1-3. (a) Busana naki Esiteri angabya imw’ubaha kutsibu erihikerera mwira wiwe? (b) Omo mwasi ono, thukendi kania okwa bibulyo byahi ebihambire oku Esiteri?

ESITERI mwalengaho kutsibu erisika omwa muthima omughulhu ahika omwa buthalha bw’ekikali kye Susa. Sikyabya kyolho. Obuli kindu omwa kikali kyabya ekikathikaya​—ebisasani ebibatsire eby’esyonde esiwithe ebipupa omuli esyorangyi nyingyi, eby’abalasi b’emisoha, n’esyondale esitherire okwa syombimbo, n’ebisanamu binene-binene. Kandi kyabya kyihimbirwe hakuhi n’Ebithwe bye Zagurosi okuli esyonzururu kandi n’olhusi lhwe Kowasipesi. Ebyosi ebi bya kolhawa bithya eribukya obuli mugheni obuthoki obw’oyo Esiteri abya iniakayalebaya, oyuwabya akayahulha mwa “omwami mukulhu.” Kandi nibya abya mwira wiwe.

² Yuwabya mwira wiwe! Ahathe erithika-thika, Ahasuero ka bya wambaghane okw’ibya mwira w’omumbesa wosi-wosi omuyuda omuthaleghulha! * Omwami oyu syabya nga Abrahamu, omulhume oyuwaghondera obusondoli bwa Nyamuhanga obw’erihulikirira mukali wiwe iya Sara. (Enz. 21:12) Omwami oyu angabya isyabya asi bingyi kutse isyawithe ebyasi oku Yehova Nyamuhanga wa Esiteri kutse okwa bihano biwe. Aliriryo, Ahasuero aby’asi ebihano by’Abapersia, imwamuli n’ekihano ekikaghanaya ekindu ekya Esiteri abya iniakayakolha. Ni kihano kyahi? Ekihano eki kyabya kikabugha kithi omundu wosi-wosi oyuwanga hikerera omwami isyathabirikirwa aby’atholere in’ithibwa. Esiteri abya isyathabirikirwa, aliriryo abya iniakayahikerera omwami. Abere anemuseghera hakuhi n’ekibugha ky’ekikali aho anga lhangirwe n’omwami, angabya imwalengekania athi akay’ithibawa.​—Soma Esiteri 4:11; 5:1.

³ Ni kyahi ekyaleka Esiteri iniahira engebe yiwe y’omw’akabi? Kandi erikirirya lya Esiteri likathweghesayaki? Thutsuke erilebya ngoku Esiteri ayisanga iniamabiribya mwami-kali omwa kihugho kye Persia.

4. Ni byahi ebihambire oku Esiteri kandi ni kyahi ekyaleka in’ikalha ewa Mordekayi?

⁴ Esiteri abya ngubi. Thwasi mwatsi muke oko bamukulhaya, abamulhuka mwa Hadasa, ekinywe ky’Ekihebrania ekikamanyisaya akathi akuwene akakabya kw’ebimole by’enzeru. Ababuthi ba Esiteri mubabya babiriholha, omughuma w’okwa bahughu biwe, iya Mordekayi mwamulembera. Abya mughalha wabu oku thatha wabu mukulhu, aliriryo Mordekayi abya mukulhu kutsibu oku Esiteri. Mwamuletha ewiwe n’erimukulya ng’omwana wiwe.​—Esi. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mordekayi mwakulya athi Esiteri? (b) Mordekayi na Esiteri, babya omwa mibereki?

⁵ Mordekayi na Esiteri babya Bayuda ababya omwa bunyewa omwa tawuni ngulhu ey’ekihugho kye Persia, kandi bangabya imubabana y’ebitsibu busana n’edini yabu n’emighambo eyo babya bakaghenderako. Aliriryo Mordekayi abere anemukangirirya Esiteri oku Yehova Nyamuhanga w’olhukogho oyuwabya iniabirilhamya abandu biwe okwa bitsibu mighulhu mingyi, kandi ngoku akendi syakikolha kandi, obughuma bwabu n’olhwanzo lhwabu mubya yongera.​—Law. 26:44, 45.

⁶ Mordekayi angabya iniabya akakolha ng’omutheya w’enyumba y’omwami e Susa, mughulhu wosi iniakabya inianikere okwa lhukyo lhwayo n’abandi baghombe b’omwami. (Esi. 2:19, 21; 3:3) Esiteri abere anemukulha, sithwasi ng’abya akakolhaki. Aliriryo, obundi angabya iniabya akawathikya mughalha wabu oyu n’erisugha enyumba yiwe, obundi eyabya omwa mwanya w’amanyumba awathahimbire ndeke. Obundi iniakaghenda omwa kathali mwe Susa eyo abahesi n’abandi basuburi babya bakaghulirya ebindu byabu. Kyabya isikyangasa omwa malengekania wa Esiteri indi anganasy’ikalha omwa bindu by’obughuli ng’ebi; syabya asi ebikendisyabya omwa buthuku bw’embere busana nayu.

7. Ni kyahi ekyaleka Vasiti iniaghanwa erithasyabya mughole w’omwami, kandi ni kyahi ekyakwamako?

⁷ Kiro kighuma, omwa muyi we Susa mwabya eriyithonga-thonga kutsibu okwa kitsibu ekyabya omwa nyumba y’omwami.  Kiro kighuma, omwami Ahasuero iniane n’abalhume biwe akabatsemesya omwa byalya n’eby’erinywa ebyuwene, mwakokya Vasiti, omughole wiwe omubuya oyuwabya inianemulya n’abandi bakali. Aliriryo Vasiti mwaghana eryasa. Busana n’eriyowa iniamabiri hemuka, n’ekinigha kinene, mwabulya abahabuli biwe Vasiti ng’akolhawe athi. Neryo mukyahamulhwa indi Vasiti sy’endithasyabya mughole w’omwami. Abaghombe b’omwami mubatsuka erisondekania omwa bihugho byosi by’obwami mw’abambesa balere ababuya, omw’abu mw’omwami anga sombwere omwami-kali muhya-muhya.​—Esi. 1:1–2:4.

8. (a) Ni kyahi ekyangabya iky’ekyabya kikalyambya Mordekayi y’omwa malengekania oku Esiteri? (b) Thwanga ghendera thuthi okwa musingyi we Biblia owahambire okwa bubuya bw’eyihya? (Lebaya ne Emisyo 31:30.)

⁸ Thwangana thera akasasani Mordekayi akathungerera Esiteri buli kaghulhu n’eriyisyetha akalhangira ngoku mwali wabu amabirikulha n’eribya mubuya kutsibu. Aliriryo Mordekayi angabya iniabya inianawithe ekikamulyambaya omwa muthima. E Biblia yikabugha yithi ‘omwana-mutho oyo abya mubuya.’(Esi. 2:7) E Biblia siyirikanaya nabi okwa bubuya bw’eyihya. Ni kwenene bukatsemesaya, aliriryo omubuya atholere iniabya n’omubere w’obuyitheghererya ow’eriyikehya. Bithe bithya ikyangana mulethera obuthya-buthya, emiyiheko, n’eyindi mibere mibi. (Soma Emisyo 11:22.) Wune wathalhangira ekyo kwa ni kwenene? Mbwino Esiteri iyo obubuya bwiwe mubwamulethera mibereki? Obuthuku bwabere bunemulhaba, ekyo mukyayikangania.

9. (a) Abaghombe b’omwami babere basima Esiteri, muhabyaki, kandi busana naki erighabulhana liwe na Mordekayi lyangabya imulyabalethera obulighe? (b) Ni kyahi ekyaleka Mordekayi inialighira Esiteri erithahibwa n’oyuthe ramaya Yehova? (Kanaya n’okwa kasanduku.)

⁹ Abaghombe b’omwami mubasima Esiteri, n’erimulhusya oku Mordekayi bamamwongera okwa bandi abo babana n’erimuthwalha okwa kikali. (Esi. 2:8) Erighabulhana eri lyangabya imulyabalethera obulighe, kundi obughuma bwabu bwabya ibwabiribya ng’obw’omwana n’ise. Mordekayi syanganzire Esiteri akathahibwa n’oyuthe ramaya Yehova, n’omwangabya mwami, aliriryo abya isyakiwithe eky’angakolha. * Esiteri angabya imwahulikirira ndeke ebinywe ebya Mordekayi amubwira bathe bamuthwalha! Babere bane mumuthwalha e Susa okwa kikali, mwaghenda akayibulya bindu binene. Mbwino engebe ya Esiteri yabya iyikayabya yithi?

10, 11. (a) Emibere ey’abandu obo Esiteri abyamu yangabya imuyamuhambako yithi? (b) Mordekayi mwakangania athi kw’atsomene Esiteri?

¹⁰ Esiteri mwayisanga iniamabiribya omwa bandi bandu b’eyindi  mibere. Mwayabya omwa bambesa abakuma-kumawa erilhua omwa mbande syosi sy’obuthabali bwe Persia. Bangabya ibabya ba mbaghane omwa mirwa, emibughe, n’emibere. Omwisi sy’obutheya bwa Hegai, abambesa aba mubaghunza omwaka ibanemuyuwania n’erihakaba amaghutha aw’eryuwania awakakumba ndeke. (Esi. 2:8, 12) Omwa mibere eyi, abambesa aba bangabya imubabya n’omuthima w’eritsomana obubuya bwabu obw’eyihya, emiyiheko n’omubere w’amalingwatha. Esiteri mwahambwako athi?

¹¹ Sihali mundu oyuwabya akalengekania kutsibu oku Esiteri nga Mordekayi. E Biblia yikabugha yithi buli kiro Mordekayi iniakaya eyiri enyumba y’abambesa akanza eriminya Esiteri ng’aliyo athi. (Esi. 2:11) Abere anemumwowa kw’emyatsi obundi erilhabira omwa bandi batheya, angabya imwatsema n’eriyisyetha ng’omubuthi. Aliwe busana naki?

12, 13. (a) Abandu ibakalhangira Esiteri ya bathi? (b) Busana naki Mordekayi angabya imwatsema akaminya ngoku Esiteri syatha bisulha ku ni Muyuda?

 ¹² Hegai mwatsemesibwa kutsibu na Esiteri neryo kyamaleka iniamuhira kw’abana batho abaghombe musanju n’erimuhira omwa mwanya owuwene ndeke omwa nyumba y’abambesa. Kandi e Biblia yikongera yithi: ‘Neryo Esiteri mwasimwa omwa meso w’abosi abamulholhako.’ (Esi. 2:9, 15) Mbwino obubuya bwiwe busa bw’obwaleka iniasimwa athya n’obuli mundu? Eyihi, habya ihane ebindi ebilhabire okw’ekyo.

¹³ Ng’eky’erileberyako, e Biblia yikabugha yithi: ‘Esiteri abya isyali atha minyikalya ekihanda kiwe, kutse ab’ewabu; kusangwa Mordekayi abya iniabiri muhana athi syaminyikalhayebo.’ (Esi. 2:10) Mordekayi abya iniabirimuhana athi isyabisulha ku ni Bayuda; kundi mwalhangira ngoku abakulhu b’omwa buthabali bwe Persia babya bakasolholha Abayuda. Ka kyangabya imukyatsemesya Mordekayi ya  kutsibu akaminya ngoku Esiteri mwakolha ngoku ahanawa n’erikangania obuyitheghererya n’omuthima w’obwowa nomwakine indi Mordekayi syabyaho!

14. Abalere munabwire banga gherererya bathi Esiteri?

¹⁴ Kuthya, na munabwire abalere bangana tsemesya emithima y’ababuthi babu n’abakabalembera. Omughulhu bathe n’ababuthi babu, nomubangabya ibali omwa bandu abathawithe menge, ababi, kutse ab’emithima yikalire, ibabya ibangana yitheya okwa mibere mibi eyi n’erithwamu erikwama ekihikire. Omughulhu bakakolha bathya, bakatsemesaya omuthima wa Thatha wabu w’elhubulha nga Esiteri.​—Soma Emisyo 27:11.

15, 16. (a) Ni kyahi ekyaleka Esiteri iniasimwa n’omwami? (b) Busana naki kyangabya isi kyabya kyolho Esiteri eribeghera embinduka eyabya omwa ngebe yiwe?

¹⁵ Endambi yabere yahika ey’erihikerera omwami, mubaha Esiteri y’obughabe obw’erisombolha ekyosi-kyosi eky’akayithagha, obundi ekyanga muwathikya erithasyayuwania ndeke. Aliriryo, inianayikehirye, mwasaba ebyo Hegai abya iniabirimubwira. (Esi. 2:15) Angabya iniabya inianasi ngoku si bw’obubuya busa obwanga lekire omwami iniamusima; aliriryo eriyikehya n’obwolho by’ebyanga lekire, emibere eyo abandi bathabya bawithe. Mbwino anabya ahikire akalengekania athya?

¹⁶ E Biblia yikasubiraya yithi: ‘Omwami mwanza Esiteri kwilhaba abambesa bosi, kandi mwabana erisimwa n’erikolhwa ndeke omwa meso w’omwami kwilhaba bana-batho bosi. Busana n’ekyo omwami mwahira embiitha y’obwami oko muthwe wa Esiteri mwamuyira mwa mughole wiwe omwa mwanya wa Vasiti.’ (Esi. 2:17) Kyangabya imukyakalira omumbesa mwolho Omuyuda oyu eribeghera ekitsumbi eki eky’eribya mwami-kali, omughole w’omwami owa maaka manene okwa kihugho okwa buthuku obo! Mbwino ekitsumbi eki mukyanaleka iniatsuka eriyiheka? Eyihi na hake!

17. (a) Ni nzira syahi esya Esiteri akanganirayamu obwowa oku Mordekayi? (b) Busana naki eky’erileberyako kya Esiteri ni ky’omughaso okwithwe munabwire?

¹⁷ Esiteri mwasighalha iniane mwowa oku Mordekayi oyuwamukulhaya. Mwathabisulha ku ni muyuda. Eryongera okw’ekyo, omughulhu Mordekayi owa oko mbitha ey’eritha Ahasuero, Esiteri mwaligha eriyathulira omwami ngoku Mordekayi amubwira, neryo embitha muyakubibwa. (Esi. 2:20-23) Kandi Esiteri mwakangania erikirirya liwe omu Nyamuhanga omw’ibya mwolho kandi mwowa. Esiteri ka atholere iniabya ky’erileberyako kyethu munabwire, omughulhu obwowa si bukilhangirawa ng’obw’omughaso n’omughulhu erithendiowa n’eriyisamambulha bikanyirire! Aliriryo nga Esiteri, abandu abawithe erikirirya ery’okwenene bakanza ibabya bowa.

18. (a) Busana naki Mordekayi angabya imwaghana eriunamira Hamani? (Lebaya n’omwatsi ahikwa.) (b) Na munabwire, abalhume n’abakali abawithe erikirirya bakagherereraya bathi Mordekayi?

¹⁸ Hamani mwathunga ekitsumbi omwa kikali ky’omwami Ahasuero. Mwamusombolha eribya wakabiri okw’iyo, amamuyira mwa muhabuli wiwe mukulhu, kandi amamuha ehamuli oko banya-mwami bosi. Nibya omwami mwalhaghira athi abosi abanga lhangira Hamani batholere ibamunamira. (Esi. 3:1-4) Oku Mordekayi, eki kyabya kilhaghiro ekikalire. Abya inianasi kw’atholere eriowa omwami aliriryo omwa bithe byanga leka akathendi sikya Nyamuhanga. Hamani abya Muagagi. Eki kikakanganaya ngoku abya w’olhubuthu lhwa Agagi, omwami w’Abamaleki oyuwithibawa n’omuminyereri wa Nyamuhanga iya Samweli. (1 Sam. 15:33) Abamaleki babya babi kutsibu indi mubayiyira mwa nzighu oku Yehova n’okwa Baisraeli. Abamaleki, ng’ekihanda, Nyamuhanga abya iniabiri baghana. * (Ebi. 25:19) Omuyuda omuthaleghulha anga thoka athi eryunamira Omumaleki? Mordekayi mwathakikolha. Mwaghana eriunamira Hamani. Na munabwire, abalhume n’abakali abawithe erikirirya babiritsama esyongebe syabu busana n’omusingyi we Biblia ono: ‘Litholere ithwa kenga Nyamuhanga kwilhaba abandu.’​—Emib. 5:29.

19. Hamani anza erikolhaki, kandi mwathebererya athi omwami?

¹⁹ Hamani mwahithana kutsibu. Mwalhangira isikirighunza eritha Mordekayi musa. Mwanza erighunzaho abosi ab’oku Mordekayi! Hamani mwathebererya omwami nuku alhangire Abayuda mwa bandu babi. Mwabugha athi si bawithire omwami y’omughaso, kandi athi ni bandu ‘bapanzikene n’eriyitsatsanga omwa kathi-kathi k’ebihanda.’ Eky’obulighe, mwabugha athi nibya sibali kenga ebihano by’omwami; busana n’ekyo ni bayisamambuli. Mwayilhagha erihira omwa mbiso y’omwami mw’esyosente nene eriwathikya omw’itha Abayuda bosi. * Ahasuero mwaha Hamani y’embuka erikangania kw’amamuha ehamuli y’erikolha ekyosi-kyosi eky’akalengekanaya.​—Esi. 3:5-10.

20, 21. (a) Omwatsi wa Hamani mwahamba athi okwa Bayuda bosi na Mordekayi? (b) Mordekayi mwasaba Esiteri athi akoleki?

²⁰ Habere hathe halhaba buthuku abakwenda mubatsuka erithimba omwa bindi bihugho by’obuthabali bw’Obwami Ahasuero,  bakathulhughania erithibwa lya ba Yuda bosi. Thalengekania Abayuda nga mubayowa bathi omwatsi oyu akahika e Yerusalemu, imubanamabirilhua omwa bunyewa mwe Babeli kandi omuyi owathe athunga lhuhimbo olhwanga batheya. Obundi Mordekayi mwalengekania okwa Bayuda ababya e Yerusalemu, abanywani n’abahughu biwe abo abya nabu e Susa omughulhu owa okwa mwatsi owakalire oyu. Omwa kinigha, mwatamura esyongyimba siwe, amambalha emisarandwe n’eriyihira kw’eribu, neryo amalira n’omulenge munene omwa kathi-kathi k’omuyi. Aliriryo Hamani iyo mwayikalha n’omwami okw’inywa, isyatsomene obulighe obw’abirilethera Abayuda n’abanywani babu omwa Susa.​—Soma Esiteri 3:12–4:1.

²¹ Mordekayi mwalhangira iniatholere iniayira eky’akakolha. Aliriryo anga kolireki? Esiteri mwowa Mordekayi kw’ali omwa bulighe bunene kutsibu neryo amamuthumira esyongyimba, aliriryo mwaghana erikiranibwa. Obundi ahabw’omughulhu muli angabya iniabya inianemulengekania nga ni busana naki Nyamuhanga wiwe Yehova inialighira Esiteri erimulhuako eriyabya mughole w’omwami oyutheramaya Yehova. Lino ekyaleka mukyabya nga kiri muminyikalha. Mordekayi mwathuma oku Esiteri, akamusaba athi ahikerere omwami n’erimulemba-lemba athi alhwire abandu ba Esiteri.​—Esi. 4:4-8.

22. Busana naki Esiteri mw’ubaha erihikerera mwira wiwe omwami? (Lebaya n’omwatsi ahikwa.)

 ²² Esiteri angabya imwakwa obuba bunene kutsibu omwatsi oyo akamuhikako. Eri ryabya irengwako kutsibu omw’ikirirya liwe. Omwa binywe eby’athumira Mordekayi, mwakangania ku mw’ubaha kutsibu. Mwamubwira ngoku kiri omwa bihano by’omwami indi erihikerera omwami wuthethabirikirwa, iwukithawa. Mbwino omwami inianalyakusumbira omutso wiwe w’esyamaghetse, imuwukendi ghanyirwa. Mbwino Esiteri anabya awithe ekyanga leka inialengekania athi akendi sumbirwa omutso, kandi inianasi ebyahika oku Vasiti busana n’erighana eryasa eyiri omwami omughulhu abirikirawa? Esiteri mwabwira Mordekayi athi hamabirilhaba biro 30 isyali athabirikirwa eriya eyiri omwami! Erimulekerania ng’eri lyangabya imulya leka Esiteri iniayowa omwami nga syakimutsomene. *​—Esi. 4:9-11.

23. (a) Erithoka erihimba erikirirya lya Esiteri, Mordekayi mwabugha athiki? (b) Busana naki Mordekayi ni w’erigherererya?

²³ Erihimba erikirirya lya Esiteri, Mordekayi mwasubirya inianasikire. Mwamukakasya athi amaghana eriyira ekya akakolha omulhamu wa Bayuda aniakendi banika omwa yindi nzira. Aliriryo na Esiteri syabya asi ng’animwendi lhama okw’ithibwa ly’Abayuda. Mordekayi iyo mwakangania erikirirya erighumire omu Yehova oyuthe wanga lekerania abandu biwe erihwerekereribwa neryo emilhaghe yiwe yikabya butsira ibererera. (Yos. 23:14) Neryo Mordekayi mwabulya Esiteri athi: ‘Nindi wasi nga sulithahika oko bwami busana n’omughulhu oyu kwehi?’ (Esi. 4:12-14) Mbwino eki sikiri kanganaya ngoku thutholere ithwagherererya Mordekayi? Mwayiketherera ighuma Nyamuhanga wiwe Yehova. Mbwino nethu ko thune thuthya?​—Emi. 3:5, 6.

24. Esiteri mwakangania athi erikirirya n’obuthubaha?

²⁴ Esiteri abya iniamabirihika okwa ndambi ey’erithwamu erikalire. Mwabwira Mordekayi athi amusonderaye abandu abakendi sangira nayu omw’itsira akalyo habw’ebiro bisathu. Mwaghunzerera n’ebinywe ebyakanganaya erikirirya n’obuthubaha bwiwe athi: ‘Neryo namaholha, inaholha.’ (Esi. 4:15-17) Omwa biro bisathu ebyo angabya imwasaba kutsibu kw’ilhaba ebindi biro. Neryo ekiro mukyahika. Mwambalha esyongyimba siwe esyuwene kutsibu nuku anga lhangirika ndeke embere sy’omwami. Neryo mwaya eyiri omwami.

25. Soborera emyatsi nga muyaghenda yithi omughulhu Esiteri ahika embere sy’omwami.

²⁵ Ngoku kinakanibweko okw’itsuka ly’esura eno, Esiteri mwaya eyiri ekikali ky’omwami. Thwangana lengekania okw’ihangya-hangya eryabya omwa muthima wiwe n’erisaba kutsibu. Mw’ingira omwa kibugha ky’ekikali ky’omwami aho alhangirira omwami Ahasuero inianikere okwa kithumbi kiwe ky’obwami. Obundi mwalengaho erisamalira omwami ng’amayithwa athi akamulhangira. Bamabya imubamubwira ambu alinde, angabya imwayowa nga bwamabya buthuku buuli kutsibu. Aliriryo habere halhaba kathambi kake, mwira wiwe mwamulhangira. Omwami kwenene mwasweka, aliriryo mwatsema neryo amamusumbira omutso wiwe w’esyamaghetse!​—Esi. 5:1, 2.

26. Busana naki Abakristayo bakayithagha obuthubaha ng’obwa Esiteri, kandi busana naki ithwabugha thuthi olhumimbi lhwiwe lhwabya imulhwamatsuka?

²⁶ Omwami mwaligha erihulikirira Esiteri. Mwayisinga eryimira Nyamuhanga wiwe n’abandu biwe. Omw’eki mwahiriraho abaghombe ba Nyamuhanga abosi eky’erileberyako ekyuwene eky’erikirirya. Abakristayo ab’okwenene munabwire bakalengaho kutsibu erigherererya eby’erileberyako ng’ebi. Yesu mwabugha athi abigha biwe ab’okwenene bangaminyikere busana n’olhwanzo lhwabu olhw’eriyihayo. (Soma Yoane 13:34, 35.) Erikangania olhwanzo ng’olhu likayithagha obuthubaha ng’obwa Esiteri. Nomwakine indi ekiro ekyo Esiteri mwalhwira abandu ba Nyamuhanga, aliriryo ibbwa olhumimbi lhwabya imulhwamatsuka. Anga kakasirye athi omwami ngoku omuhabuli wiwe mukulhu, Hamani ni mughobya? Angakolireki erithoka erilhamya abandu biwe? Thukendi kania okwa bibulyo ebi omwa sura eyikakwamako.