1-3. (a) Esiteri mwayowa athi akahikerera mwira wiwe? (b) Omwami mwakolhaki Esiteri akamuhikerera?

ESITERI mwalyatha lyolho akalholha ahali ekithumbi ky’omwami, omuthima wiwe iniane muswirya. Thalengekania okwa kahunereru akangabya imukabya omwa kisenge kikulhu ky’ekikali kye Persia e Susa, erihika okw’ibya Esiteri iniakowa ebikindo biwe bisa n’eribughangana ly’esyongyimba siwe. Mwathalengemeribwa n’obuwane bw’ekikali, esyonduhi syamu esyuwene, n’olhuthwe lhwayu olhukolirwe ndeke omwa mithi y’emierezi eyalhusibawa e Lebanoni. Amalengekania wiwe wosi abya okw’oyuwabya ikere okwa kithumbi ky’obwami, oyuwangathwiremu erimwitha kutse erimuleka.

² Omwami mwathungerera Esiteri akasa, neryo mwamusumbira omutso wiwe. Eki kyabya nga kindu kike, aliriryo mukyalhamya engebe ya Esiteri, kundi mukyakangania ngoku omwami amamughanyira ekisobyo eky’erihikerera omwami isyathabirikirwa. Esiteri abere akahika hakuhi, omw’isima linene mwahamba okwa muthwe-muthwe w’omutso.​—Esi. 5:1, 2.

³ Ebyabya bithimbire okwa mwami Ahasuero ibikakanganaya ngoku awithe obugaga n’obuthoki bunene. Esyongyimba esyo abami be Persia babya bakambalha, omo sente syamunabwire syangabya isyabya sikaghulha esyomiliyoni sy’esya dola. Aliriryo, Esiteri mwalhangira etseme omwa meso wa mwira wiwe; omulhume oyu abya amwanzire kwenene, kundi mwabugha athi: ‘Iwe Esiteri, omughole w’omwami, wukasondaki kwehi? wukabulhayaki kwehi? Wasyahabwakyo, nomulhwangabya lhuhandi lhw’obwami!’​—Esi. 5:3.

4. Esiteri abya iniakinawithe kindi kyahi eky’erikolha?

⁴ Esiteri abya iniabirithathoka erikangania erikirirya erighumire n’obuthubaha akahikerera omwami erisyalhwira abandu biwe okw’ithibwa eryabya iryabiribatheghekerwa. Aliwe habya ihakine ekindi ekikalire eky’erikolha. Abya w’erikakasya omwami oyu ngoku omuhabuli wiwe oyo ayisighire kutsibu abya iy’omulhume mubi  oyuwamuthebaya, erileka iniahamya okw’ithibwa ly’ab’oku Esiteri. Angamukengesirye athi omwatsi oyu, kandi erikirirya liwe likathweghesayaki?

5, 6. (a) Esiteri mwakolesya athi omusingyi owali omwa Omugambuli 3:1, 7? (b) Emibere eya Esiteri akanirayamu na mwira wiwe yabya yithi y’amenge?

⁵ Esiteri anganabwire omwami y’ekitsibu ekiryamuletha, abosi ab’omw’ibughiro ibaneho? Eki kyangalekire omwami iniayowa ng’amahemuka kandi ikyaha omuhabuli wiwe Hamani y’akaghisa k’eriyilhwirako. Neryo Esiteri mwathwamu erikolhaki? Kera, Omwami Solomona abya iniabirisondolhwa n’omulimu abuyirire erihandika athi: ‘Kusangwa hali ekirimo busana n’obuli kindu.’ Kandi athi, hali ‘omughulhu w’eribya bukuthu n’ow’eribugha.’ (Omu. 3:1, 7) Thwangana lengekania oku Mordekayi omulhume w’erikirirya akakulya Esiteri inianemumukangirirya emisingyi eyi. Ahathe erithika-thika, Esiteri mwaminya omughaso w’erisombolha ndeke ‘omughulhu ow’eribugha.’

 ⁶ Esiteri mwabugha athi: ‘Kyamabya ikikatsemesaya omwami, omwami na Hamani base munabwire okw’irya inene eryo nabiribakokotherya.’ (Esi. 5:4) Omwami mwaligha n’erithumira oku Hamani. Wanamalhangira ngoku Esiteri mwakania omwa menge? Erithendi tsandya ekitsumbi kya mwira wiwe, mwalhangira athi akasondaya akathuku akuwene ak’erimubwira ekitsibu kiwe.​—Soma Emisyo 10:19.

7, 8. Mubyabya bithi okwa kihulho ekya Esiteri atsuka erithegheka, kandi busana naki mwathwamu erithendi bwira omwami?

⁷ Angabya imwathegheka ekihulho eki inianemulengekania okwa bya mwira wiwe anzire erirya. Ekihulho eki kwabya ikune ebinyu ebyuwene ebyanga lekire ihabya eritsanga-tsanga. (Esy. 104:15) Ahasuero mwatsema kutsibu, neryo kyamaleka iniathasyabulya Esiteri eribugha ekitsibu kiwe. Mbwino omughulhu w’eribugha abya iniamahika?

⁸ Esiteri mwalhangira isi w’omughulhu owatholere. Neryo mwathasya bakokya eryasa okwa lindi irya inene engyakya. (Esi. 5:7, 8) Ni kyahi ekyaleka inialhabya obuthuku obwosi obu? Wibuke ngoku omw’ihamulha ly’omwami, abosi ab’oku Esiteri babya  ibakay’ithawa. Erithoka erikakirya eki, Esiteri mwalhangira iniatholere eribugha okwa buthuku obutholere. Busana n’ekyo, mwalinda nuku atsuke eribana akaghisa ak’erikangania ngoku asikirye mwira wiwe ya kutsibu.

9. Omubere w’erilinda awithe mughasoki, kandi Esiteri thwanga mugherererya thuthi okw’eki?

⁹ Omubere w’erilinda ni mubuya kandi ni bake abawithegho. Esiteri nomwanabya inianemulengekania kutsibu okwa kikayabya, kandi omwa muthima wiwe iniananzire eribwira omwami, mwalinda eritsuka eribana akathuku akatholere. Thwangana mw’ighirako bingyi kundi ithwe bosi thukana lhangira ebitholere erihengulhwa. Thwamanza oyuli omwa buthoki erikolha okwa kitsibu kirebe, ikyangana thuyithaghisya erigherererya Esiteri omw’ibya n’omubere w’erilinda. Emisyo 25:15 hathi: ‘Busana n’erilinda liri, omuthabali akabindulhawa, n’olhulimi olhuhehere lhukathwa erikuha.’ Thwamalinda akathuku akatholere, neryo thukabugha omwa bwolho nga Esiteri, nibya n’eryendererya erikalire ng’erikuha irikendyolhoba. Mbwino Yehova, Nyamuhanga wa Esiteri mwanamutsumulha omw’eki?

10, 11. Ni kyahi ekyahithanaya Hamani akalhua okw’irya inene ery’erimbere, kandi mukali wiwe n’abanywani biwe mubamuhabulha bathiki?

¹⁰ Erilinda lya Esiteri mulyaleka ebithe byangabere ibyabya. Hamani mwalhua okw’irya inene ery’erimbere iniatsangire omwa muthima kundi mwayowa omwami n’omughole wiwe ibamwanzire kwilhaba abandi. Hamani abere akahulhuka omwa kikali, ameso wiwe mwahikira oku Mordekayi, Omuyuda oyuwabya iniakinaghanire erimunamira. Ngoku thw’igha omwa sura eyihwere, Mordekayi erithendyunamira Hamani sikyabya busana n’erithendi musikya, aliriryo anza eritheya obunya muthima-thima bwiwe n’obughuma bwiwe na Yehova. Aliriryo aho-n’aho Hamani ‘musulha mw’erihithana.’​—Esi. 5:9.

¹¹ Hamani abere akabwira mukali wiwe n’abanywani biwe oku Mordekayi erithendi munamira, mubamuhabulha bathi athegheke omuthi w’esyomita esilhabire oku 22, neryo ambu asabe omwami y’ehamuli ey’erihanika Mordekayi yo kugho. Mukyatsemesya Hamani neryo amabugha athi omuthi oyo akolhawe.​—Esi. 5:12-14.

12. Ni kyahi ekyaleka omwami inialhaghira athi bamusomere ekitabu ky’emyatsi y’obwami, kandi mukyamwibukyaki?

¹² Ebyo bikine aho, omwami mwabana ekikamulyambaya omwa kiro. E Biblia yithi ‘omwami mwathabana thughotseri,’ neryo mwabugha athi bamusomere ekitabu ky’emyatsi y’obwami. Ebyasomawa mwabya omwatsi owahambire okwa mbiitha y’er’itha Ahasuero. Mwibuka omwatsi oyo; abaya embiitha eyo babya ibabirithibwa. Kandi ibbwa Mordekayi oyuwabisulhayo mwakolerwaki? Neryo aho n’aho, omwami mwabulya abaghombe biwe Mordekayi nga mwahembwa athi. Mubamusubirya ambuki? Abya isyali athakolerwa kindu.​—Soma Esiteri 6:1-3.

13, 14. (a) Ebindu mubyatsuka bithi erihindukira Hamani? (b) Banywani ba Hamani na mukali wiwe mubamubwira bathiki?

¹³ Inianahithene, omwami mwabugha athi bamubirikirire abakulhu banahanulha okwa mwatsi oyu. Oyuwabya iniamathahika okwa kikali abya inina Hamani. Abya iniabiri tsindukayo obundi akasyasaba ehamuli y’erihanika Mordekayi. Aliriryo athali abugha ekiryamuletha, omwami mwamubulya nga ni kyahi ekyanga kolerwa oyuwanga simwa n’omwami. Hamani mwaminya athi mbwino n’iyo bakabugha. Neryo mwabugha athi omundu oyo akolerawa ekindu ky’erisikya linene, athi: Omulhume oyo wumwambalhaye esyongyimba sy’obwami, kandi wulhaghire wuthi omughuma w’oko bakulhu amuthimbaye omo Susa yosi okwa sabayiri y’omwami inianemubirikira athi omundu oyo abirisikibwa kutsibu. Thathera akasasani Hamani nga mwayithwa athi okwa busu akaminya oyukendi sikibwa  ku ni Mordekayi! N’omukulhu oyuwalhaghirawa erighenda akabirikira busana n’erihamya Mordekayi wunasi ng’abya inindi? Ini Haman!​—Esi. 6:4-10.

¹⁴ Hamani mwayowa iniamakolha ekik’ith’isoni, neryo mwasuba ewiwe isyawithe buholho. Mukali wiwe n’abanywani biwe mubabugha bathi ngoku bamalhangira, ebi byangana hindukira Hamani, bathi akendi lemwa omw’irwanisya Mordekayi n’Abayuda.​—Esi. 6:12, 13.

15. (a) Erilinda lya Esiteri mumwalhua kibuyaki? (b) Busana naki ni ky’amenge erikangania omubere ‘w’erilinda’?

¹⁵ Esiteri erighumisirizya erihika okwa kiro eky’eribwirira mw’omwami erisaba liwe, mukyaleka ihabya obuthuku obo Hamani akolera mw’ebikendi muhemulha. Mbwino Yehova syangabya iyuwaleka omwami iniabulha othulho? (Emi. 21:1) Sikiriswekaya Ekinywe kya Nyamuhanga erithuhira mw’omuhwa w’eribya n’omubere ‘w’erilinda’! (Soma Mika 7:7.) Thwamalinda ekyo Nyamuhanga akendi kolha, ithwangana lhangira erithwamu liwe iry’erilengire kutsibu ebya thulhwe thwasi thuthi by’ebyanga thuwathikya.

16, 17. (a) Oku Esiteri, ‘omughulhu w’eribugha’ mwahika buthuku bwahi? (b) Esiteri abya athi wa mbaghane oku Vasiti?

¹⁶ Lero lino Esiteri mwathwamu eribwira omwami y’ebyosi okw’irya inene eryakabiri. Aliwe angatsukire athi? Endambi muyahika kandi omwami amabulya Esiteri erisaba liwe nga ni ryahi. (Esi. 7:2) Oku Esiteri, ‘Omughulhu w’eribugha’ abya iniamahika.

¹⁷ Thwangana lengekania oku Esiteri akasaba omwa muthima athali abugha bino: ‘Namabya inabiribana erisimwa omwa meso  wawu, kandi kyamatsemesya omwami, nyihebawe engebe yaghe busana n’erisaba lyaghe n’abandu bethu.’ (Esi. 7:3) Wanamalhangira hano ngoku Esiteri aby’asikirye erithwamu ly’omwami okwa kyangabya iky’ekihikire? Esiteri kwesi k’abya wa mbaghane oku Vasiti, oyuwahemulha omwami omw’ikighenderera kandi iniakine mughole wiwe! (Esi. 1:10-12) Kandi Esiteri mwathatsweba omwami busana n’eriyikethera Hamani. Aliriryo, mwasaba eritheghibwa.

18. Esiteri mwabwira athi omwami y’ekitsibu ekyabyaho?

¹⁸ Ahathe erithika-thika, erisaba lya Esiteri eri mulyaswekya omwami. Inindi wanga lengesya erihira engebe y’omughole wiwe y’omwa kabi? Esiteri mw’ongera athi: ‘Thwabirighulibwa ingye n’ekihanda kyaghe, erithindwa, n’er’ithwa n’eriheribwa. Nikwa ku thwaghulibwa eribya bakobe ab’obulhume n’ab’obukali, nanga hunire, nikwa obulighe bwethu sibwanga lingana n’erithalya ly’omwami.’ (Esi. 7:4) Hano thukalhangira Esiteri imwabugha ekitsibu omwa buthubaha, kandi amongerako athi angahunire kubaghulibwa ng’abakobe lisa. Aliriryo erihunira omwatsi oyu, n’omwami angahambirweko kutsibu.

19. Ni kyahi ekya thuk’ighira oku Esiteri?

¹⁹ Esiteri thukamw’ighira kw’omubere mubuya ow’erisona-sona omundu. Wamabya iwuli w’erikanirya omwanze wawu kutse oyuwithe obuthoki okwa kitsibu ekikalire, ikyanganabya kibuya eribya n’omubere w’erilinda, erisikya, n’eribugha okwenene​—Emi. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esiteri mwaminyikalya athi Hamani, neryo kyamaleka omwami iniakolhaki? (b) Hamani mwakolhaki abiriminyikalibwa ng’omughobya?

²⁰ Ahasuero mwabulya athi: ‘Ko nindi kandi ali hayi, athi angalenga erighanirya omwa muthima wiwe erikolha athya kwehi?’  Thalengekania Esiteri akakangania Hamani y’omunwe inianemubugha athi: ‘Omunubya n’enzighu, nina Hamani mubi oyu.’ Hamani mwayowa athi? Mubaha kutsibu. Thalengekania obusu bw’omwami oyukalire oyu bukahinduka akaminya ngoku omuhabuli wiwe ey’akayikethera mwamuthebya, erileka iniahamya okwa kihamulho ky’eritha omughole wiwe! Omwami mwayighendera omw’irima eriyahumulikana.​— Esi. 7:5-7.

²¹ Hamani abere abiriminyikalibwa, omwa buba mwayilemba n’eriwa okwa bisandu bya Esiteri. Omwami abere akasuba omwa nyumba yiwe n’erilhangira Hamani inianemuyilemba-lemba ahali akakingo ka Esiteri, omwa kinigha kinene, mwabugha athi Hamani akanza erikesya na mukali wiwe. Ekyo mukyamanyisa kithi Hamani ni w’erikwa. Mwathwalhwa inianaswikirwe omwa busu. Omughuma w’okwa batheya mwabwira omwami ngoku hane omuthi muuli ogho Hamani anza erihanika ko Mordekayi. Neryo Ahasuero mwalhaghira athi Hamani yuhanikawe kugho.​— Esi. 7:8-10.

22. Esiteri erisighalha iniane n’amaha n’erikirirya kikathweghesayaki?

²² Omwa kihugho kibi kino, kyolhobire erilengekania wuthi sihendi syayira endambi hakabya obulingirirania. Wune wathayowa wuthya? Esiteri iyo mwathahwa maha n’erikirirya. Endambi yabere yikahika, mwakania ekihikire omwa buthubaha, neryo ebindi amabirekera Yehova. Nethu kwa thunakole thuthya! Yehova syali athahinduka. Na munabwire Yehova akina withe amaaka w’erihamba ababi n’abaghobya omwa bithegho byabu ngoku anakolha oku Hamani.​—Soma Esyonyimbo 7:11-16.

23. (a) Omwami mwahemba athi Mordekayi na Esiteri? (b) Obuminyereri bwa Yakobo oku Benyamini mubwabererera buthi? (Lebaya akasanduko “ Obuminyereri Bukabererera.”)

²³ Erighunzerera, omwami mwaminya Mordekayi ya ndeke. Mwamuminya kandi ng’oyuwakulhaya Esiteri. Ahasuero mwaha Mordekayi y’ekitsumbi ky’eribya wakabiri okw’iyo, ekyabya kya Hamani. Enyumba ya Hamani n’obugaga bwiwe bwosi, omwami mwabihererya Esiteri, nayu amabihererya Mordekayi.​—Esi. 8:1, 2.

24, 25. (a) Ni kyahi ekyaleka Esiteri iniathalhuha erilhwira ab’okw’iyo? (b) Esiteri mwathasyayitsama athi?

 ²⁴ Esiteri na Mordekayi eribya isibanga thasyithwa, kyangana lekire Esiteri iniaghana erithasyatsomana abandi? Wibuke, erihamulha lya Hamani ery’eritha Abayuda lyabya irinemuhika omwa bihugho byosi by’obwami. Hamani abya iniabirikanga obukanga kutse e Puri, ni bugha ambu erikolha omughereko nuku baminye ekiro ky’erithira mw’Abayuda. (Esi. 9:24-26) Habya ihakine mezi malebe ekiro ekyo ikyahika, aliwe kyabya ikiri hakuhi. Mbwino habya ihakine eky’erikolha erimania akabi aka?

²⁵ Kandi Esiteri mwatsama engebe yiwe, amathasyahikererera omwami isyathabirikirwa. Lero lino mwalira busana n’ab’okw’iyo n’erilemba-lemba mwira wiwe athi akakiraye akabi akangabahikireko. Aliriryo omwa buthabali bwe Persia ekihano ekyabirihamibwako n’omwami isikiribindulhawa. (Dan. 6:12, 15) Neryo omwami mwaha Esiteri na Mordekayi b’ehamuli y’erihiraho ekindi kihano. Muhahulhukibwa ekindi kisakango ekikaha Abayuda b’ehamuli y’eriyilhwirako. Abakaghendaya esyosabayiri mubanguha omwa myanya yosi y’obwami erihikya omwatsi mubuya oyu oko Bayuda. Eki mukyabaha amaha. (Esi. 8:3-16) Thathera akasasani Abayuda bosi bakayitheghekera amalhwa aya, ekya bathe bangakolire hathalyalhabibawa ekihano ng’eki. Kandi ekikulhu, mbwino Yehova, ‘Omwami Mukulhu w’emilhondo’ syangabere n’abandu biwe?​—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Erisingura eryo Yehova aha Abayuda lyabya lya lhulengoki kandi mulyahwererera lithi? (b) Er’ithwa lya baghalha ba Hamani mulyaberererya buminyereri bwahi?

 ²⁶ Ekiro ekyo kyabere kyahika, abandu ba Nyamuhanga babya ibanayitheghekire. Omwatsi abere anemuthulhua ngoku Mordekayi abiribya wakabiri oko mwami, n’abandi bakulhu be Persia mubayiyunga okwa Bayuda. Yehova mwaha abandu biwe b’erisingura. Ahathe erithika-thika, mwatheya abandu biwe oko kabi kanene aka omughulhu abaha erisingura linene. *​— Esi. 9:1-6.

²⁷ Eryongera okw’ekyo, Mordekayi syangathokire eribya omwa bindu bya Hamani, kandi baghalha ikumi b’omulhume mubi oyu ibakineho. Nabu mubithibwa. (Esi. 9:7-10) Neryo aho, obuminyereri bwe Biblia mubwabererera, kundi Nyamuhanga abya iniabiri lhaghulha erihwerekereribwa ly’Abamaleki ababya nzighu sy’abandu biwe. (Ebi. 25:17-19) Baghalha ba Hamani bangabya ibabya baghuma b’okwa bandu b’erighunzerera ab’ekihanda ekyo.

28, 29. (a) Busana naki lyabya isonda lya Yehova Esiteri n’ab’okw’iyo eryingira omwa malhwa? (b) Busana naki eky’erileberyako kya Esiteri ni mughisa okw’ithwe?

²⁸ Nomwanabya mulere, Esiteri mwathunga olhukwamirwa olhulithohire, ng’erithwamu okwa bihano by’amalhwa n’eritha abandu. Eki sikyabya kyolho. Aliriryo erisonda lya Yehova lyabya indi abandu biwe sibahwerekereribawe, kundi Masiya oyuwabya maha w’omulhamu okwa bandu abosi angasirire omwa kihanda kye Israeli! (Enz. 22:18) Abaghombe ba Nyamuhanga munabwire batsemire eriminya ngoku omughulhu Masiya asa mwathanga abigha biwe abosi n’abamunabwire eriyingirya omwa malhwa.​—Mt. 26:52.

²⁹ Aliriryo, Abakristayo bakalhwa amalhwa w’obunyakirimu; Sitani akalengaho eritsekya erikirirya lyethu omu Yehova. (Soma 2 Abanya Korinto 10:3, 4.) Ka ni mughisa munene eribya n’eky’erileberyako kya Esiteri! Ng’iyo, thukanganaye erikirirya omw’ibya b’amenge n’eribya n’omubere w’erilinda thukalengaho erisona-sona omundu, eribya n’obuthubaha, n’eribya ithwangana yitsama busana n’abandu ba Nyamuhanga.