Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Wunalhue Wasi?

Wunalhue Wasi?

Esinagogi y’Omwa Kighonye ky’Erimbere: Ekisasani eki kiriko ebyabya okwa sinagogi y’omwa kighonye ky’erimbere eyabya e Gamla, esyamayiro mukagha (km 10) ebulhua lyuba bw’endatha bw’engetse Galilaya. Kikaleka ithwaminya ngoku esinagogi ya kera yabya

Esinagogi yatsuka yithi?

EKINYWE ekyahindulhawamo “nyumba y’erihindanamo” ekiri omwa Biblia ye Kinandi kilhuire omwa kinywe ky’Ekigiriki “sinagogi” ekikamanyisaya “erihindana” kutse “eriyikuma-kumira haghuma.” Erina eryo litholere kundi esyosinagogi yabya myanya eyabya yikahindanirwamu erikangiriribwa n’eriramya eritsuka kera eyo Abayuda babya. Amasako w’Ekihebrania syalikanaya okwa sinagogi, aliwe kilhangirikire omwa masako w’Ekigiriki ngoku emyanya ng’eyo yabya iyineho omwa kighonye ky’erimbere E.K.

Abasomi bangyi bikirirye bathi esyosinagogi syatsuka omughulhu Abayuda babya banyewa e Babeli. Ekitabu Encyclopaedia Judaica kikabugha kithi: “Abanyewa ababya isibawithe Ehekalu, omwa bihugho by’ehandi, ababya bakayowa ibakayithagha erihumulikanibwa okwa bitsibu byabu, ibakahindana mughulhu wosi, obundi okwa Sabato, n’erisoma Amasako.” Babere babirilhua omwa bunyewa, kikalhangirika Abayuda mubalholha embere erihindana eriyasaba n’erisoma Amasako n’eritsukisya esyosinagogi ehosi-hosi eyo bamikalha.

Neryo omwa kighonye ky’erimbere E.K., esyosinagogi syabya isyabiribya myanya y’ekidini n’ey’engebe ya buli kiro okwa Bayuda ababya bayitsatsangire omwa Mediterane, n’omwa Middle East eyosi, nibya n’omwa Israeli. Profesa Lee Levine owa Hebrew University of Jerusalem akabugha athi: “[Esinagogi] muyakolha ng’ah’erikangiriribirwa, ah’eririra ebyalya bibuyirire okwa sabato, ah’erithwira emisango, ah’eriletha esyosente esikahebawayo, n’erithungiramo emihindano y’ekipolitiki n’eyindi.” Akongerako athi: “Nomwabine, ekighendererwa kyayu kikulhu iry’erikolerwamu eby’edini.” Neryo, sikiriswekaya eribya Yesu iniabya akaghenda okwa mihindano y’omwa syosinagogi. (Mk. 1:21; 6:2; Lk. 4:16) Omwa sinagogi iniakakangiriraya, iniahira omwa bandu mw’omuhwa, n’eribasikya omuthima. Ekithunga ky’Ekikristayo kyabere kyabiritsuka, omukwenda Paulo angabya imwathulira omwa syosinagogi. Abakatsemera eby’obunyakirimu ibakaghenda okwa sinagogi, neryo Paulo iniakabya ak’ingira omo muyi, iniakatsuka erighenda okwa sinagogi n’erithulira eyo.​—Emib. 17:1, 2; 18:4.