Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

ESURA 15

Tsemera Ebibuya Ebikalhua Omwa Mibiiri Yawu

Tsemera Ebibuya Ebikalhua Omwa Mibiiri Yawu

‘Obuli mundu atsemere ebibuya omwa mibiiri yiwe yosi.’​—OMUGAMBULI 3:13.

1-3. (a) Abandu banene bakayowa bathi erikwamana n’omubiiri wabu? (b) E Biblia yikathuhira mw’omuhwa ow’eribya n’amalengekania awali athi erikwamana n’omubiiri, kandi ni bibulyo byahi ebya thukendi lebya omwa sura eno?

MUNABWIRE abandu banene omwa kihugho sibali tsemera omubiiri owabakakolha. Erikolha omubiiri owabathanzire ahabw’obuthuku buuli, kikaleka ibathanza eriyakolha obuli kiro. Ni kyahi ekyanga hira omwa bandu abawithe amalengekania ng’aya mw’omuhwa ow’erianza omubiiri wabu n’eritsemera gho?

2 E Biblia yikathuhira mw’omuhwa ow’eribya n’amalengekania awuwene owahambire okw’ikolha. Yikabugha yithi omubiiri n’ebikalhwiririramu ni mughisa. Solomono mwahandika athi: ‘Obuli mundu alye n’eripulya, n’eritsemera ebibuya omwa mibiiri yiwe yosi. Ni lhusunzo lhwa Nyamuhanga.’ (Omugambuli 3:13) Yehova, oyuthwanzire n’oyukanza ithwabana ebibuya mughulhu wosi, anzire ithwa tsemera omubiiri wethu n’ebikalhwiririramu. Erithoka eriyibika omo lhwanzo lhwiwe, thutholere ithwa ghendera okwa malengekania n’emisingyi yiwe eyihambire okw’ikolha.​—Soma Omugambuli 2:24; 5:18.

3 Omwa sura eno, thukendi lebya ebibulyo bbini: Thwanga tsemera thuthi emibiiri yethu? Ni mibiiri yahi eyithatholere erikolebwa n’Abakristayo ab’okwenene? Thwanga kolha thuthi emibiiri yethu y’ekihugho ithunemukolha n’ey’obunyakirimu? Kandi ni mubiiri wahi ow’omughaso munene owa thwanga kolha? Nomwabine, thuthe thwa ghenda hali, thutsuke erilebya eky’erileberyako eky’abakoli nyakabara babiri omwa buhangwa bwosi​—Nyamuhanga Yehova na Yesu Kristo.

OMUKOLI OYULHABIRIRYEYO N’OMUKOLI MUKULHU

4, 5. E Biblia yikakanganaya yithi ngoku Yehova ni mukoli oyukabana endundi omwa mubiiri wiwe?

4 Yehova y’Omukoli Oyulhabiriryeyo. Enzuko 1:1 hakabugha hathi: ‘Okw’itsuka, Nyamuhanga mwahangika olhubulha n’ekihugho.’ Nyamuhanga abere abighunza omubiiri wiwe ow’erihangika imwamuli n’ekihugho, mwalhangira ebya akolha ‘ebyuwene kutsibu.’ (Enzuko 1:31) Ni bugha mbu, mwatsemera omubiiri wiwe wosi owakolha okwa kihugho. Yehova, “Nyamuhanga oyutsemire,” ahathe erithika-thika mwatsema busana n’erikolha omubiiri wiwe wa ndeke.​—1 Timoteo 1:11, NW.

5 Nyamuhanga wethu oyukakolha kutsibu syali athaleka erikolha. Habere habirilhaba omughulhu muuli ekihugho n’ebindu byosi ebirimukyo bya hangikirwe, Yesu mwabugha athi: ‘Thatha waghe akakolha emighulhu yosi.’ (Yoane 5:17) Ni byahi ebya Thatha alhue iniane mukolha? Omwa lhubulha lhwiwe mw’eyo, ahathe erithika-thika, kwane mukolha erisondolha n’eritheya abandu. Abirihiraho “ekihangikwa kihya-kihya,” ni bugha ambu Abakrisitayo abahakabibwa abakendi syathabalha na Yesu omwa lhubulha. (2 Abanya Korinto 5:17, NW) Kwane mukolha eriberererya ekighendererwa kiwe busana n’abandu​—indi abamwanzire babane engebe y’erikotha omwa kihugho kihya-kihya. (Abanya Roma 6:23) Yehova akatsema kutsibu busana n’ebikalhwiririra omwa mubiiri wiwe. Esyomiliyoni sy’abandu banemwowa omwatsi w’Obwami, Nyamuhanga anemubaletha n’eryuwania emibere yabu nuku banga yibika omo lhwanzo lhwiwe.​—Yoane 6:44.

6, 7. Ni kyahi ekikakanganaya ngoku Yesu amabirighunza omughulhu muuli iniane mukolha kutsibu?

6 Yesu amabirighunza mughulhu muuli iniane mukolha kutsibu. Abere athalyasa okwa kihugho, mwakolha haghuma na Nyamuhanga ‘ng’omukoli mukulhu’ omw’ihangika ebindu byosi ‘ebiri omwa lhubulha n’ebiri okwa kihugho.’ (Emisyo 8:22-31; Abanya Kolosai 1:15-17) Omughulhu Yesu abya okwa kihugho, mwalholha embere erikolha kutsibu. Abere akine mulere, mwigha eby’obuhimbe, erihika okwa kiika eky’eryahulhwa ‘mwa mubatsi w’esyombaho.’ * (Mariko 6:3) Omubiiri oyu abya w’erilhuhya kandi iniakayithagha erikolesya amenge kundi sihabya ebyuma ebikasathangaya esyombaho, ah’erisighulira, n’ebyuma ebikakolesaya amasanyarazi. Thalengekania Yesu iniane mughenda akayarondya esyombaho​—obundi iniane muthema emithi n’erikurayo erihika ahakakolera. Mbwino wanganathera akasasani iniane muhimba amanyumba​—iniane musambya emilabba n’erihanika enyumba, iniane mukolha esyonyuyi, n’erikolha ebindi bindu? Ahathe erithika-thika, Yesu abya inianasi etseme eyikalhwiririra omw’ikolha omubiiri wa ndeke.

7 Yesu abya mukoli nyakabara omw’iberererya omubiiri wiwe ow’erithulira. Ahabw’emyaka isathu n’embindi, mwakolha kutsibu omubiiri w’omughaso munene oyu. Busana n’erianza erihika okwa bandu bangyi, mwatha tsandya obuthuku, iniakabuka omwa mitsange n’erikolha erihika omwa kiro. (Luka 21:37, 38; Yoane 3:2) Mwaghenda ‘omwa miyi n’omwa hiyi iniakathulhughanaya engulhu yuwene y’Obwami bwa Nyamuhanga.’ (Luka 8:1) Erithwalira haghuma, Yesu mwaghenda lhughendo lhuli kutsibu, erilyatha omwa bisandu, omwa syonzira esiri mw’engungu busana n’erithwalira abandu b’engulhu yuwene.

8, 9. Yesu mwabana athi etseme omw’ikolha kutsibu?

8 Yesu mwanabana tseme eyikalhwiririra omw’ikolha kutsibu akathulira? Ee! Mwabiba embuthu y’omwatsi w’Obwami, neryo amasigha amalima inierire iniakayithagha abaghesi. Erikolha omubiiri wa Nyamuhanga mukyaleka Yesu iniabya mw’akaghalha n’eriyowa ndeke erihika okwa kiika eky’erithend’irya anamathaberererya omubiiri wa Nyamuhanga. (Yoane 4:31-38) Thalengekania okwa tseme eyangabya imwabya nayu omughulhu aghunza omubiiri wiwe ow’okwa kihugho eyaleka iniabwira Thatha wiwe athi: ‘Munakusikya okwa kihugho, nabiribugha omubiiri owo wamba erikolha.’​—Yoane 17:4.

9 Ahathe erithika-thika, Yehova na Yesu by’eby’erileberyako bibuya eby’abo abakabana ebibuya ebikalhwiririra omw’ikolha kutsibu. Erianza Yehova kikaleka ithwa ‘mugherererya.’ (Abanya Efeso 5:1) Erianza Yesu kikathuhira mw’omuhwa ‘ow’erikwama olhughobe lhwiwe.’ (1 Petero 2:21) Hathya thulebaye nethu ngoku thwanga tsemera emibiiri yethu.

NGOKU THWANGA TSEMERA EMIBIIRI YETHU

Erikolesya emisingyi eye Biblia lyangana kuwathikya eritsemera omubiiri wawu

10, 11. Ekyanga thuwathikya eribya n’amalengekania awuwene owahambire okwa mibiiri yethu ni kyahi?

10 Omubiiri w’ekihugho anawithe omwanya wawu omwa ngebe y’Omukristayo ow’ekwenene. Thwanzire eribana etseme omwa mubiiri wethu, aliriryo kino kyangana kalha thwamabya ithukakolha omubiiri ow’ekihugho owa thuthanzire. Ibbwa, kyanga thokekana kithi eribana etseme omwa mubiiri wethu owathukakolha omwa mibere ng’eyi?

11 Omw’ibya n’amalengekania awuwene. Mughulhu wosi si thwanga hindulha emibere eyathulimu, aliriryo thwangana hindulha amalengekania wethu. Erighanirya okwa malengekania wa Nyamuhanga kyangana thuwathikya eribya n’amalengekania awuwene awahambire okwa mubiiri. Ng’eky’erileberyako, wamabya iwuli muthwe w’eka, kiminye indi omubiiri owawukakolha nomwangabya ini wahisi, akakuwathikaya eribana ebiyithawa eby’eka yawu. Busana n’ekyo, eritsomana ab’eka yawu si mwatsi muke omwa meso wa Nyamuhanga. Ekinywe kiwe kikabugha kithi oyukalemawa erilembera ab’enyumba yiwe ni ‘mubi kwilhaba oyuthikirirye.’ (1 Timoteo 5:8) Eriminya ngoku omubiiri wawu akaleka iwaberererya ekindu kirebe​—erithoka eriberererya olhukwamirwa lhwawu olhwa Nyamuhanga abirikuha​—kyangana kuwathikya eritsemera gho n’eribana ekighendererwa ekya bakoli balikyenyu bangabya isibawithe.

12. Busana naki kyuwene erikolha kutsibu n’eribya mw’okwenene?

12 Omw’ikolha kutsibu n’eribya mw’okwenene. Erikolha kutsibu n’erigha ngoku thwanga kolha emibiiri yethu ya ndeke mukalhwiririra emighisa. Abakoli abakakolha kutsibu n’erikolha omubiiri wabu wa ndeke, mughulhu mungyi abakabakolesaya bakabasima kutsibu. (Emisyo 12:24; 22:29) Ithwe ng’Abakristayo ab’okwenene, thutholere ithwakangania okwenene aha thukakolera​—erithendi iba esyosente, ebindu, kutse obuthuku obw’oyukathukolesaya. (Abanya Efeso 4:28) Ngoku thwalhangira omwa sura eyahwa, eribya mw’okwenene mukalhwiririra emighisa mingyi. Omukoli oyuwasibwe busana n’eribya mw’okwenene angana yiketherwa. Kandi abakathukolesaya nomubanga lhangira kutse bakathendi lhangira eky’erileberyako kyethu eky’erikolha kutsibu, thwangana yowa buholho busana n’eribya ‘n’obunya muthima-thima obuwene’ n’eriminya ngoku thukatsemesaya Nyamuhanga oyo thwanzire.​—Abaebrania 13:18; Abanya Kolosai 3:22-24.

13. Eky’erileberyako kyethu kibuya ekya thukakanganaya aha thukakolera kyanga lhwiririra mwaki?

13 Omw’iminya ngoku emibere yethu yanganaha Nyamuhanga y’olhukengerwa. Thukabya thukakangania esyongeso esy’Ekikrisitayo aha thukakolera, ahathe erithika-thika abandi bakakilhangira. Ekikalhwiririramu niki? Ikyangana leka ‘ithuwania erikangirirya lya Nyamuhanga Omulhamya wethu.’ (Tito 2:9, 10) Omwa kwenene, emibere yethu mibuya yangana leka abandi ibalhangira ngoku eriramya lyethu ni libuya, neryo ikyaleka ibanza eryasa mulyo. Thalengekania nga wanga yowa wuthi omukoli mulikyenyu amaminya ekwenene busana n’eky’erileberyako kyawu kibuya ekya wukakanganaya aha wukakolera! Ekikulhu kutsibu, thalengekania okwa kino: Ni kyahi ekilengire eriminya ngoku emibere yawu mibuya yikaha Yehova y’olhukengerwa n’eritsemesya omuthima wiwe?​—Soma Emisyo 27:11; 1 Petero 2:12.

ERIKOLESYA AMENGE THUKASOMBOLHA EMIBIIRI

14-16. Omughulhu thukathwamu okwa myatsi eyihambangene n’omubiiri, ni bibulyo byahi ebikulhu-bikulhu ebya thutholere ithwa yibulya?

14 E Biblia siyiri kanaya mwatsi mungyi owahambire okwa mibiiri ey’ekihugho eya thwanga kolha kutse eya thuthe thwanga kolha. Eki sikiri manyisaya kithi thwangana kwama kya ligha omubiiri wosi-wosi owathwamabana. Amasako angana thuwathikya erisombolha omubiiri owakatsemesaya Nyamuhanga n’eriyihighulha oko wathe anga mutsemesya. (Emisyo 2:6) Omughulhu wukathwamu nga ni mubiiri wahi owa wangakolha, hali ebibulyo bibiri ebikulhu-bikulhu eby’eriyibulya.

15 Mbwino erikolha omubiiri oyu kyangana leka inayingirya omwa myatsi eye Biblia yikathanga? Ekinywe kya Nyamuhanga kikathanga eriba, erithulha amabehi, n’erikolha esyosanamu. (Eriluayo 20:4; Emibiri 15:29; Abanya Efeso 4:28; Eribisulirwa 21:8) Sithwanga ligha omubiiri wosi-wosi owangaleka ithwakolha emyatsi ng’eyi. Olhwanzo lhwethu busana na Nyamuhanga silhwanga thulighira erikolha omubiiri owali mw’emyatsi eyikathwa ebihano biwe.​—Soma 1 Yoane 5:3.

16 Mbwino erikolha omubiiri oyu kyangana leka ithwa sangira ndeke-ndeke omwa mitse mibi kutse erisighikayo? Thuthalebya eky’erileberyako. Erikolha ng’omuthangiriri si kibi. Ibbwa, wanga kilhangira wuthi Omukrisitayo amahebwa omubiiri ng’oyu okw’ithambiriro erya bakalhusiraya mw’amakule? Ni kwenene, omubiiri wiwe siw’ow’erilhusya mw’amakule. Nomwabine, mbwino iyo erikoleraho, sikyangabya ikikasighika omubiiri ow’er’iha mw’amakule​—ekindu ekye Kinywe kya Nyamuhanga kithaligha? (Eriluayo 21:22-24) Ng’abanzire Yehova, sithwanzire thukasosekanibwa nahake n’emyatsi eyithalighawa omwa masako.

17. (a) Ni myatsi yahi eyathwanga lengekaniako thukathwamu erikwamana n’emibiiri? (Lebaya akasanduko “ Mbwino Ngana Kole Omubiiri Oyu?”) (b) Obunya muthima-thima bwethu bwanga thuwathikya buthi erithwamu ngoku Nyamuhanga anzire?

17 Wamalengekania okwa by’erisubirya okwa bibulyo bibiri ebiri omwa nungu 15 na 16, ikyangana kuwathikya erithwamu ndeke okwa myatsi mingyi eyihambire okwa mubiiri. Eryongera okw’ekyo, hane eyindi myatsi eyathutholere ithwatsuka erilebya ndeke thukathwamu okwa myatsi eyihambire okwa mubiiri. * Isithwalengekanaya thuthi omughombe oyutheleghulha n’ow’amenge anga thuhirira h’ebilhaghiro ebyanga hamba okwa buli mibere yosi eyanga buthuka. Eyi y’emyatsi eyikayithaghisaya amenge thukathwamu. Ngoku thw’igha omwa Sura 2, thutholere ithwa kangirirya obunya muthima-thima bwethu omw’igha ngoku thwanga kolesya Ekinywe kya Nyamuhanga omwa ngebe yethu yosi. Busana n’ekyo, thwamakangirirya ‘amaaka w’obulengekania bwethu omw’ibubegheresya,’ obunya muthima-thima bwethu ibwangana thuwathikya erithwamu ngoku Nyamuhanga anzire n’erithuwathikya eriyibika omo lhwanzo lhwiwe.​—Abaebrania 5:14, NW.

IBYA N’AMALENGEKANIA AWUWENE OKW’IKOLHA

18. Busana naki si kyolho erikwama-kwamania eby’obunyakirimu?

18 Omwa “biro by’enyuma-nyuma” bino ebiri ‘mw’emighulhu eyikalire,’ si kyolho erikwama-kwamania eby’obunyakirimu. (2 Timoteo 3:1) Kyangana kalha eribana omubiiri n’erighumira kugho. Ithwe ng’Abakristayo ab’okwenene, thunasi omughaso ow’erikolha kutsibu nuku thubane ebiyithawa eby’amaka ethu. Aliriryo thwama thendi yitheya, emibere eyiri aha thukakolera n’amalengekania w’ekihugho ow’erisondekania ebindu bya kutsibu ibyangana thukakirya erikwama-kwamania eby’obunyakirimu. (1 Timoteo 6:9, 10) Thulebaye ebyanga thuwathikya erithendi seghemera okwa lhuhandi lhughuma, erilhangira thuthi thukasondekanaya “ebibuya.”​—Abanya Filipi 1:10.

19. Busana naki thutholere ithwa yikethera Yehova n’omuthima wethu wosi, kandi eriyikethera ng’eri likathuwathikaya eriyihighulha okuki?

19 Yikethere Yehova n’omuthima wawu wosi. (Soma Emisyo 3:5, 6.) Ya thutholere ithwayikethera. Kundi nibya akathutheghaya. (1 Petero 5:7) Anasi ebya thukayithagha, kandi syanga lemwa erithuhabyo. (Esyonyimbo 37:25) Busana n’ekyo, ni kibuya ithwe erihulikirira omughulhu Ekinywe kiwe kikathw’ibukaya kithi: ‘Simukwamirire erianza esyofranka, nikwa mutsemere ebyo muwithe. Kusangwa Nyamuhanga abiribugha athi, “Si ngendi syakuleka na kera, kandi si ngendi syakusighania na hake.”’ (Abaebrania 13:5) Abangyi abakakolha omubiiri w’Obwami ow’omughulhu wosi babiriyilhangirira ngoku Nyamuhanga awithe amaaka aw’eriha ebikayithaghisibawa omwa ngebe. Thwama yikethera kundu thuthi Yehova akendi thutheya, ithukendi yihighulha okw’ibya n’amaghaniryo manene aw’eriberererya ebiyithawa eby’eka. (Matayo 6:25-32) Isithwendi lighira omubiiri w’ekihugho akaleka thukaghalha-ghandya emibiiri ey’obunyakirimu, ng’erithulha engulhu yuwene n’erihindana okwa mihindano.​—Matayo 24:14; Abaebrania 10:24, 25.

20. Kikamanyisayaki eribya n’eriso erikathungerera kighuma, kandi wangabya wuthi n’eriso ng’eri?

20 Ibya n’eriso erikathungerera kighuma. (Soma Matayo 6:22, 23, NW.) Eribya n’eriso erikathungerera kighuma kikamanyisaya eribya omwa ngebe ey’erithendi sondekania ebindu bingyi. Eriso ly’Omukristayo likathungerera kindu kighuma​—erikolha erisonda lya Nyamuhanga. Neryo thwama thungerera kindu kighuma, isithwendi sulhusutha omw’isondekania omubiiri owabakathuha kw’esyosente nene n’eribya omwa ngebe ey’endatha kutsibu. Kandi isithwendi kwamirira ebindu by’omulembe n’ebindu ebyuwene ebikatherererawa nuku thulighe thuthi bya bikendi thulethera etseme. Wangabya wuthi n’eriso erithungerere kighuma? Yihighule okw’iyingirya omwa madeni awathatholere. Si wubye n’ebindu binene ebyanga thwalha obuthuku bwawu bunene wukabitsomana. Hulikirira erihabulha lye Biblia ery’eritsemera “akalyo n’eky’eriyiswika.” (1 Timoteo 6:8) Lengaho eribya omwa ngebe ey’erithendianza eribya n’ebindu bingyi.

21. Busana naki thutholere ithwaminya ebya thwanga hira embere, kandi ni byahi ebya thwanga hira embere omwa ngebe yethu?

21 Hira h’ebilhubirirwa eby’obunyakirimu, kandi bikwama-kwamanaye. Kundi thuwithe buthuku buke omwa ngebe, thutholere ithwaminya ebya thwanga hira embere. Bithe bithya, ebindu ebiwithe omughaso muke ibikendi tsandya endambi eyathwanga kolera mw’eby’omughaso munene. Ni byahi ebya thwanga hira embere omwa ngebe? Abanene omwa kihugho bakatsomana erisoma kali-kali nuku bangabana omubiiri owuwene kutsibu omwa mughulhu ono. Aliriryo, Yesu mwabwira abigha biwe athi, “mutsuke erisonda obwami bwa Nyamuhanga.” (Matayo 6:33) Busana n’ekyo, ithwe ng’Abakristayo ab’ekwenene, thukahira Obwami bwa Nyamuhanga bw’embere omwa ngebe yethu. Emibere ey’engebe yethu​—ebya thukasombolha, ebilhubirirwa ebya thukahiraho, n’emibiiri eya thukakolha​—bitholere ibya kangania ngoku emyatsi ey’Obwami n’erisonda lya Nyamuhanga ngoku bya thukahira embere kwilhaba ebindu by’omubiri n’ebindu eby’ekihugho.

ERIKOLHA KUTSIBU OMW’ITHULIRA

Thwangana kangania ngoku thwanzire Yehova omw’ihira omubiiri w’erithulira w’embere

22, 23. (a) Omubiiri mukulhu ow’Abakristayo ab’okwenene ni wahi, kandi thwanga kangania thuthi ngoku thukahira omubiiri oyu w’embere? (Lebaya “ Erithwamu Lyaghe Mulyaleka Inabana Etseme N’Eritsemera Ebya Ngawitheko Omwa Ngebe.”) (b) Erithwamu lyawu ni ryahi erikwamana n’omubiiri ow’ekihugho?

22 Eriminya ngoku thuli omwa biro by’enduli, thutholere ithwasangira omwa mubiiri mukulhu kutsibu ow’Abakristayo ab’okwenene​—erithulhughania n’eriyira abigha. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Nga Yesu, oyuli ky’Erileberyako kyethu, thwanzire erisangira kutsibu omwa mubiiri ow’erilhamya abandu oyu. Thwanga kangania thuthi ngoku thukahira omubiiri oyu w’embere? Abangyi b’okwa baghombe ba Nyamuhanga bakayihayo n’omuthima wosi erikolha omubiiri ow’erithulira ng’abathuliri. Abandi babirithwamu eribya batemburi kutse bamisani. Eriminya omughaso ow’erihira h’ebilhubirirwa eby’obunyakirimu, ababuthi banene babirihira omwa baana babu mw’omuhwa ow’erikolha omubiiri w’obwami ow’omughulhu wosi. Mbwino abathuliri ab’Obwami ab’omuhwa bakanabana ebibuya ebikalhwiririra omw’ikolha kutsibu omubiiri wabu ow’erithulira? Ee, bakabana byo! Ahathe erithika-thika, erikolera Yehova n’omuthima wosi y’enzira nguma nyisa ey’omundu angabanira mw’etseme, eriyowa buholho, n’eribana mighisa mingyi.​—Soma Emisyo 10:22.

23 Abangyi okw’ithwe bakaghunza ndambi nyingyi omwa mibiiri yabu y’ekihugho busana n’erisondekania ebiyithawa eby’ekinyamubiri eby’amaka wabu. Wibuke ngoku Yehova anzire ithwabana ebibuya omwa mubiiri wethu. Amalengekania n’emikolere yethu yamahambangana n’amalengekania n’emisingyi yiwe, ithwangana bana etseme omwa mubiiri wethu. Kwesi, thulhangire thuthi omubiiri w’ekihugho syali leka thukathendi kolha omubiiri wethu mukulhu​—ow’erithulha engulhu yuwene ey’Obwami bwa Yehova. Omw’ihira omubiiri oyu w’embere omwa ngebe yethu, thukakanganaya ngoku thwanzire Yehova n’erianza eriyibika omo lhwanzo lhwiwe.

^ enu. 6 Ekinywe ky’Ekigiriki ekikabindulhawa mwa “omubatsi w’esyombaho” kikakolesibawa okwa “mundu wosi-wosi oyukakolesaya emithi akakolha ekindu, mbulha ni muhimbi kutse omurandi.”

^ enu. 17 Eribana mwatsi mungyi owakakanaya okwa myatsi eyihambire okwa mibiiri eya thwanga lebya ndeke, Lebaya e Watchtower, eya Aprili 15, 1999, olhupapura 28-30, n’eya Julai 15, 1982, olhupapura 26.