Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Obutheke​—Ngoku Bwatsuka n’Ekighendererwa Kyabu

Obutheke​—Ngoku Bwatsuka n’Ekighendererwa Kyabu

“Omwami Mukulhu Nyamuhanga mwabugha athi, Siryowene omundu eribya iyuwene. Ngendi mukolera omuwathikya oyumutholere.”​—ENZ. 2:18.

ESYONYIMBO: 36, 11

1, 2. (a) Obutheke bwatsuka buthi? (b) Omulhume n’omukali ab’erimbere bangabya imubathwalha obutheke bwa bathi? (Lebaya ekisasani ekiri okw’itsuka.)

ERYINGIRA omwa butheke ni kindu kya buli kiro omwa ngebe. Neryo erilebya ndeke obutheke ngoku bwatsuka n’ekighendererwa kyabu ikyangana thuwathikya eributhwalha omwa nzira eyitholere n’erithunga emighisa eyaleka Nyamuhanga iniabuhiraho. Nyamuhanga abere abirihangika Adamu, mwamuha omubiiri w’eriha ebisoro by’amena. Aliwe Adamu sy’abya “n’omuwathikya oyumutholere.” Neryo Yehova mwaghotserya Adamu, amamwiha mw’olhukanga, amalhukolha mw’omukali n’erimuletherayo. (Soma Enzuko 2:20-24.) Neryo kwesi Nyamuhanga yuwatsukisaya obutheke.

2 Na Yesu mwaghumya ngoku Yehova yuwabugha athi: “Omundu asyasigha ise wiwe na nyinya wiwe, inialhanda oku mukali wiwe, n’ababiri basyabya mubiri mughuma.” (Mt. 19:4, 5) Nyamuhanga eribya imwakolesya olhukanga olhw’alhusaya omu Adamu erikolha omukali, kyangabya imukyabya kik’ibukya Adamu na Eva obughuma bw’ahakuhi obwa bawithe. Eby’owundi erileka owundi kutse omulhume eribya n’abakali abalhabire oku mughuma sibyabya omwa ndegheka eyo.

OBUTHEKE BUKABERERAYA EKIGHENDERERWA KYA YEHOVA

3. Ekighendererwa kikulhu ky’obutheke kyabya iniki?

3 Adamu mwatsemera mukali wiwe, neryo amamulhuka mwa Eva. Kundi abya ng’ekitsweka ky’oku Adamu, abya w’eribya “muwathikya” wiwe, abosi ibatsemesania obuli kiro obuli mughuma akaberererya olhukwamirwa lhwiwe. (Enz. 2:18) Ekighendererwa kikulhu ky’obutheke lyabya iry’eryusulya omwa kihugho mw’abandu. (Enz. 1:28) Omulhwana n’omumbesa n’omubangabya ibabya banzire ababuthi babu, babya batholere ibabasigha ibayakolha eka yabu. Abandu bang’uswirye ekihugho okwa lhulengo olhutholere erihika aha kihugho kyosi kyangabere paradiso.

4. Obutheke bw’erimbere mubwabya buthi?

4 Obutheke bw’erimbere mubwatsandalikana kundi Adamu na Eva mubathwamu erikolesya nabi obughabe bwabu bw’eriyithwiramu omw’ithendyowa Yehova. “Ekiyoka ekya kera,” Sitani, mwatheba Eva, amaleka inialigha athi erirya ekighuma ky’omuthi “w’eriminya ekibuya n’ekibi” kikendileka iniabya n’amenge awanga leka iniathoka erithwamu ekitholere eribya kibuya kutse kibi. Mwathakangania kw’asikirye obusondoli bwa mwira wiwe omw’itsuka erimubulya okwa mwatsi oyo. Na Adamu omwakanya k’erighondera Nyamuhanga, mwaligha amalya okwa kighuma ekya Eva amuha.​—Erib. 12:9; Enz. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Emibere Adamu na Eva basubirayamu Yehova yikathweghesaya isomoki?

5 Nyamuhanga abere akababulya, Adamu mwalhuhira oku mukali wiwe athi: “Omukali wamba eribya haghuma naghe, yuwamba okwa bighuma by’omuthi oyo, naghe munalya.” Na Eva mwabugha athi enzoka y’eyamuthebaya. (Enz. 3:12, 13) Eyo yabya miyihambulyo eyitheyo, eyithe yanga balhusya kw’olhubanza! Kundi abandu babiri ab’erimbere aba mubaghana eriowa Yehova, mwabaghanira ighuma. Eryo ka n’isomo okw’ithwe munabwire! Obutheke erithoka eryuwana, abali omwa butheke batholere ib’owa Yehova n’eriyitheya okw’iyihambulya-hambulya.

6. Wanga soborera wuthi Enzuko 3:15?

6 Sitani nomwanatsandaya emyatsi omwa Edeni, Yehova mwaha abandu b’amaha omwa buminyereri bwiwe bw’erimbere. (Soma Enzuko 3:15.) Mwabugha athi “ekihanda” kutse olhubutho “lhw’omukali” lhukendi syahinolera ekihangikwa ky’ekirimu ekyatsukisaya obuyisamambuli. Omw’ekyo, Yehova abya iniamakangania abandu engolangana y’embaghane ey’awithe n’engulele y’ebihangikwa by’ekirimu ebikamukolera omwa lhubulha. Awandi Masako mwakangania ngoku omwa kithunga kya Nyamuhanga ky’elhubulha ekikathwalhawa ng’omukali wiwe mukendi syalhua oyukendi ‘syahinolera’ Sitani nuku ahireho enzira okwa bandu abowa ey’eribana ekya Adamu na Eva baheraya​—eky’eribyaho kera na kera okwa kihugho ng’ekighendererwa kya Yehova ku kiri.​—Yn. 3:16.

7. (a) Obutheke bwabiribya mwa mibereki eritsuka okw’isobya lya Adamu na Eva? (b) E Biblia yikalhaghira yithiki okwa bathahenie?

7 Eriyisamambulha lya Adamu na Eva mulyahamba okwa butheke bwabu n’awandi awosi awakwamako. Ng’eky’erileberyako, Eva n’abandi bakali abosi mubabya ibakendibya bakaghalhwa kutsibu bakabutha. Abakali bangabere bakakandira olhwanzo lhwa bira babu, aliwe abalhume banga thabere nabi okwa bakali ngoku thukalhangira omwa maka mangyi munabwire. (Enz. 3:16) E Biblia yikalhaghira abalhume erisondolha abakali babu omo lhwanzo. Kandi yithi n’abakali batholere ibaghondera obusondoli bwa bira babu. (Efe. 5:33) Busana n’obughuma obukabya ahakathi-kathi k’abathahenie abak’ubaha Nyamuhanga, ebyanga letha erikakakakania bikakeha kutse nibya ibyahweraho ighuma.

EMIBERE Y’OBUTHEKE ERILHUA OKU ADAMU ERIHIKA OMWA BUTHUKU BWA NOA

8. Eby’obutheke mubyabya bithi omwa buthuku bw’eritsuka oku Adamu erihika okw’Ibogha ly’amaghetse?

8 Adamu na Eva babere bathe baholha busana n’ekibi n’obuthahikana, mubatsuka eributha abaana b’obulhume n’ab’obukali. (Enz. 5:4) Omwana wabu w’erimbere, ya Kaina, mwathahya okwa bali babu. Lameki oyulhuire omwa lhubutho lhwa Kaina yo mulhume w’erimbere eribya na bakali babiri. (Enz. 4:17, 19) Eritsuka oku Adamu erihika omwa buthuku bwa Noa obw’Eribogha ly’amaghetse, ni bandu bake omwa buthuku obo ababya baramya ba Yehova. Abaghuma ba kubo, ni Abeli, Enoka, na Noa n’eka yiwe. E Biblia yithi omwa buthuku bwa Noa, “abaghalha ba Nyamuhanga mubalhangira bali b’abandu ko bali babuya. Neryo mubayimirya abakali bosi abo basima.” Abamalaika aba ab’ambalha emibiri y’abandu mubabutha oko bakali kw’abaana abakahulhawa mw’Abanefili, ebilhume by’emikaka, eby’omwagha. Neryo “obubi bw’abandu” mubwabya bungyi omo kihugho kandi “obuli bulengekania bw’erighanirya ly’omuthima wabu bwabya bubi busa-busa emighulhu yosi.”​—Enz. 6:1-5.

9. Ababi Yehova mwabakoleraki omwa buthuku bwa Noa, kandi ebyabya omwa buthuku obo bitholere ibyathweghesyaki?

9 Yehova aletha eribogha ly’amaghetse omwa buthuku bwa Noa nuku aheraye ababi. Omwa buthuku obo, abandu mubayihwerya omwa myatsi y’engebe eya bulikiro, ng’erithahya n’erithahibwa, erihika okw’ibya isibanga tsomana ebya “Noa, omuthuli w’erithunganene,” abugha okw’ithoghothibwa erikayabya. (2 Pet. 2:5) Yesu mwabugha athi emibere eyi yangabere n’omwa buthuku bwethu buno. (Soma Matayo 24:37-39.) Munabwire, abandu bangyi bakaghana erihulikirira engulhu yuwene y’Obwami bwa Nyamuhanga eyinemuthulhwa omwa kihugho kyosi busana n’erimanyisya ebihanda byosi omughulhu mubi ono athali aheribwa. Kwesi thutholere ithwayitheya, isithwalighira eby’amaka, ng’eryingira omwa butheke n’erikulya abaana bikathulemesya erilhangira ngoku ekiro kya Yehova kiri hakuhi.

EMIBERE Y’OBUTHEKE ERILHUA OKU NOA ERIHIKA OMWA BIRO BYA YESU

10. (a) Omwa bihanda bingyi, eby’obusingiri mubyabya bithi? (b) Abrahamu na Sara mubahiraho bathi eky’erileberyako ekyuwene omwa butheke bwabu?

10 Nomwakine indi Noa na baghalha biwe babya bawithe mukali mughuma-mughuma, omwa buthuku bwabu n’obwakwamako abalhume babya ibanemuthahya bakali banene. Obusingiri mubwakanyirira omwa bihanda bingyi, erihika n’okw’ingirya eby’obusingiri omwa mirwa y’edini. E Kanana eyo Nyamuhanga abwira Abramu (Abrahamu) na mukali wiwe Sarai (Sara), athi baye yabya emirwa eyitheha obutheke bw’ekitsumbi. Neryo Yehova mwahamulha athi emiyi ye Sodomo ne Gomora yiheribawe kundi abandu bamu babya ibabiryingira kutse erilighira eby’obusingiri obutsatsuhire. Abrahamu iyo mwasondolha ndeke eka yiwe, na Sara mwahiraho eky’erileberyako ekyuwene omw’ighondera obusondoli bwa mwira wiwe. (Soma 1 Petero 3:3-6.) Abrahamu mwahira h’akaghalha erilhangira athi mughalha wiwe Isaka akathahaya oyukaramaya Yehova. Omubere w’eryanza eriramya ly’okwenene ng’oyo, w’anasondolha Yakobo mughalha wa Isaka, oyuwabutha abaana abalhuire mw’ebihanda 12 bya Israeli.

11. Emighambo ya Musa muyatheya yithi Abaisraeli?

11 Enyuma w’aho, Yehova mwayisogha ekihanda kya Yakobo (Israeli) ng’abandu biwe ab’endaghane. Nomuhanabya erithahya bakali banene, omwa Mighambo mwabya imune obusondoli obutholere okw’ekyo. Muyawathikya omw’itheya obunyakirimu bw’Abaisraeli omw’ithanga eryingira omwa butheke n’abaramya b’amabehi. (Soma Eryibuka Ebihano 7:3, 4.) Omwa butheke imukabya mwamabya ebitsibu ebikalire, abasyakulhu ibakaha obuwathikya. Ihane ebihano ebikawathikaya ndeke okwa myatsi ng’oburaghane, obuha, n’erithika-thikirana. Erithwa embeta irikalighirawa, aliwe habya ihane ebihano by’erighenderako. Omulhume abya iniangana komolha omukali amamubana ‘kw’obulema omw’isi wiwe.’ (Ebi. 24:1) “Obulema” obo sibwathahulhwa nga niki, aliwe ithwangana kakasya ngoku sikabya kakabya kandu kake buyira.​—Law. 19:18.

ISIWABYA MUGHOBYA OKWA YA MULI NAYU OMWA BUTHEKE

12, 13. (a) Omwa buthuku bwa Malaki, abalhume babya bakakolha bakali babu bo bathi? (b) Munabwire, omundu oyunabatizibirwe amasingira nuku athahaye owundi, iniakendi kolhwa athi?

12 Omwa buthuku bw’omuminyereri Malaki, Abayuda bangyi ibakabya baghobya okwa bakali babu ng’eribakomolha omw’iyihambulya-hambulya omwa hindu hike-kike. Abalhume ng’abo ibakanza eriyilhusya kw’abakali abo bathahaya omwa bulhwana, obundi bakanza erithahya abakiri balere kutse nibya abatheramaya Yehova. N’omwa buthuku bwa Yesu, abalhume Abayuda babya ibanemukomolha abakali n’okwa bithe nayu, kutse okwa buli kasobyo kosi-kosi. (Mt. 19:3) Yehova Nyamuhanga iniaponire erikomolha ng’eryo.​—Soma Matayo 2:13-16.

13 Na munabwire, obughobya omwa butheke sibulirighawa omwa kithunga kya Yehova. Aliwe ibbwa byangabya bithi, mulikyethu oyunabatizibirwe amasingira neryo akathwa embeta yiwe nuku athasyalunga n’owundi? Omundu ng’oyo amathendi yisubamu, iniakendi highithwa omwa kithunga nuku kisighale ikinahenirye bunyakirimu. (1 Kor. 5:11-13) Amabya w’erisuba omwa kithunga, atholere iniakolha ebikakanganaya ku ‘abiribindulha omuthima.’ (Lk. 3:8; 2 Kor. 2:5-10) Nomwakine indi sihali buthuku obutholere ibwatsuka erilhaba omundu oyo imwasubulibwa, obughobya ng’obo, aliwe obuthebya kutsibu omwa baghombe ba Yehova, sibwanga lekeranibwa. Ikyangana yithagha obuthuku​—obundi ng’omwaka kutse kwilhaba aho​—omundu ng’oyo erikangania kwabiriyisubamu. Omundu ng’oyo nomwanga subibwa omwa kithunga, akendisya hangana “embere w’ekithumbi ky’eritswera kya Nyamuhanga.”​—Abar. 14:10-12; lebaya e Watchtower, eya Okwerikuminakughuma 15, 1979, olhup. 31-32.

OBUTHEKE OMWA BAKRISTAYO

14. Emighambo yabya yiwithe kighendererwaki kikulhu?

14 Emighambo ya Musa muyasondolha Abaisraeli habw’emyaka eyilhabire omu 1,500. Muyawathikya Abaisraeli eribya iban’ibukire emisingyi ya Yehova eyithunganene omwa by’obutheke n’eyindi myatsi, kandi okwa lhundi lhuhandi iyinemukolha ng’omulemberi erihika oku Masiya. (Gal. 3:23, 24) Eriholha lya Yesu mulyaghunzaho emighambo, Nyamuhanga amatsuka eyindi ndegheka. (Ebr. 8:6) Omwa ndegheka eyo, ebindi ebyabya omwa Mighambo byabya isibyanga thasyakolha.

15. (a) Ni musingyi wahi owatholere erighenderwako omwa by’obutheke omwa kithunga ky’Ekikristayo? (b) Omukristayo atholere iniatsuka erilengekania oku byahi akanza erithwa embeta?

15 Yesu abere akasubirya ekibulyo ky’Abafarisayo, mwabugha athi Musa erilighira abandu erikomolha sikyabya kithya “okw’itsuka ly’erihangika.” (Mt. 19:6-8) Omw’ekyo Yesu abya iniamakangania ngoku omwa kithunga ky’Ekikristayo, endegheka y’obutheke yangabere ngoku Nyamuhanga anatheghekayo omwa Edeni. (1 Tim. 3:2, 12) Kundi bakabya “mubiri mughuma,” abathahenie batholere ibalhandanako, n’erilighira olhwanzo olho bawithirene n’olhwabawithire Nyamuhanga erighumya obutheke bwabu. Egavumente nomuyanga lighira omundu erithwa embeta aliwe isi busana n’obusingiri, omundu oyo akabya isyali bwiranda eryingira omwa bundi butheke. (Mt. 19:9) Aliwe omundu anganathwamu erighanyira oyulyasingira amayisubamu, ngoku omuminyereri Hosea angabya imwaghanyira mukali wiwe omumalaya iya Gomeri. Kuthya na Yehova mwaghanyira Abaisraeli abayisubamu ababya ibabirikolha obusingiri bw’obunyakirimu. (Hos. 3:1-5) Kandi omundu amabya inianasi ngoku omwanze wiwe mwakasingira aliwe akathwamu erikolha nayu emyatsi y’engyingo, ekyo kikakanganaya kw’abirimughanyira kandi ngoku Amasako syangathasyamulighira erithwa embeta eyo.

16. Yesu mwabugha athiki okwa buhuru?

16 Yesu abere abirikangania ngoku sihangabya erithwa embeta buthe busingiri, neryo mwakania okwa bali n’ekihembo ky’eribya bahuru. Mwongerako athi: “Oyukathoka eriligha omwatsi oyo, alighegho.” (Mt. 19:10-12) Abangyi babirithwamu eribya bahuru nuku banga thoka erikolera Yehova isibaghabene omwa bulengekania. Ni b’erisima busana n’ekyo.

17. Ni byahi ebyanga wathikya Omukristayo erithwamu ng’an’ingire omwa butheke?

17 Omwatsi w’eribya muhuru kutse eryingira omwa butheke, ni mwatsi w’omundu eriyithwiramu n’erilebya ng’angana kulha-kulhania olhuhembo lhw’eribya iyuwene. Omukwenda Paulo mwabugha athi kyuwene eribya muhuru; aliwe kandi athi: “Kusangwa hali busingiri bungyi, obuli mundu abye n’omukali wiwe, n’obuli mukali abye n’iba wiwe.” Mwongerako athi: “Kandi bamathalhuka eriyithulerya ibahikania kusangwa lyuwene erihikania kwilhaba eryaka omwa ngumbu.” Eringira omwa butheke kyangana theya omundu okwa syongumbu esyanga mukolesya ebithatholere ng’erinyigitha ebitsuku by’olhubutho kutse obusingiri. Aliwe ibbwa ni kikulhu erilebya ndeke emyaka yawu, kundi Paulo mwathasyabugha athi: “Aliriryo omundu wosi-wosi amayowa iniali mukolha ebithatholere busana n’eribya isyali omwa butheke, kandi amabya iniabirilhaba omwa kanyethu kabehi, kino ky’ekitholere ikyakoleka: Muleke akole eky’anzire; syathakolha kibi. Muleke bathahanaye.” (1 Kor. 7:2, 9, 36, NW; 1 Tim. 4:1-3) Nomwabine, omundu isyayighusa omwa by’obutheke busana n’esyongumbu sy’obunyethu. Anganabya isyali akulha ndeke eribya iniangan’imanira eby’obutheke.

18, 19. (a) Obutheke bw’Omukristayo butholere ibwatsuka buthi? (b) Omwatsi owakakwamako akendi kania okuki?

18 Obutheke omwa Bakristayo butholere ibwatsukwa n’omulhume n’omukali ababiriyihayo oku Yehova kandi abamwanzire n’omuthima wabu wosi. Kandi batholere ibabya ibabiryanzana kutsibu, neryo iky’ekyaleka ibathwamu erikolha obutheke haghuma. N’ekindi nibya, ibakendi tsumulhwa busana n’erithwamu eryingira omwa butheke n’oyuli “Mukristayo kwenene.” (1 Kor. 7:39) Bamabiryingira omwa butheke, bakaghendera okwa busondoli bwe Biblia, ibakendi yilhangirira ngoku y’eyikaha obusondoli obuwene obwanga leka obutheke ibwaghuma.

19 Omwatsi owakakwamako akendi kania okwa Masako awanga wathikya Abakristayo abali omwa butheke erighumira ebitsibu by’eribya ithuli haali omo “biro by’enyuma-nyuma” bino omughulhu abalhume n’abakali bangyi bawithe emitse eyikasambulha obutheke. (2 Tim. 3:1-5) Omwa Kinywe kiwe eky’obughuli, Yehova abirithuha ebyosi ebya thwanga yithagha erithoka erithunga obutheke obughumire obuli mw’etseme ithune mulendera haghuma n’abandu biwe omwa nzira eyikakolhaya okwa ngebe y’erikotha.​—Mt. 7:13, 14.