1. Ni byahi ebikakanganaya ngoku Yesu aby’akalhangira Amasako mwa kindu kikulhu?

 THALENGEKANIA nga kyabya kithi erihulikirira Yesu akakangirirya. Mughulhu mungyi iniakabugha ebiri omwa Masako Abuyirire omw’ibilhusya omwa muthwe! Erithwalira haghuma, omwa binywe biwe by’erimbere-mbere erihandikwa alibatizibirwe n’omwa bighuma by’okwa binywe biwe by’erighunzerera athali aholha, Yesu abya iniakasuba omwa biri omwa Masako. b (Ebi. 8:3; Esy. 31:5; Lk. 4:4; 23:46) Kandi omwa myaka isathu n’embindi eyalhaba ahakathi-kathi k’eribatizibwa n’eriholha liwe, mughulhu mungyi Yesu iniakasomera abandu b’Amasako n’eribugha ebiri omwa Masako n’erisoboreragho.​—Mt. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Lk. 4:16-20.

2. Yesu abere anemukulha, ni kyahi ekyamuwathikaya eriminya ndeke Amasako? (Lebaya ekisasani ky’okwa kidipa.)

² Ahabw’emyaka, Yesu athali atsuka omubiiri wiwe w’erithulira, mughulhu mungyi iniakasoma kandi iniakowa Ekinywe kya Nyamuhanga kikasomwa. Ahathe erithika-thika, eka ewabu iniakowa Maria na Yozefu bakabugha ebiri omwa Masako omw’ikanirania lyabu erya buli kiro ng’efamile. c (Ebi. 6:6, 7) Ahathe erithika-thika Yesu iniakaya omwa sinagogi okwa buli Sabato haghuma n’efamile yabu. (Lk. 4:16) Eyo, atholere eribya iniabya akahulikirira ndeke Amasako akasomwa. Endambi muyahika, Yesu am’igha eriyisomera Amasako Abuyirire ayo. Busana n’ekyo, Yesu mwaminya ndeke Amasako kandi amanzagho n’erilighiragho erisondolha eby’akakolha. Ng’eky’erileberyako, ibuka ekyabya okwa hekalu Yesu iniane w’emyaka 12 buyira. Abakangirirya  ababya basi ndeke Emighambo ya Musa “mubasweka busana n’amenge [wa Yesu] n’erisubirya liwe.”​—Lk. 2:46, 47, 52.

3. Thukendi kania okuki omo mwatsi ono?

³ Nethu thwangana minya n’erianza Ekinywe kya Nyamuhanga omw’isoma Amasako mughulhu wosi. Aliwe, thwanga ghasirwa thuthi ndeke omwa bya thukasoma? Thwangan’ighira okwa bya Yesu abwira ababya basi ndeke Emighambo, imwamuli abakangirirya, Abafarisayo, n’Abasadukayo. Abakulhu b’amadini abo ibakasoma Amasako mughulhu mungyi, aliwe mubathaghasirwa omwa bya bakasoma. Yesu mwakangania esyonzira isathu esyo abalhume abo balemerawamo erighasirwa omwa Masako. Ebyo ababwira bikendi thuwathikya eryuwania amaaka wethu (1) aw’eriyitheghererya ebyo thukasoma, (2) aw’eribana eby’obughuli eby’obunyakirimu, na (3) aw’erilighira Ekinywe kya Nyamuhanga erithuhindulha.

4. Ebiri omu Luka 10:25-29 bikathukangirirayaki okw’isoma Ekinywe kya Nyamuhanga?

⁴ Thwanzire ithwayitheghererya ebyo thukasoma omwa Kinywe kya Nyamuhanga. Bithe bithya, ebyo thukasoma isibyendi thughasira ndeke. Ng’eky’erileberyako, lengekanaya okw’ikanirania lya Yesu ‘n’omukangirirya w’Emighambo.’ (Soma Luka 10:25-29.) Omulhume abere akabulya ng’atholere iniakolhaki eribana engebe y’erikotha, Yesu mwamuwathikya eribana eky’erisubirya omwa Kinywe kya Nyamuhanga omw’imubulya athi: ‘Ebisakire omo Mighambo ni byahi kwehi? Wukasomabyo wuthi kwehi?’ Omulhume mwathoka erisubirya ekihikire omw’ibugha ebiri omwa masako ebihambire okw’anza Nyamuhanga n’erianza mulikyethu. (Law. 19:18; Ebi. 6:5) Aliwe lhangira eky’ongerako: “Mulikyethu nindi kwehi?” Omulhume oyo mwakangania ndeke ngoku abya isyali athayitheghererya ebyo aby’akasoma. Busana n’ekyo, abya isyasi ngoku angakolesya ndeke amasako ayo omwa ngebe yiwe.

5. Erisaba n’erisoma omw’iyithondolya byanga thuwathikya bithi eryongera eriyitheghererya?

⁵ Thwangan’ongera eriyitheghererya Ekinywe kya Nyamuhanga omw’ikulha-kulhania emibere eyuwene ey’erisoma. Hano hane amenge malebe awanga kuwathikya. Saba wuthe watsuka erisoma. Thukayithagha obuwathikya bwa Yehova eriyitheghererya Amasako, neryo thwangana musaba omulimu wiwe abuyirire nuku thuhweraye amalengekania okwa bya thukasoma. Neryo soma omw’iyithondolya. Ekyo kikendi kuwathikya eriyitheghererya omwatsi. Iwangana ghasirwa omw’isoma omwa mulenge owakowika kutse erikwama-kwamania e Biblia eyirikodingire yamabya iyine omwa mubughe wawu. Aho iwukendyongera eriyihwerya omwa bya wukasoma omwa Kinywe kya Nyamuhanga, ekindu ekikendi leka iwabihira omwa bulengekania n’omwa muthima. (Yos. 1:8) Wukaghunza erisoma, thasyasaba Yehova erimusima busana n’ekihembo ky’Ekinywe kiwe kandi musabe obuwathikya bw’erighendera okwa bya wulyasoma.

6. Busana naki eriyibulya ebibulyo n’eriyira ebya wukahandika omwa bikuhi kyangana kuwathikya wukasoma? (Lebaya n’ekisasani.)

⁶ Hano hane awandi menge abiri awanga kuwathikya eryongera eriyitheghererya e Biblia. Yibulhaye ebibulyo oko mwatsi ogho wukasoma. Wukasoma omwatsi mulebe, yibulhaye: ‘Ni bahi abakanibweko kutsibu-tsibu? Oyukakanaya nindi? Akakanaya nandi, kandi busana naki? Emyatsi eyi yabya hayi kandi mughulhu wahi?’ Ebibulyo ng’ebyo ibikendi kuwathikya erithoka  erilengekania oko mwatsi n’erilhusyamo esyonzumwa ngulhu-ngulhu. Kandi wukasoma, yira ebya wukahandika omwa bikuhi. Erihandika likaleka iwongera erilengekania, kandi iwongera eriyitheghererya ndeke. Kandi erihandika likakuwathikaya eryibuka ebya wulyasoma. Iwangana handika ebibulyo, ebya wulyabana omw’isekulya, esyonzumwa ngulhu-ngulhu, ngoku wanga kolesya ebya wulyasoma, kutse iwakwama kyahandika eriyowa lyawu. Iwukendi minya ngoku erihandika ng’eri lyangana kuwathikya erilhangira Ekinywe kya Nyamuhanga ng’omwatsi ogho wahandikirawa.

7. Ni kyahi ekyathukayithagha thukasoma, kandi busana naki? (Matayo 24:15)

⁷ Yesu mwakangania ngoku hane ekindu kikulhu ekyathukayithagha thwamabya b’eriyitheghererya ebyo thukasoma omwa Kinywe kya Nyamuhanga​—eriminya ndeke. (Soma Matayo 24:15.) Eriminya ndeke eri ly’eryahi? W’amaaka w’eriyitheghererya enzumwa ndebe nga yihambene yithi n’eyindi kandi nga yiri yithi mbaghane okwa yindi n’erilhangira eyithalhangirikire ndeke. Eryongera okw’ekyo, ngoku Yesu akanganaya, thukayithagha eriminya ndeke erithoka erilhangira emyatsi eyikaberereraya amaminyereri we Biblia. Kandi thukayithagha omubere oyu nuku thughasirawe ndeke omwa byosi ebya thukasoma omwa Biblia.

8. Thwanga soma thuthi busana n’erianza eriminya ndeke?

⁸ Yehova akawathikaya abaghombe biwe eriminya ndeke. Neryo omwa musabe, mubwire wuthi akawuthikaye erikulha-kulhania omubere oyu. (Emi. 2:6) Wanga kolha byahi erikwamana n’omusabe wawu? Kubungulha ndeke ebya wukasoma, kandi lebaya nga bihambene bithi n’ebindi ebyo wasi. Erikuwathikya, lebaya ebitabu byethu ebikakolesibawa omw’igha e Biblia, ng’Obusondoli obw’Erisekulya Omwa Bitabu eby’Abema ba Yehova. Eby’erikolesya ebi bikendi kuwathikya erithoka eriminya ndeke enzumwa eyiri omo mwatsi mulebe we Biblia n’erilhangira esyonzira esya wanga koleseryamo omwatsi  oyo omwa ngebe yawu. (Ebr. 5:14) Wukendibya wunemusoma busana n’eriminya ndeke, wukendyongera eriyitheghererya Amasako.

9. Ni kwenene yahi ngulhu ey’Amasako eyo Abasadukayo babya ibabirigheghena?

⁹ Abasadukayo babya ibanasi ndeke emyatsi eyiri omwa bitabu bithano eby’erimbere-mbere eby’Amasako w’Ekihebrania, aliwe mubathatsomana ekwenene ngulhu-ngulhu eyiri omwa bitabu ebyo, ebyasondolibawa n’omulimu. Ng’eky’erileberyako, thalhangira ngoku Yesu asubiraya omughulhu Abasadukayo bamuhakanisaya oko mwatsi w’erilhubuka. Mwababulya athi: ‘Simwathasoma omo kitabu kya Musa oko mulhondo owakahulha ekisaka ekyaka kwehi? Ngoku Nyamuhanga abugha na Musa athi, Ingye indi Nyamuhanga wa Abrahamu na Nyamuhanga wa Isaka na Nyamuhanga wa Yakobo.’ (Mk. 12:18, 26) Nomwakine indi ni kwenene Abasadukayo babya ibabirisoma omwatsi oyo wa ngendo nyingyi, ekibulyo kya Yesu mukyakangania ngoku babya isibali tsomana ekwenene ngulhu y’Amasako​—engangirirya y’erilhubuka.​—Mk. 12:27; Lk. 20:38. d

10. Ni byahi ebya thutholere ithwasamalira ndeke thukasoma?

¹⁰ Thwang’ighaki? Thukabya thukasoma, thukanza ithwasamalira ndeke ebyosi ebyo erisako kutse omwatsi we Biblia angathweghesya. Sithutholere thukasubulira okw’iminya esyongangirirya sy’omusingyi lisa aliwe kandi thutholere ithwaminya ekwenene y’omwakathi n’emisingyi eyibisamire mubyo.

11. Ngoku kiri omu 2 Timoteo 3:16, 17, wanga bana wuthi eby’obughuli omwa Biblia?

¹¹ Wangabana wuthi eby’obughuli eby’obunyakirimu wukasoma e Biblia? Thalengekania okwa biri omu 2 Timoteo 3:16, 17. (Soma.) Hakabugha hathi ‘Amasako wosi ali n’endundi’ busana (1) n’erikangirirya, (2) erihabulha, (3) erikangirirya omwatsi ow’ekwenene, na (4) erikunga. Wangana bana emighaso ini eyo nibya n’omwa bitabu bye Biblia ebya wuthabeghere erikolesya. Yithendaye oko mwatsi erilhangira ng’akakukangirirayaki oku Yehova, ekighendererwa kiwe, kutse okwa misingyi ya Nyamuhanga. Lebaya omwatsi oyo ng’akawathikaya athi bikahika okw’ihabulha. Kolha eki omw’ilhangira amasako ng’angakuwathikya athi eriminya n’erighana emibere n’amalengekania mabi n’erisighalha muthaleghulha oku Yehova. Lebaya omwatsi oyo ng’angakolesibwa athi erikangirirya omwatsi w’okwenene, kutse erihengulha amalengekania awathahikire, obundi agho wulyowa omw’ithulira. Kandi sondekanaya erikunga lyosi-lyosi eryo amasako ayo akaha eryanga kuthendeka eribya n’amalengekania wa Yehova. Wamabya iwun’ibukire emighaso ini eyi, iwukendi bana  eby’obughuli ebyang’uwania erisoma lyawu lye Biblia.

12. Busana naki Yesu mwabulya Abafarisayo athi “Simwathasoma?”

¹² Kandi Yesu mwabulya ekibulyo ‘Simwathasoma?’ eribisulha ngoku Abafarisayo babya bawithe amalengekania awathahikire okwa Masako. (Mt. 12:1-7) e Okwa buthuku obo, Abafarisayo ibakabugha bathi abigha ba Yesu bakaketha e Sabato. Eribasubirya, Yesu mwahulha eby’erileberyako bibiri by’Amasako n’eribugha ebiri omwa mulhondo owali omu Hosea erikangania ngoku Abafarisayo babya isibathayitheghererya enzumwa y’omughambo we Sabato kandi ngoku babya ibabirilemwa erikangania obughanyiri. Busana naki abalhume aba mubathalighira Ekinywe kya Nyamuhanga kikabahindulha? Kundi babya bakakisoma ibane n’amalengekania w’erihanda okwa bandi kw’omunwe n’omuthima w’eriyiheka. Amalengekania wabu mwaleka ibathayitheghererya ebyo bakasoma.​—Mt. 23:23; Yn. 5:39, 40.

13. Thutholere ithwasoma e Biblia ithunawithe malengekaniaki, kandi busana naki?

¹³ Ebinywe bya Yesu bikathukangiriraya ngoku thutholere ithwasoma e Biblia ithunawithe amalengekania awatholere. Erithendibya ng’Abafarisayo, thutholere ithwabya b’okwenene kandi abakaligha erikangiriribwa. Thutholere ‘ithwangirira n’omuthima mwolho ekinywe ekyo Nyamuhanga akahira omo mithima yethu.’ (Yak. 1:21) Thwamabya bolho, ithukendi lighira Ekinywe kya Nyamuhanga eringira omwa mithima yethu. Ebya e Biblia yikakangiriraya okwa bughanyiri, erikwira abandi b’obulighe, n’olhwanzo, ibikendi thuhindulha ithunalyayihighulha okwa mubere w’emiyiheko n’ow’erihanda okwa bandi kw’omunwe.

14. Thwanga minya thuthi nga thunemulighira e Biblia erithuhindulha? (Lebaya n’ebisasani.)

 ¹⁴ Emibere thukathwaliramo abandi yangana kangania nga thunemulighira Ekinywe kya Nyamuhanga erithuhindulha. Abafarisayo mubalemwa erilighira Ekinywe kya Nyamuhanga erihika oko mithima yabu, kandi busana n’ekyo ‘mubatswera abandu abathe n’omusango.’ (Mt. 12:7) Omwa nzira iyaneyo, amalengekania agho thuwithe oko bandi n’emibere thukabathwaliramo byangana kangania nga thunemulighira Ekinywe kya Nyamuhanga erithuhindulha. Ng’eky’erileberyako, kikanathwolhobera erikania okwa mibere mibuya eyo thukalhangira omwa bandi, kutse kikathwanguhira erikania okwa bisobyo byabu? Thune ab’olhukeri kandi abanayitheghekire erighanyira, kutse thukatsweba-tsweba abandi n’eribika ekinigha? Eriyilebya ng’eryo lyangana kangania nga thunemulighira ebyo thukasoma erihindulha amalengekania wethu, eriyowa, n’emikolere.​—1 Tim. 4:12, 15; Ebr. 4:12.

15. Yesu mwayowa athi busana n’Amasako Abuyirire?

¹⁵ Yesu inianzire Amasako Abuyirire, kandi omwa nzira y’omusyo eriyowa liwe likanganibwe omwa binywe ebiri omwa Esyonyimbo 40:8: “Nyanzire erikolha erisonda lyawu, Iwe Nyamuhanga waghe! Egha, Emighambo yawu yiri omo muthima waghe.” Busana n’ekyo, mwatsema kandi mwathoka erikolera Yehova. Nethu thwangana bana etseme kandi ithwatsumulhwa thwamahiraho akaghalha erilighira Ekinywe kya Nyamuhanga erihika okwa mithima yethu.​—Esy. 1:1-3.

16. Wukendi kolhaki nuku wongere erighasirwa omw’isoma e Biblia? (Lebaya akasanduku “ Ebinywe bya Yesu Byangana Kuwathikya Eriyitheghererya Ebya Wukasoma.”)

¹⁶ Ngoku kikanganibwe omwa binywe bya Yesu n’eky’erileberyako kiwe, thuthwemu eryuwania emibere yethu y’erisoma e Biblia. Thwangan’ongera eriyitheghererya emyatsi ye Biblia omw’isaba, erisoma omw’iyithondolya, eribulya ebibulyo, n’eriyira ebya thukahandika omwa bikuhi. Thwangana minya ndeke omw’iyithendya okwa bya thukasoma omwa buwathikya bw’ebitabu byethu ebiseghemere okwa Biblia. Thwangan’ongera erikolesya ndeke Amasako, nibya n’emyatsi eyo thuthabeghere, omw’isondya eby’obughuli eby’obunyakirimu ebiri omo myatsi ng’eyo. Kandi thwangana lighira e Biblia erithuhindulha omw’ilholha embere erisomayo ithunawithe amalengekania awatholere. Thwamakolesya esyonzira esi, ithukendyongera erighasirwa omw’isoma e Biblia n’eryongera eriyithunda hakuhi na Yehova.​—Esy. 119:17, 18; Yak. 4:8.