1-2. Ni kyahi ekya mughalha wethu mughuma igha ekihambire okw’ihabulha?

 MYAKA mingyi enyuma, abasyakulhu babiri mubabungira mwali wethu oyuwabya iniabiribulha okwa mihindano habw’obuthuku. Omughuma w’okwa basyakulhu mwakania na mwali wethu okwa masako nga wan’ayo awahambire okw’ihindana. Omusyakulhu mwalengekania athi olhubungo olho lhwamuwana, aliwe iyo n’oyo babya nayu babere bakalhuayo, mwali wethu mwababwira athi, “Inywe baghalha bethu si muwithe n’ekyo mwasi okwa byanga lhabamo.” Baghalha bethu babya ibabirihabulha mwali wethu isibathamubulya okwa bitsibu eby’akalhabamo n’emibere eyalimu. Busana n’ekyo, mwayowa erihabulha lyabu isirithamuwathikya.

² Akabya akasubya ameso w’enyuma, omusyakulhu oyuwakanganaya mwali wethu y’amasako, akabugha athi: “Okwa ndambi eyo, munalengekania indi mwali wethu syathakangania erisikya. Aliwe nabere ingakilengekaniako, munalhangira imunamukangania amasako wosi awakayithaghisibawa omwakanya k’erikolesya ebibulyo ebitholere, nga ‘Ni byahi ebya wunemulhabamo omo ngebe?’ ‘Nanga wathikya indi?’” Omusyakulhu mwigha erisomo likulhu okwa kyalholirweko ekyo. Munabwire ni mulisya w’olhukeri kandi oyukawathikaya.

3. Omo kithunga, ni bahi abanga habulha?

 ³ Ibo ng’abalisya, abasyakulhu bawithe olhukwamirwa olhw’erihabulha kikayithaghisibwa. Aliwe hanganayira n’abandi omwa kithunga ibabya ibangana habulha abandi. Ng’eky’erileberyako, mughalha wethu kutse mwali wethu anganaha omunywani y’erihabulha eriseghemere okwa Biblia. (Esy.  141:5; Emi. 25:12) Kutse mwali wethu oyukulire angana kangirirya “abakali balere” okwa myatsi ng’eyiri omu Tito 2:3-5. Kandi mughulhu mungyi, ababuthi batholere ibahabulha n’erihengulha abaana babu. Neryo nomwakine indi omwatsi ono kutsibu-tsibu akakanaya okwa basyakulhu b’ekithunga, ithwe bosi thwangana ghasirwa omw’ilebya esyonzira esyo thwanga heramo erihabulha erikaghasa kandi erikahimba ‘n’eritsemesya omuthima.’​—Emi. 27:9.

4. Omo mwatsi ono thukendi kania okuki?

⁴ Omo mwatsi ono, thukendi kania okwa bibulyo bbini ebihambire okw’ihabulha: (1) Ekilhubirirwa ekitholere eky’erihabulha ky’ekyahi? (2) Mbwino kwenene anayithaghire erihabulhwa? (3) Nindi oyutholere erihabulha? (4) Wanga habulha wuthi ndeke?

5. Eribya n’ekilhubirirwa ekitholere kyanga wathikya kithi omusyakulhu erithonda ndeke erihabulha liwe omwa nzira eyikatsemesaya? (1 Abanya Korinto 13:4, 7)

⁵ Abasyakulhu banzire baghalha babu na bali babu. Okwa bundi buthuku, bakakanganaya olhwanzo olho omw’ihabulha omundu oyukayawa omwa kibi. (Gal. 6:1) Aliwe, omusyakulhu athali akania n’omundu oyo, ni kibuya iyo eritsuka erilengekania okwa bihambire okwa lhwanzo ebya mukwenda Paulo abugha. “Olhwanzo lhukayibombeka, kandi lhuli n’obwenge; . . . silhuli lhuha, omo myatsi yosi lhukikiriraya, lhukabya n’amaha, lhukayiyinaya.” (Soma 1 Abanya Korinto 13:4, 7.) Erighanirya okwa milhondo eyo kikendi wathikya omusyakulhu erilebya ndeke ebilhubirirwa biwe by’erihabulha neryo iniahikira mulikyabu iniane n’amalengekania awuwene. Oyukahabulhawa amaminya ngoku omusyakulhu amutsomene, iniangana ligha erihabulhwa.​—Abar. 12:10.

6. Ni ky’erileberyako kyahi ekyuwene ekya mukwenda Paulo ahiraho?

⁶ Omukwenda Paulo mwahiraho eky’erileberyako ekyuwene ng’omusyakulhu. Ng’eky’erileberyako, balikyethu e Tesalonika babere bayithagha erihabulhwa, Paulo mwathasagha eribahabulha. Aliwe, omwa syobaruha esyo abahandikira, Paulo mwatsuka eribasima busana n’erikolha lyabu buthaleghulha, emibiiri yabu y’olhwanzo, n’eriyiyinia lyabu. Kandi mwalengekania okwa mibere eyo balimo, omwa lhukeri mwaligha ngoku engebe yabu siyabya nyolho kandi ngoku buthaleghulha babya ibanemughumira eriendereribwa. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) Nibya mwabwira balikyethu abo athi ibo ni ky’erileberyako kibuya okwa bandi Bakristayo. (1 Tes. 1:8, 9) Ka batholere eribya imubatsema bakowa erisima lya Paulo erikalhua okwa muthima! Ahathe erithika-thika, Paulo aby’anzire balikyabu ba kutsibu. Ky’ekyaleka iniabya iniangana thoka eriha erihabulha eryuwene omwa syobaruha siwe esyosi ibiri esyo ahandikira Abanya Tesalonika.​—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. Busana naki omundu angana ghana erihabulhwa?

⁷ Ni kyahi ekyangabya thwamathendi habulha omwa mibere eyuwene? Omusyakulhu oyuwasi bingyi akabugha athi, “Abandi bakaghana erihabulhwa, isi bugha indi lilhue mw’ebithatholere, aliwe kundi mulithethahebwa omo lhwanzo.” Eki kyanga thweghesyaki? Erihabulha likolhoba eriliwa lyamahebwa omo lhwanzo, butsira omw’ihithana.

8. Ni bibulyo byahi ebya omusyakulhu atholere iniayibulya akathwamu omundu ng’anatholere erihabulhwa?

⁸ Abasyakulhu sibatholere bakanguhirira okw’iha erihabulha. Athali ahabulha, omusyakulhu atholere iniayibulya: ‘Mbwino kwenene  nganayithaghire eribugha ekyosi-kyosi? Nganakakasirye indi ebya mundu oyo akakolha biwire? Mbwino ekihano kye Biblia kyabirithwibwa? Kutse amalengekania wiwe ali mbaghane buyira oko waghe?’ Omwa menge, abasyakulhu bakayihighulha okw’ibya ‘abakanguha omo binywe byabu.’ (Emi. 29:20) Omusyakulhu amabya isyakakasirye omundu oyo ng’anayithaghire erihabulhwa, iniangana hika okwa wundi musyakulhu erilebya nga nina mwatsi owakathwa Amasako owatholere erikanibwako.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Thuk’ighaki oku Paulo bikahika okw’iha erihabulha erihambire okwa myambalire n’emiyipambire? (1 Timoteo 2:9, 10)

⁹ Thalengekania okwa ky’erileberyako kino. Thubughe thuthi emyambalire kutse emiyipambire ya mulikyabu iyabya iyabirilyambya omusyakulhu. Omusyakulhu iniangana yibulya athi: ‘Mbwino hane enzumwa eyiseghemere okwa Masako eyanga leka ingayira eky’eribugha?’ Erithoka eriyihighulha okw’iha amalengekania wiwe ng’iyo, iniangana hika okwa wundi musyakulhu kutse omuthuliri oyukulire bunyakirimu erimusaba ekirengekanio kiwe. Abosi haghuma ibangana lebya erihabulha lya Paulo erihambire okwa myambalire n’emiyipambire. (Soma 1 Timoteo 2:9, 10.) Paulo mwahulha emisingyi mirebe erikangania emyambalire y’Omukristayo ngoku yitholere iyabya eyitholere, ey’eriyisugha, n’eyikakanganaya amenge. Aliwe Paulo mwathathondogholha esyongyimba esitholere n’esithatholere. Mwaminya ngoku Abakristayo bawithe obughabe bw’erithwamu ekyo banzire kyamabya isikirithwa ebihano bye Biblia. Neryo bakathwamu erihabulha nga linayithaghisibirwe, abasyakulhu batholere ibalebya emyambalire y’omundu oyo nga yinatholere kandi nga yinemukangania obulengekania obuwene.

10. Ni kyahi ekya thutholere ithwabya ithun’ibukire bikahika okw’ithwamu ly’obuli mundu?

¹⁰ Kyuwene ithwe eriminya ngoku Abakristayo babiri abakulire bunyakirimu bangana thwamu ebithasosene, kandi ebyosi ibinahikire. Sithutholere thukakaka abikirirya balikyethu ebya thukalengekanaya thuthi bya bihikire.​—Abar. 14:10.

11-12. Omundu amabya iniatholere erihabulhwa, ni bibulyo byahi ebya musyakulhu atholere iniayibulya, kandi busana naki?

¹¹ Kyamalhangirika indi omundu anatholere erihabulhwa, ekibulyo eky’eriyibulya kya kino, Nindi oyutholere erihabulha? Omusyakulhu athali ahabulha mwali wethu omuthahibwa kutse omwana, iniangana tsuka erikania n’omuthwe w’eka, obundi iyo iniangananza eriyikanirya oko mwatsi oyo. * Kutse omuthwe  w’eka iniangana saba eribyaho omusyakulhu akahabulha. Kandi ngoku kiri omwa  nungu 3, hanganayira ikyayithaghisya mwali wethu oyukulire erihabulha mwali wethu omulere.

¹² Hane ekindi eky’erilengekaniako. Omusyakulhu iniangana yibulya, ‘Mbwino ningye ngatholere erihabulha, kutse irikendyangirirwa ndeke owundi mundu amahalyo?’ Ng’eky’erileberyako, omundu oyukayowa nga syawithe mughaso iniangana hulikirira erihabulha ly’omusyakulhu oyuwanabere omwa mibere eyiri ng’eyo kwilhaba ery’oyuthe wathabya muyo. Omusyakulhu oyuwanathungire eriyowa ng’eryo iniangana kangania olhukeri, kandi n’eby’akabugha ibyangana liwa lhuba. Aliwe, abasyakulhu abosi bawithe olhukwamirwa lhw’erihimba n’erihira omwa balikyabu mw’omuhwa w’erikolha esyombinduka erikwamana n’Amasako. Neryo omundu amabya ini w’erihabulhwa, ekikulhu ly’erilhangira indi akahabulhawa.

13-14. Busana naki ni kikulhu omusyakulhu erihulikirira?

¹³ Ibya iwunayitheghekire erihulikirira. Omusyakulhu akayitheghekera eriyahabulha, atholere iniayibulya: ‘Ni byahi ebya ngasi okwa mibere eya mulikyethu alimu? Ni byahi eby’anemulhabamo? Mbwino anemulhaba omo bitsibu ebyo ngathasi? Ni kyahi eky’akayithagha kutsibu lino?’

¹⁴ Omusingyi owali omu Yakobo 1:19, ahathe erithika-thika ahambire okwa bakahabulha. Yakobo mwahandika athi: “Obuli mundu abye akowa lhuba, nikwa syabughe lhuba, kutse syahithane lhuba.” Omusyakulhu anganayowa athi anasi okwenene okwosi, aliwe mbwino kwa bine bithya? Emisyo 18:13 hakathwibukaya bino: “Oyukasubiraya athali owa, ni bukiru n’esisoni busana nayu.” Ni kibuya eriminya okwenene kw’omwatsi erilhua okwa mundu oyo iyuwene-wene. Ekyo mwamuli erihulikirira wuthe wabugha. Ibuka erisomo eryo musyakulhu oyuli okw’itsuka ly’omwatsi ono igha. Mwaminya ngoku omwakanya k’erihikira eribugha ebyo abirithegheka, aby’atholere iniabulya mwali wethu y’ebibulyo nga bino: “Ni byahi ebya wune mulhabamo omo ngebe?” “Nanga wathikya indi?” Abasyakulhu bamahiraho obuthuku bw’eriminya okwenene kw’omwatsi, ibangana wathikya n’erihimba balikyabu.

15. Abasyakulhu banga ghendera bathi okwa musingyi owali omwa Emisyo 27:23?

¹⁵ Minya ekihangulho. Ngoku kiri okw’itsuka ly’omwatsi ono, erihabulha ndeke sikwama kyasoma amasako malebe kutse eriha amenge. Balikyethu batholere ibaminya ngoku thubatsomene, ngoku thukabayitheghereraya, kandi ngoku thwanzire eribawathikya. (Soma Emisyo 27:23.) Abasyakulhu batholere ibakolha ngoku banga thoka erinywana balikyabu.

16. Ni kyahi ekyanga wathikya abasyakulhu erihabulha ndeke?

¹⁶ Abasyakulhu sibalyanza balikyabu bakalengekania bathi bakasalha babahikako ihane ekya bakolire. Omwakanya k’ekyo,  mughulhu wosi bakabya ibanemukanirania n’abalikyabu, erikangania ku babatsomene bakabana ebitsibu. Omusyakulhu mughuma akabugha athi: “Wamakolha ekyo, iwukendi hiraho obunywani ndeke n’abalikyethu. Neryo iwukendibya wukayithagha erihabulha, ikikendi kwolhobera erikolha.” N’oyukahabulhawa ikikendi mwanguhira erilighalyo.

17. Kutsibu-tsibu omusyakulhu akayithagha eribya oyukaghumisirizaya n’ow’olhukeri mughulhu wahi?

¹⁷ Ibya oyukaghumisirizaya kandi ow’olhukeri. Erighumisirizya n’olhukeri, kutsibu-tsibu bikayithaghisibawa omundu okw’itsuka amaghana erihabulha eriseghemere okwa Biblia. Omusyakulhu atholere iniayitheya okwa mubere w’erihithana omundu amathendi ligha kutse erighendera okw’ihabulha liwe aho n’aho. E Biblia yikabugha oku Yesu yithi: “Sinendi syathwa olhuseke lhubbunikire, kandi sinendi syahumbirya embumba eyikathumba.” (Mt. 12:20) Neryo omwa misabe yiwe iniane iyuwene, omusyakulhu iniangana saba Yehova athi atsumule n’eriwathikya oyukayithagha erihabulhwa ayitheghereraye ekyamaleka iniahabulhwa kandi athi amuwathikaye aghendere kulyo. Mulikyethu oyulyahabulhawa anganayithagha obuthuku obw’erilengekania okwa by’alyabwirawa. Omusyakulhu amabya oyukaghumisirizaya n’ow’olhukeri, oyo akawathikaya isyendi hwerya amalengekania okwa mibere akahabulirawamo, aliwe iniakendi hiragho okwa nzumwa. Neryo kandi, ambi mughulhu wosi erihabulha iryaseghemera okwa Kinywe kya Nyamuhanga.

18. (a) Ni byahi ebya thutholere ithwabya ithun’ibukire thukahabulha? (b) Ngoku kikanganibwe omwa kisasani n’omwa kasanduku, ababuthi bakakanaya okuki?

¹⁸ Ighira okwa bisobyo byawu. Kundi sithuhikene, sithwendi thoka erighendera ndeke-ndeke okwa menge awali omo mwatsi ono. (Yak. 3:2) Thukendibya ithunemusobya, aliwe thwamakolha ekyo, thutholere ithwalengaho erighira okwa bisobyo byethu. Balikyethu bamaminya ngoku thubanzire, ikyangana bolhobera erithughanyira thwamabahithania omwa  bya thukabugha kutse erikolha.​—Lebaya n’akasanduko “ Omwatsi Okwa Babuthi.”

19. Thwanga tsemesya thuthi emithima y’abalikyethu?

¹⁹ Ngoku thwabirilhangira, si kyolho erihabulha ndeke. Sithuhikene, kuthya n’abathukahabulha. Isiwibirirawa emisingyi eya thwamabirikaniako omo mwatsi ono. Lhangira wuthi wukahabulha iwunawithe ekilhubirirwa ekitholere. Kandi kakasaya kwenene omundu ng’anayithaghire erihabulhwa kandi nga ninawe wutholere erihalyo. Wuthe wahabulha, bulhaya ebibulyo n’erihulikirira ndeke nuku wuyitheghereraye ebya omundu oyo anemulhabamo. Lengaho erilhangira emyatsi ngoku akalhangirayo. Ibya w’olhukeri kandi nywana balikyenyu. Wibuke ekilhubirirwa: Thwanzire ithwahabulha ndeke kandi omo nzira ‘eyikatsemesaya omuthima.’​—Emi. 27:9.