1, 2. Kanaya okwa lhughendo olhwa Maria abyamu, kandi soborera ekyaleka iniathayowa buholho.

MARIA mwathayowa buholho inian’ikere okwa punda. Abya iniamabirighunza ndambi nyiri iniane kuyo. Yozefu abya iniane embere eribasondolha omwa lhughendo olhukakolhaya e Betelehemu. Maria iniakabya iniane mwowa omwana akasathya omwanda.

² Kilhangirikire ngoku obukule bwa Maria bwabya ibwamabirikulha. (Lk. 2:5, 6) Babere bane mulhaba okwa malima, abalimi bangabya imubabathungerera n’eriyibulya omukali oyuli omwa mibere ng’eyi ng’akaya hayi. Ni kyahi ekyaleka Maria inialhua ewabu e Nazareti erighenda athya lhughendu lhuuli olhu?

3. Ni lhukwamirwa lhwahi olhwa hebawa Maria, kandi ni kyahi ekya thwanzire ithwamwighako?

³ Eki kyatsuka myezi mirebe enyuma omughulhu omumbesa Omuyuda oyu ahebawa olhukwamirwa olhw’embaghane olhuthe lhwathahebwa owundi mundu. Abya w’eributha omwana oyukendi syabya Masiya, Mughalha wa Nyamuhanga! (Lk. 1:35) Obuthuku bw’eributha bwabere bune muhika, muhabya ekikabayithaghisaya erighenda. Omwa lhughendo olhu, Maria mwabana mw’ebitsibu muthina-muthina ebya lenga okw’ikirirya liwe. Thulebaye ekya muwathikaya eribya inianaghumire bunyakirimu.

4, 5. (a) Ni kyahi ekyaleka Yozefu na Maria ibaghenda e Betelehemu? (b) Ekihamulho kya Kaisari mukyaleka obuminyereri bwahi ibwa bererera?

⁴ Yozefu na Maria, s’ibo basa ababya omwa lhughendo olhu. Ahanyuma, Kaisari Augusto abya iniabirihamulha athi abandu baghende omwa syotawuni esy’ewabu eriyahandikwa. Yozefu mwathwalha eki ky’athi? E Biblia yithi: ‘Yozefu nayu mwalhua okwa muyi we Nazareti, e Galilaya, mwaya e Yudea, oko muyi ahulhawamu Betelehemu, aho mwami Dawudi abuthawa, kusangwa abya w’ekihanda n’ekithunga kya Dawudi.’​— Lk. 2:1-4.

⁵ Si kyasa bwase indi Kaisari amalhabya h’ekihamulho okwa buthuku obu. Obuminyereri obwabya ibwabirihandikwa emyaka nga  700 enyuma bwabya ibwabirikangania ngoku Masiya akendi syabuthirwa e Betelehemu. Habya ihane eyindi tawuni eyikahulhawa mwa Betelehemu olhughendo lhw’esyokilomita 11 erilhua e Nazareti. Aliriryo, obuminyereri mubwakangania ndeke-ndeke ngoku Masiya anga buthirwe e “Betelehemu-Efurata.” (Soma Mika 5:2.) Erilhua e Nazareti erihika omwa tawuni eyi, ikikayithaghisaya erighenda esyokilomita nga 130 iwune mulhaba omwa bithwe wamalhaba e Samaria. Eyo ye Betelehemu eyo Yozefu abya atholere iniaghenda, kundi eyo y’eyabya omuthoma ow’erihiika ly’Omwami Dawudi​—erihiika erya Yozefu n’omughole wiwe nabu balhuiremu.

6, 7. (a) Busana naki olhughendo lhwe Betelehemu lhwangabya imulhwakalira Maria? (b) Maria eribya muka Yozefu mukyahamba kithi okw’ithwamu lya Maria? (Lebaya n’omwatsi ahikwa.)

⁶ Maria angana sighikire erithwamu lya Yozefu ery’erighondera ekihamulho eki? Nibya olhughendo silhwangabere lhwolho okw’iyo. Kwangabya ikwabya kwezi kw’Erikumi kukatsuka, neryo ehibulha hike-hike hyabya ihine muwa n’obuthuku bw’omwisi ibuli muhwa. Ekindi ekyangabya imukyakalirya Maria y’olhughendo olhu ly’eribya e Betelehemu iyabya okwa kathwe, neryo ihali ak’eruka wukayahika​—ekindu ekikalhuhaya, okwa mundu oyuwabirighenda lhughendo lhuuli. Obundi mukyabathwalira biro binene omwa nzira kwilhaba ngoku kitholere, kundi emibere eyo Maria abyamu yangabya imuyayithaghisya erighenda bakalhuhuka. Nga buli kiro, omumbesa akanza iniabya hakuhi n’ab’okw’iyo na banywani biwe abanga muwathikya  akatsuka eryowa obulhumi bw’eryanza eributha. Neryo kwesi, olhughendo olhu mulhwayithaghisya Maria eribya n’omuthima owasikire.

⁷ Nomwabine, Luka mwahandika athi Yozefu ‘mwaghenda eriyatsapa haghuma na Maria.’ (Lk. 2:4, 5) Eribya muka Yozefu mukyahamba okw’ithwamu liwe lyosi. Mwathwalha mwira wiwe ng’oyukamusondolha omwa by’obunyakirimu, eriligha olhukwamirwa olhukalhua oku Nyamuhanga olhw’eribya muwathikya omw’isighika mwira wiwe. * Omwa byosi ebi, Maria mwakangania obwowa n’obwikirirya.

8. (a) Ni kindi kyahi ekyangabya imukyaha Maria y’omuhimbo ow’erighenda e Betelehemu na Yozefu? (b) Maria eribya mwowa ni ky’erileberyako kithi kibuya okwa bathaleghulha?

⁸ Ni kindi kyahi ekyangabya imukyaha Maria y’omuhimbo ow’eribya mwowa? Mbwino abya inianasi ngoku e Betelehemu ku w’omwanya owa Masiya akendi syabuthirwamu? E Biblia siyiri thubwira. Aliwe sithwanga ghunzerera thuthi syabya asi, kundi kilhangirikire ngoku kyabya ikinasibwe n’abasondoli b’edini n’abandu bangyi. (Mt. 2:1-7; Yn. 7:40-42) Maria abya mumbesa oyuwabya asi Amasako. (Lk.  1:46-55) Mbulha Maria aghenda busana n’eriowa mwira wiwe, kutse eriowa ekihamulho kya Kaisari, kutse busana n’obuminyereri bwa Yehova​—kutse busana n’esyonzumwa esyosi haghuma​—iyo mwathuhirira h’eky’erileberyako ekyuwene. Yehova akatsemera abalhume n’abakali abawithe omuthima w’eriyikehya n’ow’obwowa. Maria eribya mwowa, ni ky’erileberyako kibuya okwa bandu abathaleghulha ehosi, kundi abangyi munabwire sibalyanza eribya bowa.

9, 10. (a) Maria na Yozefu bangabya imubalengekania okuki bakayahika e Betelehemu? (b) Yozefu na Maria mubapanga hayi, kandi busana naki?

⁹ Maria angabya imw’ikya omuka w’erilhuhuka akatsuka erilhangira omuyi we Betelehemu. Babere banemuhethuka okwa kathwe n’erilhaba okwa malima w’emizeituni, ebirimwa by’erighunzerera erigheswa, Maria na Yozefu bangabya imubalengekania okwa bya kera ebihambire okwa kayi ako. Kabya kake kutsibu isikangabarirwa okwa miyi ye Yuda ngoku omuminyereri Mika anabugha; kandi ibbwa aho h’ahabuthirawa Boazi, Naomi, n’enyuma w’aho Dawudi. Abosi aba babya ibabuthirawaho kera emyaka eyilhabire omwa rukumi.

¹⁰ Maria na Yozefu mub’eya akayi ako ikabiryusulha mw’abandu banene. Abandi babya ibabiritsuka erihikayo bakasyahandikwa, neryo Maria na Yozefu mubathabana ah’erikesya. * Sibabya bawithe ekindi ky’erikolha, mubathwamu eriyapanga omwa nyumba y’esyonde. Thathera akasasani Yozefu inianemuyibulha-bulha akalhangira mukali wiwe ak’aghalhwa busana n’obulhumi bunene obwabya ibunemuyongera. Wuthalebya nawu, omwa mwanya ng’oyu mw’omwa malhumira obukule!

11. (a) Busana naki abakali ehosi bangana yitheghererya emibere eya Maria abyamu? (b) Yesu abya “kambere” omwa nzira syahi?

¹¹ Abakali ehosi bakayitheghererya emibere eya Maria abyamu. Emyaka nga 4,000 enyuma, Yehova abya iniabiribugha athi abakali bangabere bakowa obulhumi bakabutha busana n’ekibi ekyasighalibawa. (Enz. 3:16) Sihali ekikakanganaya indi Maria iyo syanga banire bulhumi. Luka syalikanaya okwa bulhumi obwa Maria alhabamu, aliwe omwa bikuhi akabugha athi: ‘Mwabutha omulhwana, akambere kiwe.’ (Lk. 2:7) Kwenene, oyu yuwabya “kambere” kiwe okwa baana nga musanju ababutha. (Mk. 6:3) Aliwe oyu iyo angabere wambaghane. Nomwanabya kambere ka Maria, abya Mughalha ekyusa kya Nyamuhanga, akambere kiwe omwa bihangikwa byosi.​—Kol. 1:15.

12. Maria mwahira omwana y’omuki, kandi ebyabyaho biri bithi mbaghane okwa bikakanganibawa omwa misathu y’amabuthwa wa Yesu?

¹² Hano ha Biblia yikabughira omwatsi owa bandu basi ndeke,  yithi: ‘Mwamuswika olhukimba lhw’obumekeke, neryo amamuhira omw’ithuba ery’esyonde.’ (Lk. 2:7) Omwa misathu, omwa bisasani, n’omwa bindi ebikakanganaya amabuthwa wa Yesu, bakahira mw’emyatsi mingyi, nibya n’eyathabya. Aliwe thuthalebya kwenene ebyabya. Erithuba ky’ekindu ekya bisoro bikaliramu. Wibuke ngoku Maria na Yozefu babya omwa nyumba y’ebisoro, omuthe mwangabya embehu eyuwene n’obuyonzo. Kwenene, ni babuthi bahi abanga thwamu erisombolha omwanya ng’oyu hamabya ihane ahandi ahuwene ah’eributhira? Ababuthi bangyi bakasunzira abaana babu b’ebibuya. Kwesi Maria na Yozefu ka bangabya ibabya batsomene kutsibu kundi nibya omwana oyo babya nayu abya ini Mughalha wa Nyamuhanga!

13. (a) Maria na Yozefu mubalengaho bathi erikolesya ebyo babya bawithe omw’itsomana omwana? (b) Munabwire ababuthi b’amenge banga gherererya bathi Yozefu na Maria?

¹³ Aliriryo mubathatsomana emibere mibi eyabyaho; mubathwamu erikolha ekyosi-kyosi ekya bangathoka omwa bya babya bawithe. Ng’eky’erileberyako, thwangana lhangira ngoku Maria iyuwene-wene mwatsomana omwana, amamuswika ndeke omwa lhukimba olhwanga muhuhya, n’erimulhalya ndeke omw’ithuba nuku angabya inianahuhire. Emibere mibi eyabyaho muyithaleka Maria akalemwa eritsomana omwana wiwe. Maria na Yozefu babya ibanasi kandi ngoku erimutsomana bunyakirimu ky’ekyabya kindu kikulhu ekya banga mukolera. (Soma Eryibuka Ebihano 6:6-8.) Kuthya na munabwire, ababuthi b’amenge ekyo kya bakanahira embere omughulhu bakakulhaya abaana babu omwa kihugho kino ekithatsomene Nyamuhanga.

14, 15. (a) Busana naki abalisya mubanza kutsibu erisyalebya omwana? (b) Abalisya mubakolhaki busana n’ebyo balhangira omwa nyumba y’ebisoro?

¹⁴ Kitsumbukirania, abandu mubatsubuka n’etoko. Babya ib’abalisya ab’ingira omwa nyumba y’ebisoro n’omuhwa munene ibanzire erilholha oko babuthi, na kwilhabirirya omwana. Abalhume aba babya ibanemukania n’etseme nene n’amusu wabu iniakakanganaya ebitsange binene. Babya ibakahurumuka erilhua omwa bithwe eyabya ebihangulho byabo. * Ababuthi b’omwana babere banemubulha nga hamabyaki, abalisya mubababwira okwa byabalholireko ebikaswekaya. Omwa kiro ibane okwa kithwe bakalisya ebisoro byabo,  omulaika mwabatsubukirako. Olhukengerwa lhwa Yehova mulhwa kangabasania aho babya, n’omulaika mwababwira ngoku Kristo, kutse Masiya abiributhwa e Betelehemu. Athi bakendy’eya omwana inianathekire omw’ithuba inianalingire kw’esyongyimba. Neryo muhathasyabya ekindi ekikatsemesaya kutsibu​—muhabuthuka abamalaika banene ibanemupipa Nyamuhanga!​—Lk. 2:8-14.

¹⁵ Neryo kwesi sikiriswekaya abalhume bolho aba eribya imubasa bakathibitha! Bangabya imubatsema kutsibu bakalhangira olhumekeke ilhune omw’ithuba ngoku omulaika anabugha. Mubathayihunira n’engulhu mbuya eyi. “Mobabwirabo ebinywa ebyo,” ‘n’abandu abosi ab’owabyo mubasweka busana n’emyatsi eyo babwirawa n’abalisya.’ (Lk. 2:17, 18) Omwa buthuku obo, abasondoli b’amadini bangabya ibabya baghayire abalisya. Aliwe kilhangirikire ngoku Yehova abya akalhangira abalhume bathaleghulha aba mwa b’omughaso. Aliwe eryasa ly’abalhume aba mulyahamba lithi oku Maria?

16. Maria mwakangania athi ngoku ni mundu oyukaghaniraya okwa myatsi, kandi ekyo mukyamuwathikya kithi?

¹⁶ Ni kwenene Maria angabya iniabya iniabirilhuha akabutha, aliriryo mwahulikirira ndeke obuli kinywe. Eryongera okw’ekyo, ‘Maria mw’ibuka emyatsi yosi eyi, iniakaghaniraya kuyo omwa muthima wiwe.’ (Lk. 2:19) Kwenene omumbesa oyu abya mundu oyukaghaniraya okwa myatsi. Mwaminya omwatsi owathulhawa n’abamalaika oyu ngoku ni mukulhu. Nyamuhanga wiwe Yehova abya anzire aminye n’eriyitheghererya ndeke enzuko n’obukulhu bw’omwana abutha. Neryo mwathahulikirira lisa. Mwabya inian’ibukire ebinywe ebyo omwa muthima wiwe, nuku angabya akabighaniryako n’omwa buthuku bw’embere. Eyi ya nzumwa ngulhu eyaleka Maria iniabya inianawithe erikirirya erighumire omwa ngebe yiwe yosi.​—Soma Abaebrania 11:1.

17. Thwanga gherererya thuthi Maria omwa myatsi y’obunyakirimu?

¹⁷ Wunemwendi gherererya Maria? Yehova abiryusulya omwa kinywe kiwe mw’emyatsi y’ekwenene ey’omughaso munene. Aliriryo, emyatsi eyo siyanga thughasira thuthetha tsuka eritsomanayo. Ekyo thukakikolha omw’isoma e Biblia buli kiro​—butsira erisomayo ng’ekitabu buyira, aliwe ng’Ekinywe kya Nyamuhanga. (2 Tim. 3:16) Neryo nga Maria, thutholere ithwahira emyatsi y’obunyakirimu y’omwa mithima yethu, erighanirya kuyo. Thwamaghanirya okwa bya thukasoma omwa Biblia, nga thwanga ghendera thuthi ndeke okw’ihabulha lya Yehova, ithukendi ghumya erikirirya lyethu.

18. (a) Maria na Yozefu mubakenga bathi Emighambo ya Musa Yesu iniane lhumekeke? (b) Obuhere obwa Yozefu na Maria baha omwa hekalu mubwakangania indi bali bathi omwa by’esyosente?

¹⁸ Omwana abere abirighunza ebiro munani, mwabanibwa ngoku kyabya kikayithaghisibwa omwa Mighambo ya Musa, neryo Maria na Yozefu mubamuha erina Yesu ngoku balhaghirawa. (Lk. 1:31) Neryo okwa kiro kya 40, mubamulhusya e Betelehemu bamamuthwalha omwa hekalu e Yerusalemu, olhughendo lhw’esyokilomita nga 10, neryo mubaha obuhere obw’eriera obwa Emighambo yabya yikalighira abera eriha​—ehithungulha hibiri kutse ehirikuku hibiri. Nomwakine indi abandi babuthi ibakahayo esyombuli, Maria na Yozefu mubatha yowa nga bamahemuka erihayo ekya banga thoka. Kandi nibya eribya omwa hekalu mulyabahimba.​—Lk. 2:21-24.

19. (a) Ni binywe byahi ebya Simeoni abugha ebyo Maria abika okwa muthima wiwe? (b) Ana abere alhangira Yesu, mwakolhaki?

¹⁹ Omusyakulhu oyukahulhawa mwa Simeoni mwabahikako, amabugha ebinywe ebyo Maria kandi ahira okwa muthima wiwe. Abya iniabiri lhaghanisibwa indi athe aholha, akendi syabya iniabirilhangira Masiya, kandi omulimu abuyirire wa Yehova mwamukangania ngoku omwana oyo abya iy’Omulhamya oyuwalhaghanisibawa. Simeoni kandi mwasangwa abwira Maria ngoku hane obulighe obw’akendi syabana obuthuku obukasa. Mwabugha athi Maria akendi syayowa omuyali munene ng’akatsimitha omuthima wiwe. (Lk. 2:25-35)  Nibya n’ebinywe ebikaghunza omundu mw’amani ebi, byangabya imubyawathikya Maria eriyiyinia omughulhu obuthuku obo bwahika, emyaka 33 embere. Na Ana, omuminyereri w’obukali, nayu mwalholha oku Yesu n’eritsuka erikania oku Yesu akabwira obuli mundu oyuwabya anzire erilhamibwa lye Yerusalemu.​—Soma Luka 2:36-38.

20. Habwaki Maria eriletha Yesu y’omwa hekalu lyabya ithwamu libuya?

²⁰ Yozefu na Maria ka mubathwamu ndeke bakathwalha omwana wabu y’okwa hekalu ya Yehova e Yerusalemu! Omw’eki, mubabya ibamatsukisya omwana wabu y’omubere w’eribya akasa okwa Hekalu ya Yehova. Omughulhu babya okwa hekalu, mubahayo ebyo banga thoka kandi bamahebwa obusondoli n’erihimbwa. Ekiro ekyo Maria angabya imwalhua omwa hekalu erikirirya liwe iriabirighuma, n’omwa muthima wiwe imwabiryusulha emyatsi y’obunyakirimu ey’erighaniryako n’eribwira kuyo kw’abandi.

21. Ni kyahi ekyanga leka erikirirya lyethu iryaghuma ng’erya Maria?

²¹ Kikatsemesaya erilhangira munabwire ababuthi ibanemukwama eky’erileberyako eki. Omwa Bema ba Yehova, ababuthi bakalhangira bathi bakaletha abaana babu okwa mihindano. Ababuthi ng’abo bakahayo ebya bangathoka, n’eribwira balikyabo b’ebinywe ebikahimba. Neryo bakalhuayo ibabirihimbwa, ibanatsemire, n’omwa mithima yabu imwabiryusulha bibuya bingyi eby’erikanirya abandi bandu. Ka kyanga tsemesya erihindana n’abandu ng’aba! Thwamakolha ekyo, nga Maria, erikirirya lyethu irikendi yongera erighuma.