Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Wunalhue Wasi?

Wunalhue Wasi?

Kwenene Mordekayi anabyaho?

OMUYUDA oyukahulhawamo Mordekayi aby’awithe olhukwamirwa lhunene omo byabya ebiri omwa kitabu kye Biblia ekya Esiteri. Abya Muyuda omunyewa oyuwakolera omwa kikali kye Persia. Eki kyabya okw’itsuka ly’ekighana kyakathano E.K.K. “oko biro [by’Omwami] Ahasuero.” (Omwami oyo munabwire asibwemo Artasasta I.) Mordekayi mwakubya embiitha y’eritha omwami. Busana n’erisima, omwami mwahiraho emitheghekere y’erisikya Mordekayi embere sy’abandu. Enyuma waho, Hamani, enzighu ya Mordekayi n’ey’abandi Bayuda, abere abiriholha, omwami mwahira Mordekayi y’okwa kitsumbi eky’eribya wakabiri okw’iyo. Ekitsumbi ekyo mukyaleka Mordekayi iniahandika ekisakango ekya lhamaya Abayuda okw’ithindwa eryabya irikayabya omwa Buthabali bwe Persia.​—Esiteri 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Abandi abasomire ebyakera ababyaho okw’itsuka ly’ekighana ekya 20 bakabugha bathi emyatsi eyiri omwa kitabu kya Esiteri ni binyambwirwa kandi bathi Mordekayi syali athabyaho. Aliwe omwa 1941, abakathakulha ebyakera eby’omwa kithaka mubabana ebyangabya bwema obukasighika emyatsi ye Biblia eyihambire oku Mordekayi. Mubabanaki?

Abakasekulhaya mubabumbura ekisakango eky’Abanya Persia ekikahulha erina ly’omulhume ya Marduka (Lhukonzo Mordekayi). Mwakolha ng’omuthabali, obundi ng’oyukakolha okwa by’embaririra e Susa. Arthur Ungnad, oyusomire ebyakera akabugha athi ekisakango eki “ni kyo kisa ekyabya kikongera okwa bya Biblia yikabugha ebihambire oku Mordekayi” okwa buthuku obo.

Eritsuka okwa ripoti ya Ungnad, abasomi babirihindulha ebindi bisakango bingyi eby’Abanya Persia. Ebighuma by’okw’ibyo by’ebisayi bye Persepolis, ebyabanika omwa bisambukalirya by’omw’Ibikiro, hakuhi n’esyombimbo sy’omuyi. Ebisayi ebi ni by’omwa buthabali bwa Artasasta I. Biri omwa mubughe we Elami kandi biriko amena nga wayo awali omwa kitabu kya Esiteri. a

Erina Mordekayi (Marduka) ngoku liri omwa kisakango kye Persia

Ebisayi nga by’ebyo ebye Persepolis bikahulha erina Marduka, oyuwakolha ng’omuhandiki omwa kikali e Susa omwa buthabali bwa Artasasta I. Ekisayi kighuma kikakanaya oku Marduka ng’omuhinduli. Erisoborera eryo likahambangana n’ebya Biblia yikakanaya oku Mordekayi. Abya mukulhu omwa koti y’Omwami Ahasuero (Artasasta I) kandi aby’akabugha emibughe ng’ibiri. Mordekayi iniakabera er’ikalha okwa lhukyo lhw’ekikali ky’omwami e Susa. (Esiteri 2:19, 21; 3:3) Olhukyo lhw’ekikali olhu lhwabya lhunene kandi h’abathabali babya bakakolera.

Hali erisosana linene ahakathi-kathi ka Marduka oyukanibweko oko bisayi na Mordekayi oyukanibweko omo Biblia. Babyaho okwa buthuku bughumerere n’omwa mwanya mughumerere kandi mubakolera omwa bitsumbi by’obuthabali omwa myanya mighumerere. Erisosana lyosi eri likakanganaya ngoku ebya abakathakulha ebya kera babumbura byanganabya ibihambire oku Mordekayi oyukanibweko omwa kitabu kya Esiteri.

a Omwa 1992, Profesa Edwin M. Yamauchi mwahulhukya amena ikumi erilhua omwa bisakango bye Persepolis kandi awane n’omwa kitabu kya Esiteri.