okwa bandu mwenda abaghenda bakalhubukibwa. Eliya, Elisa, Yesu, Petero, na Paulo abosi mubalhubukya abandu. Ebithiko-thiko ebi byathokekana busana n’obuthoki bwa Nyamuhanga. Yehova akalhaghanisaya erisyalhubukya ‘abathunganene n’abathathunganene’ okwa kihugho. (Emibiri 24:15) E Biblia kandi yikakanaya n’okw’ilhubuka ery’erighenda elhubulha. Oyo w’omughulhu abasombwerwe kutse abahakabibwa, bakalhubuka eriyabya elhubulha na Yesu.​—Yoane 5:28, 29; 11:25; Abanya Filipi 3:11; Eribisulirwa 20:5, 6.

Esura 9, enu. 13

26 EBY’ESYOMBINGA (EBY’OBULHAGHU)

Eby’esyombinga kutse eby’obulhaghu w’omutse mubi ow’erilengesya erikanirania n’abalimu, obundi meso oku meso kutse erilhabira omwa wundi mundu, ng’omuthahwa w’ekibindi. Abandu abak’ingira omwa by’emirimu bakakolha ekyo kundi bakaligha engangirirya ey’amabehi eyikabugha yithi emirimu yikabya iyo iyineho omundu iniabirinaholha neryo iyabya mirimu eyiwithe akaghalha. N’esyombinga sikalengaho erithebya abandu erithendiowa Nyamuhanga. Erilhaghulirya esyongununu, erilhaghulha, emajiki, obuthahwa bw’ekibindi, ebihaniriro by’obulhaghu, nabyo ni by’esyombinga. Ebitabu bingyi, esyogazeti, esyovidiyo, nibya n’omwa syonyimbo bikaleka esyombinga n’eby’obulhaghu ibyabya nga sibiwithe kabi. Emirwa mingyi eyikakolhawa omundu akaholha, ng’erihongera abaholi, erisesya ebiriro, eryibuka abaholi, ebikakolhawa okwa balyaholerawa, n’erithwana omuliro, nabyo ni kolangana n’esyombinga. Mughulhu mungyi abandu bakakolesaya ebikathamiraya bakanza erikolesya obuthoki bw’esyombinga.​—Abanya Galatia 5:20; Eribisulirwa 21:8.

Esura 10, enu. 10; Esura 16, enu. 4

27 EHAMULI YA YEHOVA EY’ERITHABALHA

Yehova ni Nyamuhanga Omuthoki w’Ebyosi, kandi mwahangika ekihugho kyosi. (Eribisulirwa 15:3) Ky’ekikaleka iniabya in’iyo Mwinye ebindu ebyosi kandi awithe obuthoki okwa bihangikwa biwe. (Esyonyimbo 24:1; Isaya 40:21-23; Eribisulirwa 4:11) Abirihira h’ebilhaghiro ebikasondolha ebyosi ebyo abirihangika. Kandi Yehova awithe obuthoki obw’erisombolha abandi eribya bathabali. Thukasighika ehamuli Nyamuhanga ey’erithabalha omughulhu thukamwanza n’erimukenga.​—1 Emyatsi y’Emigulu 29:11.

Esura 11, enu. 10

28 ER’IHA MW’OBUKULE

Er’iha mw’obukule kikakolhawa omw’ikighenderera er’itha omwana oyuthe wabuthwa. Si aksidenti kutse ekitsibu eribya omwanda. Eritsuka okwa kiro omundu akabya mukule, omwana si kitsuko ky’omubiri wa mama wiwe. Omwana nayu ni mundu ahabwiwe.

Esura 13, enu. 5

29 ERIHIRWA KW’OMUSASI

Eyi ni mithambirire eyiri mw’erikolesya omusasi kutse ekighuma ky’okwa bitsweka bbini ebiryalhua omwa musasi w’owundi erihiribwa okwa mundu kutse erikolesya omusasi owalhua inianabikire. Ebitsweka bbini eby’omusasi ni plasma, red blood cells, white blood cells, na platelets.

Esura 13, enu. 13

30 ERIKUNGWA

Omwa Biblia, “erikunga” siriri subulira okw’isuyira lisa. Omughulhu thukakungawa, thukabya ithukasondolhawa, erikangiriribwa, kutse erihabulhwa. Erikunga kutse erihabulha lya Yehova siriribya mw’ebitsumi kutse obuli nga butsindi. (Emisyo 4:1, 2) Yehova ni ky’erileberyako ekyuwene okwa babuthi. Erikunga erya Yehova akaha likakolha ndeke ikyaleka omundu inialyanza. (Emisyo 12:1) Yehova anzire abandu biwe kandi akabakangiriraya. Akabaha obusondoli obukahengulha amalengekania awathuwene kandi akabawathikaya eriminya ngoku banga lengekania n’erikolha omwa nzira eyikamutsemesaya. Okwa babuthi, erikunga mwamuli eriwathikya abaana babu eriminya ekyangaleka ibabya bowa. Kandi kikamanyisaya eribakangirirya erianza Yehova, erianza Ekinywe kiwe, e Biblia, n’eriyitheghererya ebihano biwe.

Esura 14, enu. 13

31 ESYOMBINGA

Ni bihangikwa by’ekirimu ebithelhangirawa, ebiwithe amaaka awalhabire okwa w’abandu. Esyombinga ba bamalaika ababi. Mubabya babi omughulhu bayikolha mwa nzighu sya Nyamuhanga omw’ithendi mwowa. (Enzuko 6:2; Yuda 6) Mubayiyunga oku Sitani omw’iyisamambulha oku Yehova.​—Eryibuka Ebihano 32:17; Luka 8:30; Emibiri 16:16; Yakobo 2:19.

Esura 16, enu. 4