Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

OMWATSI W’ERIGHA 45

Mulhole Embere Erikangania Olhwanzo Olhuthyusa Owundi Busana n’Owundi

Mulhole Embere Erikangania Olhwanzo Olhuthyusa Owundi Busana n’Owundi

“Mukangaye obubuya [olhwanzo olhuthyusa] n’erighanyira obuli mundu oku mulikyabu.”​—ZEK. 7:9.

OLHWIMBO 107 Nyamuhanga Ni ky’Erileberyako ky’Olhwanzo

EBIKENDI KANIBWAKO *

1-2. Ni nzumwa syahi mbuya esikaleka ithwakangania olhwanzo olhuthyusa owundi busana n’owundi?

THUWITHE nzumwa mbuya esyanga leka ithwakangania olhwanzo olhuthyusa owundi busana n’owundi. Esyonguma sy’okw’isyo sy’esyahi? Lhangira ngoku emisyo eyiri ahikwa hano yikasubiraya ekibulyo ekyo: “Obubuya [olhwanzo olhuthyusa] n’ekwenene siwuleke bikakusighania. . . . Lithya wasyabana erisimwa n’eriminya ndeke embere sya meso wa Nyamuhanga n’aw’abandu.” “Omundu w’erighanyira [ow’olhwanzo olhuthyusa] akakolera ekirimu kiwe ky’ebibuya.” “Oyukakwamirira erithunganene n’erighanyira [olhwanzo olhuthyusa] akabana engebe.”​—Emi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

2 Emisyo eyi yikahulha esyonzumwa isathu esikaleka ithwabya ithutholere erikangania olhwanzo olhuthyusa. Ey’erimbere, erikangania olhwanzo olhu kikaleka ithwabya b’obughuli embere sya Nyamuhanga. Eyakabiri, omw’ikangania olhwanzo olhuthyusa, thukayighasira. Ng’eky’erileberyako, thukathunga obunywani bwa kera na kera n’abandi. Eyakasathu, erikangania olhwanzo olhuthyusa kikakolhaya okwa mighisa y’obuthuku obukasa, imwamuli n’engebe y’erikotha. Ni kwenene, thuwithe nzumwa mbuya esikaleka ithwaghendera okwa binywe bya Yehova bino: “Mukangaye obubuya [olhwanzo olhuthyusa] n’erighanyira obuli mundu oku mulikyabu.”​—Zek. 7:9.

3. Ni bibulyo byahi ebya thukendi kaniako omo mwatsi ono?

3 Omo mwatsi ono, thukendi kania okwa by’erisubirya okwa bibulyo bbini bino. Ni bahi abo thutholere ithwakangania olhwanzo olhuthyusa? Ni byahi ebya thwang’igha omwa kitabu kya Ruta ebihambire okw’ikangania olhwanzo olhuthyusa? Munabwire, thwanga kangania thuthi olhwanzo olhuthyusa? Abakakanganaya olhwanzo olhuthyusa bakaghasirawa bathi?

NI BAHI ABO THUTHOLERE ITHWAKANGANIA OLHWANZO OLHUTHYUSA?

4. Thwanga gherererya thuthi Yehova omw’ikangania olhwanzo olhuthyusa? (Mariko 10:29, 30)

4 Ngoku thw’igha omo mwatsi owahwere, Yehova akakanganaya abamwanzire kandi abakamukolera b’olhwanzo lhwiwe olhuthyusa, ni bugha ambu, eriyowa liwe ery’eryamakirira kutsibu omo lhwanzo. (Dan. 9:4) Ithwe ‘ng’abaana banze ba Nyamuhanga,’ thwanzire ‘ithwamugherererya.’ (Efe. 5:1) Busana n’ekyo, thwanzire ithwathungira balikyethu b’olhwanzo olhuthyusa.​—Soma Mariko 10:29, 30.

5-6. Ekinywe “obuthaleghulha” kyangana manyisyaki?

5 Ahathe erithika-thika, eriyitheghererya ndeke ekya lhwanzo olhuthyusa lhukamanyisaya, kikendi leka ithwathoka ndeke erilhukangania abaramya balikyethu. Eryongera eriyitheghererya ndeke olhwanzo olhuthaleghulha olhu, thulebaye nga lhuli lhuthi mbaghane okwa buthaleghulha, ngoku abandu bakayitheghererayabo. Thulebaye eky’erileberyako.

6 Munabwire ithwangana kania okwa mundu mulebe oyuwamabirikolera omwa kampuni ndebe habw’emyaka mingyi thuthi ni mukoli muthaleghulha. Aliwe, omo myaka yiwe yosi omo kampuni eyo, anganabya isyali athalholha n’okwa mughuma w’okwa bimaniri bayo. Anganabya isyali lighirana mughulhu wosi n’ebilhaghiro by’ekampuni eyo. Si bugha indi anzire ekampuni eyo, aliwe akatsema erithabya inianawithe omubiiri owakabanako akasente. Iniakendi lholha embere erikoleramo erihika aho akendi syahumulibwa okwa mubiiri, mbwino inianalyabana owundi mubiiri owuwene.

7-8. (a) Ni nzumwa syahi esikaleka omundu iniakangania olhwanzo olhuthyusa? (b) Busana naki thukendi kania oko myatsi mirebe omo kitabu kya Ruta?

7 Embaghane eyiri ahakathi-kathi k’obuthaleghulha n’olhwanzo olhuthyusa ngoku kiri omo nungu 6 yiseghemere okwa kilhubirirwa eky’omundu awithe. Omo Biblia, ni nzumwa syahi esyabya sikaleka abandu ba Nyamuhanga ibakangania olhwanzo olhuthyusa? Abakanganaya olhwanzo olhu bakolha ekyo, isi bugha ambu bakathekawa erikikolha, aliwe kundi emithima yabu muyabasukuma. Thulebaye eky’erileberyako kya Dawudi. Omuthima wiwe mwamusukuma erikangania munywani wiwe mwanzwa Yonatana y’olhwanzo olhuthyusa nomwakine indi thatha wa Yonatana aby’akanza eritha Dawudi. Myaka mirebe Yonatana aliholire, Dawudi mwalholha embere erikangania mughalha wa Yonatana ya Mefiboseti y’olhwanzo olho.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

8 Thwangan’igha bingyi oko lhwanzo olhuthyusa omw’ilebya myatsi mirebe omo kitabu kya Ruta. Ni masomo wahi awahambire oko lhwanzo olhuthyusa awathwang’ighira okwa bandu abakanibweko omo kitabu ekyo? Thwanga ghendera thuthi oko masomo aya omo kithunga kyethu? *

NI BYAHI EBYA THWANG’IGHA OMWA KITABU KYA RUTA EBIHAMBIRE OKW’IKANGANIA OLHWANZO OLHUTHYUSA?

9. Busana naki Naomi mwaghunzerera athi Yehova abirimughana?

9 Omo kitabu kya Ruta, thukasoma oku Naomi, mwalyana wiwe Ruta, n’omulhume oyukubaha Nyamuhanga ya Boazi, omuhughu wa mwira wa Naomi. Busana n’enzalha nene eyabya e Israeli, Naomi, mwira wiwe, n’abaghalha biwe babiri mubahumira e Moabu. Ibane eyo, mwira wa Naomi mwaholha. Baghalha biwe babiri mubathahya, aliwe eky’obulighe, nabu mubaholha. (Ruta 1:3-5; 2:1) Ebitsibu ebi mubyaleka Naomi iniongera erihwa amani. Mwabya omwa bulighe bunene kyamaleka iniaghunzerera athi Yehova abirimughana. Lhangira ngoku akanganaya eriyowa ery’awithe oku Nyamuhanga: “Ebyalha by’Omwami Mukulhu byabirinyaghalya.” “Omuthoki w’ebyosi, abiringolera ebikalihire kutsibu.” Kandi mwabugha athi: “Omwami Mukulhu abirinyibbandira oko lirwe, n’Omuthoki [w’Ebyosi] abirinyaghalya.”​—Ruta 1:13, 20, 21.

10. Yehova mwakolha kyahi busana n’ebinywe ebithuwene ebya Naomi abugha?

10 Yehova mwakolha kyahi busana n’ebinywe ebithuwene ebya Naomi abugha? Mwathasighania omughombe wiwe oyuli omo bulighe oyu. Omwakanya k’ekyo, mwamukwira obulighe. Yehova anasi ngoku “erinubya likayira omundu w’amenge mo mukiru.” (Omu. 7:7) Aliwe, Naomi mwayithagha obuwathikya nuku alhangire ngoku Yehova ane haghuma nayu. Ni buwathikya bwahi obwa Nyamuhanga amuha? (1 Sam. 2:8) Mwahira omu Ruta mw’omuthima w’erikangania Naomi y’olhwanzo olhuthyusa. Iniananzire kandi omo bwolho-bwolho, Ruta mwawathikya nyoko-byalha wiwe erithasyathekana omw’iyowa na bunyakirimu. Eky’erileberyako kya Ruta kikathweghesayaki?

11. Busana naki balikyethu ab’olhukeri bakawathikaya abahwere amani?

11 Olhwanzo olhuthyusa lhukaleka ithwawathikya abahwere amani. Ngoku Ruta athalekereranaya Naomi, munabwire balikyethu ab’olhukeri, ibananzire sibali sighanaya abahwere amani abali omo kithunga. Banzire balikyabu kandi banzire erikolha ekyosi-kyosi ekyo banga thoka eribawathikya. (Emi. 12:25; 24:10) Eki kihambangene n’erihabulha ly’omukwenda Paulo lino: “Muhamiraye ab’omuthima owasikerere, muwathikaye abandu bosi, mubye n’omuthima w’eriyibombeka busana n’abandu abosi.”​—1 Tes. 5:14.

Omw’ihulikirira, thwangana wathikya mulikyethu oyuhwere amani (Lebaya enungu 12)

12. Mughulhu mungyi ni nzira yahi eyuwene kutsibu ey’eriwathikiryamu mulikyethu oyuhwere amani?

12 Mughulhu mungyi enzira eyuwene kutsibu ey’eriwathikiryamu mulikyethu oyuhwere amani ly’erimuhulikirira n’erimukakasya ku wumwanzire. Nyamuhanga wethu akabya inianalhangire ebibuya ebya thukakolera esyombuli siwe esy’obughuli. (Esy. 41:1) Emisyo 19:17 hathi: “Oyukaghanyira abera akabweka Omwami Mukulhu; akendi syamuthuha omubiiri wiwe owuwene.”

Ruta akamakirira nyoko-byalha wiwe ya Naomi, Orupa iyo akasuba e Moabu. Ruta akabwira Naomi athi: “Aho wukaya, ngendi ghendaho” (Lebaya enungu 13)

13. Ruta aby’athi mbaghane oku Orupa, kandi ekya Ruta athwamu erikolha mukyakangania kithi olhwanzo olhuthyusa? (Lebaya ekisasani ky’okwa kidipa.)

13 Thukongera eriyitheghererya ndeke olhwanzo olhuthyusa omw’ilebya ekyabya oku Naomi mwira wiwe na baghalha biwe babiriholha. Naomi abere abiriminya ngoku “Omwami Mukulhu abirilungulira abandu biwe n’erihabo akalyo,” mwathwamu erisuba ewabu. (Ruta 1:6) Abalyana biwe abosi mubahongoka nayu. Aliwe omo nzira, ngendo isathu Naomi mwabwira abalyana biwe athi basube e Moabu. Mubyabya bithi? Thukasoma thuthi: “Orupa mwalyatsirira nyinyi-byalha [neryo amasubayo]; nikwa Ruta mwamumakirira.” (Ruta 1:7-14) Omw’ithwamu erisubayo, Orupa abya iniamaghendera okwa busondoli bwa Naomi, erikolha ekyabya kikayithaghisibwa. Aliwe Ruta iyo mwakolha ekilhabire okw’aho. Ruta nayu abya inianawithe obughabe bw’erisubayo, aliwe busana n’olhwanzo olhuthyusa, mwathwamu eriwathikya Naomi. (Ruta 1:16, 17) Ruta mwathwamu erithendi sighania Naomi, isi bugha ambu akathekawa erikolha ekyo, aliwe kyalhua okwa muthima wiwe. Ekya Ruta athwamu erikolha mukyakangania olhwanzo olhuthyusa olhw’okwenene. Omwatsi oyu akathweghesayaki?

14. (a) Munabwire, n’ithwamu lyahi erya balikyethu b’olhwanzo bakakolha? (b) Ngoku kiri omwa Abaebrania 13:16, ni yihayo lyahi erikatsemesaya Nyamuhanga?

14 Olhwanzo olhuthyusa lhukaleka ithwakolha kwilhaba ebyo thutholere ithwakolha. Nga kera, munabwire balikyethu bangyi babirithwamu erikangania abikirirya balikyabu b’olhwanzo olhuthyusa, nibya n’okwa babathasi. Ng’eky’erileberyako, bakabya bakaminya ngoku habiriwa ekitsinduli, aho naho bakanza ibaminya nga banga wathikya bathi. Omundu omo kithunga amabana ekitsibu, sibali lindiriraya; bakalhuaho ibamwanguhira. Ng’Abanya Makedonia ab’omwa kighana ky’erimbere, bakakolha bingyi kwilhaba ebyo batholere ibakolha. Bakayihayo ibahithya “na kwilhaba aho” nuku bawathikaye balikyabu abali omo bitsibu. (2 Kor. 8:3) Yehova k’atholere eribya iniakatsemera kutsibu omuthima w’olhwanzo ng’oyu!​—Soma Abaebrania 13:16.

MUNABWIRE, THWANGA KANGANIA THUTHI OLHWANZO OLHUTHYUSA?

15-16. Ruta mwahathikana athi?

15 Thwangan’igha amasomo mangyi awuwene omw’ilebya ngoku Ruta awathikaya Naomi. Thuthalebya amake w’okw’igho.

16 Hathikana. Ruta abere akabugha athi akaghenda na nyoko-byalha wiwe e Yuda, okw’itsuka Naomi mwaghana. Aliwe Ruta mwathabikyako. Ni kyahi ekyalhwiririramo? ‘Omughulhu Naomi alhangira kw’amahathikana erighenda nayu, Naomi mumbya eribugha nayu.’​—Ruta 1:15-18.

17. Ni kyahi ekikendi thuwathikya erithendi bikyako lhuba?

17 Erisomo: Kikayithagha erighumisirizya eriwathikya ababbunikire muthima, aliwe si thutholere thukabalhuhirirako. Okw’itsuka mwali wethu oyuli omwa buyithawa angana ghana eriligha obuwathikya bwethu. * Nomwabine, olhwanzo olhuthyusa lhukendi leka ithwakolha ekyosi-kyosi erithendi mulekerania. (Gal. 6:2) Thuwithe amaha ngoku erighunzerera akendi ligha ithwe erimunywana n’erithulighira erimuwathikya.

18. Ni kyahi ekitholere eribya imukyaponesya Ruta?

18 Isiwayiponera. Naomi na Ruta babere bahika e Betelehemu, Naomi mweyayo abataka biwe abakera. Mwababwira athi: ‘Munahongoka inyinawithe bingyi, nikwa [Yehova] abirinyihulhukya kandi busa.’ (Ruta 1:21) Thalengekania Ruta ng’atholere eribya imwayowa athi akowa ebinywe bya Naomi ebyo! Ruta abya iniabirikolha ekyosi-kyosi ekyo angathoka eriwathikya Naomi. Ruta abya iniabirilira haghuma nayu, erimuhumulikania, n’erighenda nayu habw’ebiro bingyi. Nomwanakolha ebyosi ebi, Naomi mwabugha athi, Yehova “abirinyihulhukya kandi busa.” Ebinywe ebi mubyakangania ngoku Naomi syathaligha obuwathikya bwa Ruta, oyuwabya iniane haghuma nayu. Ekyo ka kitholere eribya imukyaponesya Ruta! Nomwabine, mwathasighania Naomi.

19. Ni kyahi ekikendi thuwathikya erithendi lekerania oyuhwere amani?

19 Erisomo: Munabwire, okw’itsuka mwali wethu oyuhwere amani angana bugha ebikathuponesaya​—nomuthwangabya ithwabirihiraho akaghalha kethu kosi erimuwathikya. Aliwe thukalengaho erithendi yiponera. Sithuli sighanaya mwali wethu oyuli omo buyithawa, kandi thukasaba Yehova athuwathikaye eriminya ngoku thwanga muhumulikania.​—Emi. 17:17.

Munabwire, abasyakulhu Abakristayo banga gherererya bathi Boazi? (Lebaya enungu 20-21)

20. Ni kyahi ekyaha Ruta y’akaghalha ako aby’akayithagha erithendi bikyako?

20 Humulikanaya okwa ndambi eyitholere. Ruta abya iniabirikangania Naomi y’olhwanzo olhuthyusa, aliwe nayu aby’akayithagha erihumulikanibwa. Kandi Yehova mwahira omu Boazi mw’omuthima w’erihumulikania Ruta. Boazi mwabwira Ruta athi: “Omwami Mukulhu akuhembe busana n’omubiiri wawu, Omwami Mukulhu, Nyamuhanga wa Israeli, akulihe ndeke iwe wabiribana ah’erisaghira omw’isi w’ebipupa biwe.” Ebinywe ebikahamba okwa muthima ebyo mubyahumulikania Ruta. Omw’isubirya, Ruta mwabwira Boazi athi: “Wabirinyikirania n’eribugha ebibuya oko mughombe wawu w’obukali.” (Ruta 2:12, 13) Boazi erihumulikania Ruta okwa ndambi eyitholere mukyaleka iniathunga akaghalha ako aby’akayithagha.

21. Ngoku kiri omu Isaya 32:1, 2, abasyakulhu abatsomene bakakolhaki?

21 Erisomo: Abakakanganaya abandi b’olhwanzo olhuthyusa nabu bakanayithagha erihumulikanibwa. Ngoku Boazi anasima Ruta busana n’ebibuya eby’akolha, munabwire abasyakulhu abatsomene bakasima kutsibu obuwathikya obwa balikyethu bakaha. Erisima eryuwene ng’eryo kandi erikahebawa okwa ndambi eyitholere likaha balikyethu b’akaghalha ako bakayithagha erithendi bikyako.​—Soma Isaya 32:1, 2.

ABAKAKANGANAYA OLHWANZO OLHUTHYUSA BAKAGHASIRAWA BATHI?

22-23. Amalengekania wa Naomi mwahinduka athi, kandi busana naki? (Esyonyimbo 136:23, 26)

22 Enyuma w’obuthuku bulebe, Boazi mwaha Ruta na Naomi b’ebyalya ng’ekihembo. (Ruta 2:14-18) Naomi mwakolhaki busana n’erihithya lya Boazi? Naomi mwabugha athi: “Omwami Mukulhu atsumulhawe, oyuthereka erikangya obubuya bwiwe [olhwanzo olhuthyusa] oko baliho n’okwa baholi.” (Ruta 2:20a) Amalengekania wa Naomi abya iniabirihinduka! Ahanyumaho, inianemulira mwabugha athi: ‘Yehova abirinyibandira oko lirwe,’ aliwe lino inianatsemire akabugha athi: ‘Yehova syalireka erikangya obubuya bwiwe [olhwanzo olhuthyusa].’ Ni byahi ebyangabya iby’ebyaleka Naomi iniahindulha amalengekania?

23 Erighunzerera Naomi mwatsuka eriyilhangirira obuwathikya bwa Yehova. Yehova abya iniabirikolesya Ruta erimuha obuwathikya obwa babya bakayithagha omo lhughendo lhwabu lhw’eriya e Yuda. (Ruta 1:16) Kandi Naomi mwayilhangirira obuwathikya bwa Yehova omughulhu omo lhwanzo Boazi, omughuma w’okwa ‘b’ekithunga kyabu,’ kutse omuthongolya atsomana abakali babiri aba. * (Ruta 2:19, 20b) Naomi atholere eribya imwalengekania athi, ‘Lino, namaminya ngoku Yehova mwathanyisighania. Abya iniane haghuma naghe obuthuku bwosi obu!’ (Soma Esyonyimbo 136:23, 26.) Naomi atholere eribya imwatsema kutsibu Ruta na Boazi erithendi mulhuhirirako! Thwangana thera akasasani ngoku abosi basathu mubatsema kutsibu busana n’ebibuya ebya lhwiririramo.

24. Busana naki thwanzire erilholha embere erikangania abaramya balikyethu b’olhwanzo olhuthyusa?

24 Thwam’ighaki omo kitabu kya Ruta ebihambire oko lhwanzo olhuthyusa? Olhwanzo olhuthyusa lhukaleka ithuthalhuhirira lhuba oko balikyethu abahwere amani. Kandi lhukaleka ithwayithalya oko bindi nuku thubawathikaye. Oko ndambi eyitholere abasyakulhu batholere ibabya ibanemuhimba abakakanganaya abandi b’olhwanzo olhuthyusa. Thukabya thukalhangira abahwere amani bakathasyabana amani bunyakirimu, thukatsema kutsibu. (Emib. 20:35) Neryo ni nzumwa yahi ngulhu eyikaleka ithwalholha embere erikangania olhwanzo olhuthyusa? Kundi thwanzire erigherererya n’eritsemesya Yehova oyuswire n’olhwanzo olhuthyusa.​—Eri. 34:6; Esy. 33:22.

OLHWIMBO 130 Wubye Mughanyiri

^ enu. 5 Yehova anzire ithwakangania balikyethu b’olhwanzo olhuthyusa. Thwangan’ongera eriyitheghererya olhwanzo olhuthyusa nga niki omw’ilebya emibere abandi baghombe ba Nyamuhanga abakera bakanganirayamu omubere oyu. Omo mwatsi ono, thukendi kania okwa bya thwang’ighira okwa ky’erileberyako kya Ruta, Naomi, na Boazi.

^ enu. 8 Erighasirwa ndeke omo mwatsi ono, thukakuhira mw’omuhwa w’eriyisomera Ruta sura 1 na 2.

^ enu. 17 Kundi thuli okw’ilebya eky’erileberyako kya Naomi, thukakanaya okwa bali bethu abali omo buyithawa. Aliwe esyonzumwa esiri omo mwatsi ono sikahamba n’okwa baghalha bethu.

^ enu. 23 Eriminya bingyi ebihambire okwa lhukwamirwa lhwa Boazi ng’omuthongolya, lebaya esura 5, ‘Omukali Mughenge,’ omwa kitabu Gherereraya Erikirirya Lyabu.