Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Wunalhue Wasi?

Wunalhue Wasi?

Mbwino amasese anabya akakolesibwa erikolha amathu omwa buthuku bwe Biblia?

Amasese

AMASESE asibwe ng’ebindu ebyabya bikakolesibwa kutsibu erihandikwako omwa Misiri. Abagiriki kuthya n’Abaroma ibakahandika okwa masese. * Si kyasibwe kutsibu ngoku amasese anabya akakolesibwa n’omw’ikolha amathu.

Amathu abiri awakolirwe omwa masese mwabanika omwa yisinda ye Misiri

Emyaka eyilhabire omu 2,500 eyihwere, omuminyereri Isaya mwahandika athi abandu abikere omo kihugho “ekiri eyisirya oko syonyusi sye Etiopia” mubathuma “abakwenda omo nzira y’engetse, omo mathu w’emifunzo [amasese].” Enyuma waho, omuminyereri Yeremia mwalhaghulha athi Abaamedi n’Abapersia bangabere bakathoghothya omuyi we Babeli, banga hisirye “ebisese,” ni ambu amathu w’amasese, aw’Abanya Babeli nuku sibatswe.​—Isa. 18:1, 2; Yer. 51:32.

E Biblia yasondolibawa na Nyamuhanga, neryo sikiriswekaya abigha be Biblia bakaminya ngoku abakathakulha eby’omwa kithaka bikakanganaya ngoku amasese anabya akakolesibwa erikolha amathu omwa buthuku bwe Biblia. (2 Tim. 3:16) Ni byahi ebyabiribumburwa? Abakathakulha ebyakera omwa kithaka babiribana ebikakanganaya ngoku e Misiri yabya yikakolhwa amathu awakolirwe omo masese.

AMATHU W’AMASESE INIAKAKOLHAWA ATHI?

Ebitherirwe n’ebitsopire okwa bidongo by’amasinda we Misiri ikukabya ebikakanganaya abandu bakathwa amasese n’erikolha mugho mw’amathu. Abalhume ibakathwa amasese, ibabohagho mo mighanda-mighanda, neryo ibaboha emighanda eyo ya haghuma. Amasese akathunga esyosonda isathu. Neryo akabya abiriboherwa haghuma ndeke, omughanda oyo akaghuma kandi isyangabyamo n’akanya. Erikwamana n’ekitabu A Companion to Ancient Egypt, amathu w’amasese iniakabya w’obuuli bw’esyofuti esilhabire oku 55 (mita 17), eribya iniangana kolesibwa kw’esyongahya 10 kutse 12 okwa buli lhuhandi.

Ebitsopire ebye Misiri ebikakanganaya erikolhwa ly’amathu w’amasese

BUSANA NAKI ABAKOLI B’AMATHU IBAKAKOLESAYA AMASESE?

Amasese iniakabanika kutsibu omwa Musya we Nili. Kandi nibya, amathu w’amasese iniolhobire erikolha. Nibya n’omughulhu emithi yatsuka erikolesibwa erikolha amathu amanene-manene, kikabya ababbaliya n’abahighi nga mubalholha embere erikolesya amasese erikolha amathu amake-make.

Amathu w’amasese awakera mwakolesibwa habw’omughulhu muuli. Erikwamana n’omuhandiki Omugiriki ya Plutarch, oyuwabyaho ahakathi-kathi k’ekighana ky’erimbere n’ekyakabiri E.K., mwabugha athi, abandu babya ibakinakolesaya amathu w’amasese okwa buthuku obo.

^ enu. 3 Amasese akalhasa omwa kisese. Amasese akabya mita nga 5 omo buuli, kandi anganathunga obunene bw’esyoinji nga 6 (esyosentimita 15) okwa kibuno kyawu.