OMUGHULHU nabya ingasoma, sihabya mbinduka nyingyi omwa tawuni yethu. Abawukatsuka nabu esukuru ibawukanaghunza nabu. Iwukabya iwunasi amena w’abandu bangyi ab’omwa tawuni yenyu nabu ibanasi erina lyawu.

Etawuni ye Liberty iyithimbirweko n’amalima make-make, kandi kutsibu-tsibu imukaherawa ebikusa. Ingabuthwa, thatha waghe iniakakolera omulimi w’omwa kitsweka kyethu. Ingakine mulengwa, mun’igha erighendya etrakita n’erikolha eyindi mibiiri y’omwa malima.

Thatha waghe abya akulire. Abya awithe myaka 56 ingabuthwa, na mama iniawithe 35. Nomwabine, thatha waghe abya awithe akaghalha n’amaghalha awuwene. Inianzire erikolha emibiiri y’amani kandi mwakangirirya n’abaana biwe erianzayo. Syabya awithe sente nene, aliwe mwathubanira ah’er’ikalha, esyongyimba, n’ebyalya eby’erirya ebikaghunza. Kandi iniakabya iniane muthuthungira n’obuthuku obw’erisiba nethu. Thatha waghe mwaholha iniawithe myaka 93. Mama aholha iniawithe myaka 86. Okw’ibo sikuli oyuwakolera Yehova. Aliwe omughuma w’okwa baghalha bethu ni musyakulhu muthaleghulha eritsuka 1972.

Mama waghe iniahambirire edini. Obuli Kyasande iniakathuthwalha okwa Kibbabtisti. Inganawithe  myaka 12, munatsuka eriowa okwa ngangirirya y’Obusathu. Neryo munabulya mama: “Yesu angabya athi Mughalha kandi iyana Thatha?” Ng’ibuka erisubirya liwe lino: “Mughalha, eryo ni rikyiinga. Sithuli b’eriyitheghereryalyo.” Kandi kwenene okw’ingye lyabya ini rikyiinga. Nomwabine, inganawithe myaka nga 14, munabatizibwa omwa kusi ewethu. Mubanyilubba ngendo isathu, ngendo nguma busana na Thatha, eyindi busana n’Omughalha, n’eyindi busana n’omulimu abuyirire!

Omwa siniya, ingawithe omunywani omulhwi w’esyongumi, neryo mwaleka naghe inalengesya eby’esyongumi. Neryo munatsuka eriyibegheresya, kandi nam’ingira omwa kithongole ky’amalhwa w’esyongumi ekya, the Golden Gloves. Mubyandema, neryo enyuma w’erilhwa biro bike munaleka. Enyuma waho, munabirikirwa omwa mahe we Amerika n’erithumwa e Germany. Ingane eyo, abakulhu mubanyithuma okwa sukuru y’amahe kundi mubalengekania bathi nanganabya musondoli mubuya. Babya banzire ingakolha amahe mwa mubiiri waghe. Aliwe sinabya nyanzire amahe, neryo nabere naghunza emyaka yaghe ibiri, munalhua omwa mahe omwaka wa 1956. Isihali halhaba biro bingyi, munalengekania okw’iyiyunga okwa mahe w’embaghane kutsibu.

Ngathe ng’igha ekwenene, ingawithe amalengekania awathahikire omulhume w’enyine-nyine ng’atholere iniabya athi. Iningaghendera okwa biri omwa syofilimu n’abanywani. Iningalengekanaya indi abalhume abakakanaya okwa Biblia si balhume ndeke. Aliwe munatsuka erigha ebindu ebyahindulha engebe yaghe. Kiro kighuma inganemughendya akamatoka kaghe ak’eredi akuwene, abakali balere babiri mubanyisumbira ebyalha bathi ngase eyo bali. Babya ini balere b’omulhume oyuwabya iniabirithahya mwali wethu, mukulhu waghe. Abasika aba babya ini Bema ba Yehova. Babya ibananyihere esyogazeti sy’Akaleberyo ne Awake! namasimya, aliwe munayowa Akaleberyo nga kakalire kutsibu eriyitheghererya. Aliwe, lero ekiro ekyo, mubanyikokya okw’Igha lye Biblia ly’Ekithunga, omuhindano muke w’erigha e Biblia n’erikanirania owabya akakolerwa eka ewabu. Munababwira indi ngendi kilengekaniako. Mubasenyenya n’erimbulya, “Wukabugha okwenene?” Munabugha indi, “Ngabugha okwenene.”

Munayikubya bwomo ekiryaleka inaligha, aliwe munayowa ingatholere eriberererya omulhaghe waghe. Neryo erigholho-gholho eryo munaghenda okwa muhindano. Ekya nyitsemesaya kutsibu b’abaana. Munasweka ingalhangira ku basi ndeke e Biblia! Nomwakine indi obuli Kyasande iningayasoma na mama, nabya ngasi bike kutsibu omwa Biblia. Lero ibbwa munanza erigha bingyi, neryo munaligha eryeghesibwa e Biblia. Ekighuma ky’okwa bindu ebya natsuka erigha ly’eriminya ngoku erina lya Nyamuhanga Omuthoki w’Ebyosi ni Yehova. Emyaka enyuma, nabere ingabulya mama waghe okwa Bema ba Yehova, mwanyibwira athi, “Haa, sibakaramaya omusyakulhu ambu ni ya Yehova.” Aliwe lero munayowa iningalibulhawa kw’ameso!

Munakulha-kulhana lhuba, kundi munaminya ku nabiribana ekwenene. Munabatizibwa Okwakasathu 1957, ihamabirilhaba amezi mwenda masa natsukire erihindana. Amalengekania waghe abya iniabirihinduka. Ngatsemire erigha ekya Biblia yikabugha okwa mulhume w’enyine-nyine. Yesu abya mulhume oyuhikene. Abya alengirye abandi balhume b’akaghalha n’obuthoki. Aliwe mwathayingirya omwa malhwa. Omwakanya k’ekyo, “mwanubibwa,” ngoku kyanabughawa. (Isaya 53:2, 7) Mun’igha ngoku oyukwamire Yesu omwa kwenene atholere iniabya “mubuya okwa bosi.”—2 Timoteo 2:24.

 Munatsuka obutemburi omwaka ow’akwamako, omwa 1958. Aliwe omwa biro bike, munatsuka eribuleka habw’akathuku kake. Busana naki? Nabya inabirithwamu erithahya Gloria, omughuma w’okwa basika babiri abanyikokaya okw’igha ly’ekitabu! Sindinathayikubya bwomo erithwamu indya. Gloria abya w’obughuli okwa buthuku obo, namunabwire ni w’obughuli. Okw’ingye, alengire n’edayamonde eyikasondibawa kutsibu, kandi ngatsemire eribya imunamuthahya! Leka nayu ayikanayeko kake:

“Ingawithe baghalha bethu n’abali bethu 16. Mama waghe abya Mwema wa Yehova omuthaleghulha. Aholha inganawithe myaka 14. Enyuma waho, thatha waghe mwatsuka erigha e Biblia. Kundi mama abya isyakiriho, thatha mwakania n’omukulhu w’esukuru. Obuthuku obo mwali wethu mukulhu abya iniali omwa mwaka wiwe w’erighunzerera ow’esiniya, neryo Thatha mwasaba nga thwanganabya thukasoma owundi munabwire n’owundi ekindi kiro. Aho, omughuma w’okw’ithwe iniakasiba eka akatheya abalere-balere. Kandi thatha iniakabya akalhua okwa mubiiri iniakasanga ithwabirithegheka eky’erigholho. Omw’imaniri w’esukuru mwaligha, kandi muthwabera erikolha ekyo erihika aho mwali wethu aghunzira esukuru. Amaka abiri w’Abema ba Yehova ibakathw’eghesaya, n’abaana 11 omw’ithwe mubabya Bema ba Yehova. Iningatsemera erithulira nomwakine indi nabya mw’esisoni sinene. Mwira waghe, Sam, abirinyiwathikya okwa kitsibu ekyo habw’emyaka mingyi.”

Thwathahanaya na Gloria Okwakabiri 1959. Muthwakolha obutemburi bwa haghuma. Omwaka oyo omwa Kwomusanju, muthwasulirirya efomu y’erikolera okwa Beteli. Ithwanzire kutsibu erikolera okwa kyaghanda kikulhu. Mughalha wethu mwanzwa, iya Simon Kraker, oyuwabya akakolera okwa Beteli okwa buthuku obo mwakania nethu. Mwathubwira athi okwa buthuku obo e Beteli siyiriligha abathahenie. Thwabya ithukinanzire erikolera okwa Beteli, aliwe mukyathwalha myaka minene erisalha thwahikayo.

Muthwahandikira ekyaghanda kikulhu n’erisaba erithumwa omwa bulhambu obuli mw’obuyithawa bw’abathuliri. Mubathubwira erisombolha obulhambu bughuma busa: E Pine Bluff, Arkansas. Omwa biro ebyo, e Pine Bluff yabya ebithunga bibiri. Ekithunga kighuma kyabya mw’abathuliri abasungu, n’ekindi imuli abiraghulhu. Muthwathumwa omwa kithunga ky’abiraghulhu, ekyabya mw’abathuliri 14 basa.

Iwangana yibulya nga ni kyahi ekyaleka Abema ba Yehova ibahira abathuliri abiraghulhu aho wabu n’abasungu aho wabu. Kandi eky’erisubirya kiri kithi thwabya isithuwithe kindi eky’erikolha obuthuku obo. Ebilhaghiro ibikaghanaya abandu b’esyorangyi muthina-muthina eribya haghuma, kandi yabya n’ekitsibu ky’erikolhwa nabi. Omwa myanya mingyi, baghalha bethu ibakasagha bathi Ekisenge kyabu ky’Obwami ikikendi tsandibwa esyorangyi ibiri syamaramirya haghuma. Kandi ebiri ng’ebyo mubyanabya. Abema abiraghulhu ibakabya bamayathulira nyumba okwa nyumba eyikere abasungu ibakahambawa nibya obundi n’eriswiribwa. Neryo erilhangira thuthi omubiiri w’erithulira akakolhawa, muthwaghondera ebilhaghiro n’eribya n’amaha thuthi emyatsi yikendisyuwana.

Mughulhu wosi isikyolho erithulira. Ihakanayira thukathulira omwa bulhambu bw’abiraghulhu, ithwakongotha okwa lhuyi lhw’abasungu. Ithukayithagha erithwamu omwa byalhuba: Thunalengesaye eribabwira mwatsi mukuhi omwa Biblia kutse thubasabe ekighanyiro n’erilhabira okwa yindi nyumba? Emyatsi ku yabya yithya omwa biro ebyo.

Aliwe ng’abatemburi, ithukabya ithunemuyithagha esyosente erithoka eribyaho. Emibiiri yethu mingyi eyathwabya thukakolha ibakathuthuha esyosente nyike kutsibu obuli kiro. Gloria iniakabya inianemubana ehibiiri ehy’eriyonza amanyumba w’abandu. Ininganalighirawa erimuwathikya nuku angaghunza lhuba. Abathulyakolera ibakathuha eky’erithungyi, ingye na Gloria ithwatsuka erikyirira haghuma thuthe thwaghenda. Obuli yenga, ihakabya ihane eka eya Gloria akagomera. Naghe iningakolha eby’eriyonza amathalha, ing’oya amadirisa, n’erikolha eyindi mibiiri y’okwa muyi. Ew’omusungu mughuma muthwoya amadirisa. Gloria mwoya omwa kathi, naghe nam’oya eyihya. Muthwaghunza ekiro kyosi, neryo mubathuha eky’erithungyi. Gloria mwalira ebyalya biwe by’omwa nyumba aliwe iyuwene. Naghe munalira eyihya omwa garaji, aliwe mungathatsomana. Byabya byalya ebyuwene. Yabya eka eyuwene, aliwe nabu ibabirihambwako n’abandu ababathimbireko. Ng’ibuka kiro kighuma thuk’imana ahabakaghulira amaghutha w’esyomatoka. Muthwabya thwabirihira omwa matoka yethu mw’amaghutha, munabulya  oyukakoleraho omusungu indi Gloria ng’angana kolesya akabbina k’aho. Mwanyisamalira inianahinire n’eribugha athi, “kakingire.”

Mbaghane n’ebiri ahighulhu, ithukatsema haghuma n’abalikyethu, kandi ithwanzire omubiiri wethu w’erithulira! Omughulhu thwahika e Pine Bluff, muthw’ikalha na mughalha wethu oyuwabya mughombe w’ekithunga okwa buthuku obo. Mukali wiwe abya isyali omwa kwenene, neryo Gloria mwatsuka erigha nayu e Biblia. Naghe munatsuka erigha n’omwana wabu w’obukali na mwira wiwe. Omukali oyo na mwali wiwe mubathwamu erikolera Yehova kandi mubabatizibwa.

Thwabya thuwithe abanywani abanzwa omwa kithunga ky’abasungu. Ibakanathukokaya ewabu okwa ky’erigholho, aliwe ithukaghendayo omwa hirimya nuku sibathulhangire ithune haghuma. Okwa buthuku obo habya ekithongole ekya Ku Klux Klan (KKK), ekikakulha-kulhanaya akasolholho k’ebihanda n’eby’obutsindi. Erigholho-gholho lighuma, ng’ibuka ingalhangira omulhume omwa miyiheko inian’ikere omwa balaza yiwe embere, inianambere ng’ab’omwa kathongole ake KKK. Ebithuwene ebya balikyethu babya bakalhabamu, mubithaleka bakaleka erikangania olhukeri. Buthuku bughuma, muthwayithagha esyosente nuku thwanga ghenda okwa lhuhindano, na mughalha wethu mwaligha erighulha ematoka yethu nuku thwanga thoka erighenda. Kiro kighuma, ihamabirilhaba okwezi, muthwalhuha busana n’erighenda nyumba okwa nyumba omwa mwisi n’erisondolha abigha bangyi be Biblia. Neryo muthwasuba eka kandi thwameyayo ekya thuthabya thuyitsulirye. Ematoka yethu yabya iyin’imene embere sy’enyumba yethu! Akapapura akabya okwa lidirisa ly’ematoka kwabya ebinywe bino, “Namabasubulirya ematoka yenyu ng’ekihembo. Mughalha wenyu.”

Ekindi kindu ky’olhukeri mukyanyihambako kutsibu. Omwa 1962, munakokibwa okwa Sukuru y’Omubiiri w’Obwami e South Lansing, New York. Lyabya ithendekwa ly’abalebererya b’ebithunga, ab’omuthimbo, n’abe disitrikiti. Okwa buthuku obo sinabya ngawithe omubiiri, kandi ithuwithe busente buke. Aliwe, ekampuni eyikakolha okwa by’amasimu e Pine Bluff yabya iyabirinyilhabya omwa bibulyo yikanza erinyiha omubiiri. Ku banyiha omubiiri, nangabere in’ingye mwiraghulhu w’erimbere erikolera omwa kampuni eyo. Erighunzerera mubambwira bathi banzire erinyiha omubiiri. Nangakolireki? Nabya isingawithe esyosente sy’erinyithwalha e New York. Munalengekania kutsibu okw’imya omubiiri n’erileka erighenda okwa sukuru. Nabya inganemuyithegheka erihandikira e Beteli neryo hamabya ekindu ekya ngathendi syibirirwa.

Engyakya-ngyakya nguma, mwali wethu omwa kithunga oyo mwira wiwe abya isi Mwema wa Yehova, mwakongotha okwa lhuyi lhwethu n’erithuha ebbahasa. Yabya yoswire mw’esyosente. Iyo n’abaana biwe babya bakabuka omwa ngyakya-ngyakya eriyasekera okwa pamba. Bakolha eki nuku nangabana esyosente esikaghunza nangaghenda e New York. Mwabugha athi, “Wughende okwa sukuru wan’igha bingyi ngoku wangathoka, neryo wusubule wase wuthukangiriraye!” Enyuma waho, munabulya ab’ekampuni nga nanganasyatsuka omubiiri enyuma w’esyowiki ithanu.  Eky’erisubirya kyabya, “Eyihi!” Aliwe mungathayitsomanira. Nabya inabirithwamu. Ngatsemire kundi mungathimya omubiiri oyo!

Bino bya Gloria ak’ibuka ithune e Pine Bluff: “Munanza omwanya oyo! Iningabya n’abigha be Biblia 15 erihika 20. Neryo ithukaghenda nyumba okwa nyumba omwa ngyakya n’esindi saha ithweghesya abigha, ihakanayira ithwahika saha ithanu sy’omwa kiro. Erithulira irikatsemesaya kutsibu! Nabya nganzire ingasighalha omwa butemburi. Ngaligha ngoku sinabya nganzire bakathuhindulha n’erithusubya omwa mubiiri w’omuthimbo, aliwe Yehova abya inianathutheghekere ekindi.” Kandi mwakikolha.

Ithunemukolha obutemburi e Pine Bluff, muthwasulirirya esyofomu sy’eribya batemburi b’embaghane. Thwabya thuwithe amaha manene w’erihebwabu. Busana naki? Kundi thwabya ithunasi ngoku omulebererya wethu we disitrikiti abya anzire ithwawathikya omwa kithunga e Texas, kandi abya anzire ithwakolerayo ng’abatemburi b’embaghane. Muthwatsemera ekirengekanio eki. Neryo muthwalinda kandi thwamalinda, thukalinda erisubwamu, aliwe ithukasanga omwa posta isimuliki. Erighunzerera, ebaruha muyasa. Muthwathumwa omwa mubiiri w’omuthimbo! Kwabya Kwokubanza 1965. Mughalha wethu Leon Weaver, lino oyukakolha ng’omusangania ow’Ekyaghanda ky’Omuthahulha ekye Amerika, mwasombolhwa eribya mulebererya w’omuthimbo okwa buthuku ibwan’obo.

Munakwa obuba obw’eribya mulebererya w’omuthimbo. Omwaka nga mughuma, omulebererya we disitrikiti iya James A. Thompson, Jr., mwalebya nga nganatholere. Mwanyisoborera lyolho-lyolho aho ngatholere inguwania, am’ahulha ebya mulebererya mubuya akayithagha. Nabere nabiritsuka omubiiri w’omuthimbo, munalhangira ngoku nabya ingayithagha erihabulha eryo. Nabere nabirisombolhwa, Mughalha wethu Thompson yuwabya mulebererya we disitrikiti ow’erimbere oyo natsuka erikolha nayu. Mun’igha bingyi oku mughalha wethu omuthaleghulha oyo.

Obuthuku obo, omulebererya w’omuthimbo iniakathendekawa biro bike. Munasamalira omulebererya w’omuthimbo habw’ewiki akabungira ekithunga. Nayu mwanyisamalira habw’ewiki nguma ingabungira ekindi kithunga. Mwanyibwira ebya nangana kolha n’erinyiha obusondoli. Aliwe enyuma waho muthwabya ithwibene. Ng’ibuka ingabugha na Gloria indi, “Ibbwa nayu k’amaghenda lhuba?” Aliwe obuthuku bwabere bunemulhaba, munaminya ekindu ky’omughaso. Abalikyethu abuwene abanga kuwathikya sibangabulha, aliwe iwunalyabalighira erikuwathikya. Ngakin’ibukire obuwathikya obwa nathunga erilhua oku baghalha bethu abasi bingyi nga J. R. Brown, okwa buthuku obo ini mulebererya oyukabalhama, na Fred Rusk oyuwabya okwa Beteli.

Akasolholho k’esyorangyi kabya ehosi-hosi.  Buthuku bughuma, ekithongole ekya KKK kyabya kiwithe omukorwa w’erithimba omwa tawuni eya Tennessee eya thwabungira. Ng’ibuka obundi buthuku thukakitha okwa huteri erilhuhuka kake ithune omw’ithulira. Munabya ingaghenda omwa kabbina, omulhume oyuhithene oyuli kw’esyataatu mwanyikwamayo. Aliwe neryo mughalha wethu omusungu, oyuwabya munene okw’ithwe bosi babiri, mwasa. Mughalha wethu mwanyibulya athi: “Bine ndeke, Mughalha wethu Herd?” Omulhume oyo mwalhuaho iniasubayo isyatha kolesya n’akabbina. Emyaka eyanamabiri ghunza, namabirilhangira ngoku akasolholho k’esyorangyi sikalyasa busana n’erangyi y’omubiri w’omundu aliwe busana n’ekibi ekiri omw’ithwe bosi. Kandi nabirilhangira ngoku mulikyethu akasighalha inina mulikyethu nomwangabya w’erangyi eyiri yithi, kandi angana holha busana nawu kyamayithaghisibwa.

Muthwaghunza myaka 12 omwa mubiiri w’omuthimbo n’emyaka 21 omwa mubiiri we disitrikiti. Yabya myaka eyuwene, eyoswire mw’ebyalholirweko ebikahimba. Aliwe habya ihane n’ekindi kihembo ekya thwabya thulindirire. Omwa Kwomunani 1997 ekilhotho kyethu mukyabererera. Muthwabirikirwa okwa Beteli ye Amerika. Habya ihamabirilhaba myaka 38 thwalisulirirye efomu ye Beteli ey’erimbere. Okwezi okwakwamako, muthwatsuka omubiiri wethu we Beteli. Nabya ingalengekania indi baghalha bethu banyibirikira okwa Beteli habw’akathuku kake, aliwe ekyo kyabya isikyo.

Olhukwamirwa lhwaghe lhw’erimbere lhwabya omwa Kathunga k’Omubiiri. Munigha bingyi! Baghalha bethu okwa kathunga ako bakabana ebibulyo bingyi ebikalire erilhua okwa hithunga hy’abasyakulhu n’abalebererya b’emithimbo. Ngasima busana n’erighumisirizya n’obuwathikya bw’abaghalha bethu bakanyithendeka. Indyathasya thumawa omwa kathunga ako kandi, iningendibya ingakinawithe bingyi by’erighira oku baghalha bethu abo.

Ingye na Gloria thwanzire e Beteli. Eritsuka kera ithwanzire eribuka lhuba, kandi ekyo kyabirithuwathikya okwa Beteli. Habere halhaba mwaka nga mughuma, munatsuka erikolha ng’omuwathikya omwa Kathunga k’Omubiiri ak’Akathunga Akakasondolha ak’Abema ba Yehova. Neryo omwa 1999, munasombolhwa eribya mughuma w’okwa Kathunga Akakasondolha. Nabir’igha bingyi omwa lhukwamirwa olhu. Aliwe erisomo likulhu ni Yesu eribya iya muthwe w’ekithunga ky’Ekikristayo, butsira omundu wosi-wosi.

Ngabya ngalengekania okwa ngebe yaghe, hakanayira ingayowa ng’omuminyereri Amosi. Yehova mwalhangira omulisya mwolho oyu oyuwabya awithe omubiiri w’ahisi ow’erikolera emithi y’emikuyu, ebyalya ebyabya bikalibwa n’abanakwa. Aliwe, Nyamuhanga mwasombolha Amosi eribya muminyereri n’erimutsumulha kutsibu omwa lhukwamirwa olho. (Amosi 7:14, 15) Kuthya, Yehova mwanyilhangira, ingye mwana w’omulimi oyuthawitheki oyuwikere e Liberty, Indiana. Kandi Yehova abirinyiha mighisa minene eya ngathe nangathoka erithondogholha hano! (Emisyo 10:22) Ni kwenene engebe yaghe yatsuka omwa nabi, aliwe ngayowa erighunzerera iyabiryuwana kwilhaba ngoku nabya ingalengekania!