Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Wunalhue Wasi?

Wunalhue Wasi?

Eryongera okwa bya Biblia yikabugha, ni bindi byahi ebikakanganaya ngoku Abaisraeli babya bakobe e Misiri?

E Biblia yikabugha yithi Abamidiani babere babirithwalha Yozefu ye Misiri, thatha wiwe Yakobo n’eka yiwe mubalhua e Kanana bamaghenda e Misiri. Mub’ikalha omwa kitsweka kye Misiri ekikahulhawamo Goseni, aho Olhusi Nili lhuk’ingirira omwa Ngetse Mediterane. (Enz. 47:1, 6) Abaisraeli ‘mubabya bangyi n’ab’amaaka.’ Neryo Abanya Misiri mubasagha Abaisraeli neryo bamabayiramo bakobe.—Eri. 1:7-14.

Abandi bahakani ab’omwa mughulhu ono bakaghanaya emyatsi ye Biblia eyo, ibahulhayo mwa binyambwirwa. Nomwabine, hane obwema obukakanganaya ngoku Abasemu * babya bakobe omwa Misiri yakera.

Ng’eky’erileberyako, abakasekulhaya okwa byakera ebikathakulhawa babiribana ebikakanganaya ngoku abandu banabya bikere omwa kitsweka ky’endatha ekye Misiri. Oyusomire ebye Biblia, John Bimson, akabugha athi hali obwema obukakanganaya emyanya 20 kutse kwilhaba aho eyo Abasemu babya bikeremu omwa kitsweka ky’endatha ekye Misiri ekyo. Nibya, oyukasekulhaya okwa by’Emisiri yakera ya James K. Hoffmeier akabugha athi: “Obuthuku bwa 1800 erihika 1540 E.K.K., e Misiri abya mwanya mubuyanga okwa Basemu ab’ebulengera lyuba bwe Asia erihumiramo.” Akongerako athi: “Obuthuku obu bwa n’obughumerera ‘n’Obuthuku bw’Abathathakulhu’ kandi bukahambangana ndeke n’obuthuku n’emibere ebikanibweko omu Enzuko.”

Hane obundi bwema omwa kitsweka ky’eyikwa kye Misiri. Olhupapura lhw’amatukuru olhw’omwa myaka ng’eya 2000 erihika 1600 E.K.K. kuli amena w’abakobe abakolera omw’eka ndebe omwa Misiri y’eyikwa. Okwa mena ayo awalhabire oku 40 ni w’Abasemu. Abakobe aba, kutse abaghombe, mubakolha ng’abatsumbi, balhuki b’esyongyimba, n’erikolha eyindi mibiiri y’akaghalha. Oyukasekulhaya okwa byakera ya Hoffmeier akabugha athi: “Omuyi mughuma musa owe Thebaid [Misiri y’eyikwa] eribanikamo Abasemu abalhabire oku makumi ani, kikakanganaya ngoku omwa Misiri eyosi kutsibu-tsibu aho Olhusi Nili lhukingirira omwa Ngetse Mediterane, ku mwabya Abasemu banene.”

Oyukasekulhaya okwa by’omwa kithaka ebya kera ya David Rohl akabugha athi amena w’abakobe ayo asosire amena w’omwa Biblia. Ng’eky’erileberyako, okwa lhupapura lhw’amatukuru olho kuli amena awasosire ng’awa Isakari, Aseri, na Sifura. (Eri. 1:3, 4, 15) Rohl akaghunzerera athi: “Obwema obu bukakanganaya ngoku obu bw’obuthuku Abaisraeli babya bakobe e Misiri.”

Dr. Bimson akabugha athi: “Ebya Biblia yikabugha okwa bukobe bwe Misiri n’Eriluayo lyabu bihikire.”

^ enu. 4 Erina Abasemu likalhua omu Semu, omughuma w’okwa baghalha basathu ba Noa. Abalhuire omu Semu bangabya imwamuli Abaelamu, Abaasuria, Abakaldea abakera, Abaebrania, Abasuria, n’ebihanda muthina-muthina by’Abaharabu.