1-2. Ababuthi batholere ibalhangira bathi omwana oyukabulhaya ebibulyo ebihambire okwa ebyo thw’ikirirye ebiseghemere okwa Biblia?

 ABANGYI ibakendi ligha ngoku eribya mubuthi ni mubiiri munene. Wamabya iwuli mubuthi oyuwithe omwana omulere, thukakusima ahabw’erikolha kutsibu erighumya erikirirya liwe. (Ebi. 6:6, 7) Omwana wawu akendibya anemukulha, iniangana tsuka eribulya ebibulyo ebikalire ebihambire okwa ebya thw’ikirirye ebiseghemere okwa Biblia, imwamune n’ebihano bye Biblia eby’esyongeso.

² Okw’itsuka, ebibulyo by’omwana wawu byangana leka iwayilhalikirira. Nibya iwangana lengekania wuthi ebibulyo ebiri ng’ebi byangana subya erikirirya liwe ly’enyuma. Aliwe, omo kwenene, abaana abane mukulha bakayithagha eribulya ebibulyo erithoka eriyikakasirya eby’abikirirye. (1 Kor. 13:11) Neryo sihali ekyangaleka w’ukubaha. Wutholere iwalhangira ebibulyo ebya omwana wawu akabulhaya ebikalhua okwa muthima ebihambire okwa ebyo thw’ikirirye ng’akaghisa ak’erimuwathikya erikulha-kulhania amaaka wiwe w’erilengekania.

3. Omo mwatsi ono thukendi kania okuki?

³ Omo mwatsi ono, thukendi minya ababuthi nga bangawathikya bathi omwana wabu kutse abaana babu (1) eriyikakasirya ibobene-bene ebya bikirirye, (2) erikulha-kulhania erisima busana n’ebihano bye Biblia eby’esyongeso, na (3) erilhwira okwa ebya b’ikirirye. Thunemukolha ekyo, thukendikania n’okwa kikaleka ikyabya kibuya abaana eribulya ebibulyo kuthya n’ebindu birebe ebyo efamile yanga kolha ebyangaha ababuthi b’akaghisa k’erikania okwa syonyikirirya sy’Ekikristayo.

WATHIKAYA OMWANA WAWU ERIYIKAKASIRYA EBY’IKIRIRYE

4. Ni bibulyo byahi eby’omwana angabulya, kandi busana naki?

⁴ Ababuthi Abakristayo banasi ngoku erikirirya omu Nyamuhanga si kindu ekyo omwana akasighalhaya okwa babuthi biwe. Muwathabuthwa  iwun’ikirirye omu Yehova. N’omwana wawu kuthya. Ahabw’obuthuku omwana wawu anganabya iniane muyibulya ebibulyo nga bino: ‘Nangaminya indi ngoku hane Nyamuhanga? Mbwino nangan’ikirirya ebya e Biblia yikabugha?’ Omo kwenene, e Biblia yikathuhira mw’omuhwa w’erikolesya amaaka wethu w’erilengekania n’erilebya ndeke emyatsi yosi. (Abar. 12:1; 1 Tes. 5:21) Neryo wangawathikya wuthi omwana wawu erighumya erikirirya liwe?

5. Ni kyahi ekya ababuthi bangakolha eriwathikya omwana wabu eryongera eriyikethera e Biblia? (Abanya Roma 12:2)

⁵ Hira omwa mwana wawu mw’omuhwa w’eriyikakasirya ekwenene. (Soma Abanya Roma 12:2.) Omwana wawu amabulya ebibulyo, kolesaya akaghisa ako erimukangania nga angabana athi eby’erisubirya omw’ikolesya eby’erisekuliryamo. Wangana muhira mw’omuhwa ow’erisondya emyatsi n’esyovidiyo okwa jw.org ebikendi muwathikya erikakasya ngoku e Biblia si kitabu ekyahandikawa n’abandu. Aliwe, ni “kinywe kya Nyamuhanga.” (1 Tes. 2:13) Ng’eky’erileberyako, iniangana sekulya okwa bihambire okwa Ninawe omuyi wa kera owe Asuria. Kera, abandi abakahakanisaya e Biblia ibakabugha bathi omuyi we Ninawe syali athabyaho. Aliwe, aho thwahikira omwa 1850, ebisambukalirya by’omuyi oyu mubyabumburwa, erikangania ngoku ebyo e Biblia yikabugha okwa muyi oyu bihikire. (Zef. 2:13-15) Eribana omwatsi owakakanganaya ngoku erithoghothibwa lye Ninawe mulyaberererya obuminyereri bwe Biblia, anganalebya omwatsi “Wunalhwe Wasi?” omwa Akaleberyo ak’Okwerikuminakughuma 2021. Omw’ilinganisya eby’ak’igha omwa bitabu byethu n’ebyo ak’igha omwa esyo encyclopedia n’ebindi bitabu ebikayiketherawa, omwana wawu akendibya n’enzumwa mbuya eyangaleka in’ongera eriyikethera ebyo e Biblia yikabugha.

6. Ababuthi banga wathikya bathi omwana wabu erilhangira ngoku ebyo e Biblia yikabugha bihikire? Iha eky’erileberyako. (Lebaya n’ekisasani.)

⁶ Wathikaya omwana wawu erilengekania okwa kikaleka ebya e Biblia yikabugha ibyabya ibihikire. Ababuthi bawithe ehighisa muthina-muthina ehy’erithunga erikanirania eryuwene n’abaana babu erihambire okwa Biblia kutse erikirirya omu Nyamuhanga. Ehighisa ehi ihyangana banika omw’ibungira esyamiziyamu, omwanya owalimo ebirimwa eby’erighako, kuthya n’eribungira esyamiziyamu esy’emithahulha y’ebyaghanda by’Abema ba Yehova esiri mw’eby’erighako. Ng’eky’erileberyako, omughulhu mukayarambura emiziyamu, mbulha ni busu okwa busu kutse erilebya esyovidiyo n’ebisasani ebikakanganaya ebiri omwa syomiziyamu, iwangana wathikya omwana wawu erilengekania okwa byabya kera kutse ebindu ebyabya bikakolesibwa kera erithoka erighumya eriyikethera liwe ngoku e Biblia yihikire. Omwana wawu anasi ngoku erina lya Nyamuhanga line okwa kibwe ekyamabirighunza  myaka 3,000 ekyasibwemo Moabite Stone? Eribwe eryonyine-nyine erya Moabite Stone linakanganibwe omwa Miziyamu eye Louvre e Paris, e France. Kandi, eribwe erisosire e Moabite Stone linakanganibwe omwa miziyamu ey’okwa Kyaghanda Kikulhu ky’Abema ba Yehova e Warwick, New York ahali eby’erikangania ebiriko omuthwe “E Biblia n’Erina lya Nyamuhanga”. Eribiri okwa Moabite Stone bikabisulha ngoku Omwami Mesha owe Moabu mwayisamambulha okwa Israeli. Ebi bihambene n’ebyo e Biblia yikabugha. (2 Bam. 3:4, 5) Omwana wawu akendibya akayilhangirira iyuwene-wene obwema obukakanganaya ngoku e Biblia ni y’eriyikethera kandi yihikire, erikirirya liwe likendi ghuma.—Thasyalebaya na 2 Emyatsi y’Emighulhu 9:6.

7-8. (a) Obubuya n’emikwikire y’obuhangwa eyo thukalhangira bikathweghesayaki? Iha eky’erileberyako. (Lebaya n’ekisasani.) (b) Ni bibulyo byahi ebyanga wathikya omwana erighumya erikirirya liwe omwa Muhangiki?

⁷ Hira omwa mwana wawu mw’omuhwa w’erilengekania okwa ebyo Nyamuhanga abirihangika. Omughulhu mukayibunga-bungiraya omwa kyalhu kutse imune omw’irima, wathikaya omwana wawu erilengekania okwa mikwikire y’ebihangikwa eyikaswekaya. Busana naki? Emikwikire eyi yikakanganaya ngoku mubyahangikwa n’omundu w’amenge. Ahabw’emyaka mingyi, abanya sayansi babiribya ibane muyeghesya okwa mubere owali omwa bihangikwa bingyi ow’eriyilinga ng’engatha. Omunya sayansi ya Nicola Fameli akasoborera athi wamabara ehiringo-lingo ehiri omwa kihangikwa kirebe, wukabana erikwamangana ly’esyonamba ndebe. Erikwamangana ly’esyonamba eri likahulhawamo Fibonacci. Eriyilinga ng’engatha eri lyangana lhangirwa omwa bindu bingyi, ng’emikwikire y’esindi galakisi, emithondere y’ekikolhu ky’ekikome, ebithi by’ebirimwa, n’ekimole ky’ekinyagha. a

⁸ Omwana wawu akendibya anemw’igha bingyi okwa sukuru omwa sayansi, akendi minya ngoku hane ebihano birebe ebikasondolha emikwikire y’ebindu bingyi. Ng’eky’erileberyako, emikwikire y’obuli kathondi k’enzururu yiri ngoku yisosire busana n’omubere ow’eriyikatha-kathania owasibwe mwa fractals. Eriyikatha-kathania ery’omulingo oyo line n’omwa bindi bihangikwa. Aliwe nindi oyuwahiraho ebihano ebikaleka ihabya eriyikatha-kathania eryuwene eri? Nindi oyuwahiraho obuyithondeke n’emikwikire ey’ebindu eyuwene eyo thukalhangira omwa buhangwa? Omwana wawu akabya ak’ongera erilengekania okwa bibulyo ng’ebi, kwakan’ongera athya erikakasya ngoku Nyamuhanga yuwahangika ebindu byosi. (Ebr. 3:4) Ihanganayira iwamubulya ekibulyo kino, “Nyamuhanga amabya imwathuhangika, mbwino si ky’amenge erighunzerera thuthi abirithuha n’obusondoli obwanga thuwathikya eribana etseme?” Neryo iwangana mubwira ngoku obusondoli obo bukabanika omwa Biblia.

 WATHIKAYA OMWANA WAWU ERISIMA EBIHANO BYE BIBLIA EBY’ESYONGESO

9. Ni kyahi ekyangaleka omwana iniathika-thikira omughaso w’ebihano bye Biblia eby’esyongeso?

⁹ Omwana wawu amabya iniakathika-thikira omughaso w’ebihano by’esyongeso ebye Biblia, lengaho eriminya esyonzumwa esikaleka iniabya n’erithika-thika eryo. Mbwino kwenene akaghana ebihano bye Biblia eby’esyongeso, kutse ekitsibu kiri kithi akabya akakania n’abandi, kikamukalira erilhwira okwa bihano ebyo? Mbulha ni kyahi okw’ebi, wangana wathikya omwana wawu eriyitheghererya ebihano bye Biblia eby’esyongeso omw’imweghesya ekitabu Tsemera Engebe Kera na Kera!. b

10. Wangawathikya wuthi omwana wawu erilengekania okwa bughuma bwiwe na Yehova?

¹⁰ Hira omwa mwana wawu mw’omuhwa w’erilhangira obughuma bwiwe na Yehova mwa bw’obughuli. Wuk’igha n’omwana wawu e Biblia, lengaho eriminya amalengekania wiwe omw’ikolesya ebibulyo n’eby’erileberyako ebiri omwa kitabu Tsemera Engebe Kera na Kera! (Emi. 20:5) Ng’eky’erileberyako, erisomo 8 likakanaya oku Yehova ng’omunywani oyutsomene oyukathuha ebibukyo ebyangana thutheya n’erithughasira. Enyuma w’erikania okwa 1 Yoane 5:3, iwangana bulya wuthi, “Eriminya ngoku Yehova ni Munywani mubuya athya, kitholere ikyaleka ithwalhangira thuthi eby’akathubwira athi thukole?” Ekyo kyanganabya nga ni kibulyo ekyolhobire, aliwe eribulya omwana wawu ekibulyo ng’ekyo kyangana muwathikya eriminya ngoku ebihano bya Nyamuhanga bikakanganaya olhwanzo Lhwiwe.—Isa. 48:17, 18.

11. Wangawathikya wuthi omwana wawu eryongera eriyitheghererya ekikaleka ikyabya ky’omughaso erighendera okwa misingyi ye Biblia? (Emisyo 2:10, 11)

¹¹ Mukanaye erighendera okwa misingyi ye Biblia nga likathughasira lithi. Omughulhu mukasoma haghuma e Biblia kutse erisako ly’obuli kiro, mukanaye emisingyi ye Biblia nga yabiriwathikya yithi ab’eka yenyu. Ng’eky’erileberyako, mbwino omwana wawu anasi omughaso ow’eribya w’omuhwa kandi oyuli mw’okwenene? (Ebr. 13:18) Kandi wangana hira omuwatho okwa ky’eribya ithukatheghibawa kinyamubiri n’omw’iyowa thwamaghendera okwa misingyi ye Biblia. (Emi. 14:29, 30) Erikania okwa misingyi ng’eyo kyangana wathikya omwana wawu eryongera eriyitheghererya erihabulha lye Biblia.—Soma Emisyo 2:​10, 11.

12. Thatha mughuma akawathikaya athi omwana wiwe erilhangira omughaso w’erighendera okwa misingyi ye Biblia?

¹² Steve, thatha oyuwikere e France, oyo iyo na mukali wiwe bawathikaya omwana wabu ow’obulhume omulengwa ya Ethan, erilhangira ngoku Yehova akathuha ebihano biwe busana n’olhwanzo, akasoborera athi: “Thukamubulhaya ebibulyo nga bino, ‘Busana naki Yehova anzire ithwaghendera okwa musingyi oyu? Eki kikakanganaya kithi ngoku Yehova athwanzire? Ni kyahi ekyangabya thwamaghana erighendera okwa musingyi oyu?’” Erikanirania ng’eri lyabiriwathikya Ethan eriyilhangirira ngoku ebihano bya Yehova eby’esyongeso bitholere. Steve akathasyabugha athi: “Ekilhubirirwa kyethu ly’eriwathikya Ethan erilhangira ngoku amenge awali omwa Biblia alengire kutsibu aw’abandu.”

13. Ababuthi bangawathikya bathi omwana wabu erighendera okwa misingyi ye Biblia? Iha eky’erileberyako.

¹³ Thendeka omwana wawu erighendera okwa misingyi ye Biblia. Akaghisa kaghuma k’erikolha ekyo mw’omughulhu omwana wawu akahebawa omubiiri ow’erisoma ekitabu kirebe eky’esukuru. Ekitabu eki kyanganabya mw’omwatsi owakakanganaya ngoku abandu abali omwa kitabu ekyo abakasangira omwa by’obutswatswa kutse abakahithana kutsibu batholere erigherereribwa. Iwangana hira omwa mwana wawu mw’omuhwa w’erilengekania emikolere y’abandu abali omwa kitabu eki nga yinahambene n’emisingyi ye  Biblia. (Emi. 22:24, 25; 1 Kor. 15:33; Fil. 4:8) Ekyo kyangana muwathikya eriha obwema okwa bahalimu biwe n’abo akasoma nabu bakakanirania okwa mwatsi oyo omwa kilasi.

THENDEKA OMWANA WAWU ERILHWIRA OKWA EBY’IKIRIRYE

14. Ni mwatsi wahi owangaleka Abakristayo abalere ibakwa obuba, kandi busana naki?

¹⁴ Okwa bundi buthuku, Abakristayo abalere bangana sagha erilhwira okwa ebya bikirirye. Ibangana sagha omughulhu omwatsi ow’ebindu eriyibuthukira akakanibawako omwa klasi. Busana naki? Abahalimu babu ibangana bugha bathi omwatsi ow’ebindu eriyibuthukira ahikire. Wamabya iwuli mubuthi, wangawathikya wuthi omwana wawu erithoka erisighalha inianakakasirye eby’ikirirye?

15. Ni kyahi ekyangawathikya Omukristayo omulere eryongera eriyikakasirya eby’ikirirye?

¹⁵ Wathikaya omwana wawu eryongera eriyikakasirya eby’ikirirye. Omwana wawu syatholere akakwa esisoni ahabw’eribya iniasi ekwenene eyihambire okw’ihangika. (2 Tim. 1:8) Busana naki? Ekwenene yiri yithi abanya sayansi bangyi nabu banasi ngoku engebe siyayibuthukira. Erikatha-kathania eriri omwa bihangikwa erya bakalhangira likakanganaya ndeke-ndeke ngoku hane omuhangiki w’amenge oyuwabihangika. Busana n’ekyo, sibali lighirana n’engangirirya eyikanyirire kutsibu munabwire omwa masukuru erithimba omwa kihugho kyosi ey’eribugha indi ebindu byayibuthukira. Omwana wawu anganaghumya eby’ikirirye omw’ilengekania okwa syonzumwa esyaleka abandi balikyethu ibikirirya ngoku engebe yahangikawa. c

16. Ababuthi bangawathikya bathi omwana wabu erilhwira okwa ky’eribya in’ikirirye omwa Muhangiki? (1 Petero 3:15) (Lebaya n’ekisasani.)

¹⁶ Wathikaya omwana wawu erilhwira okwa eby’ikirirye omwa Muhangiki. (Soma 1 Petero 3:15.) Ikyangana wathikya erikania haghuma okwa myatsi eyiri okwa jw.org eyiri omwa katsweka “Young People Ask—Creation or Evolution?” Neryo mukanaye n’omwana wawu okwa mibere eyo angasoboreramo eya akalengekanaya athi y’eyanga leka abandi ibayitheghererya ndeke ekwenene eyihambire okwa Muhangiki. Mw’ibukaye ngoku syatholere akakakalhukana n’abo akasoma nabu. Muhire mw’omuhwa w’erikolesya erisoborera eryolhobire hamabya ihane abanayitheghekire erikanirania nayu ndeke. Ng’eky’erileberyako, oyo bakasoma nayu iniangana bugha athi: “Ingye ng’ikiriraya omwa ebyo ngalhangira bisa, kandi sindi nathalhangira Nyamuhanga.”  Omukristayo omulere iniangana subirya athi: “Thathera akasasani iwune muyibungya-bungya omwa kibira haali okwa bandu neryo iwasangayo ekithehero. Iwukendi bugha wuthiki? Eribyaho ly’ekithehero lyamabya irikakukanganaya ngoku hane omundu w’amenge oyuwakikokothaya, ekyo kitholere ikyakukangania ngoku hane oyuwahangika obuhangwa bwosi!”

17. Ababuthi bangahira bathi omwa mwana wabu mw’omuhwa w’erisondekania ehighisa hy’eribwira abandi okwa kwenene ye Biblia? Iha eky’erileberyako.

¹⁷ Hira omwa mwana wawu mw’omuhwa w’erisondekania ehighisa hy’eribwira abandi okwa kwenene ye Biblia. (Abar. 10:10) Iwangana linganisya akaghalha ako akahiraho erikanirya abandi okwa eby’ikirirye n’akaghalha ako angahiraho erithoka eriwatha ekyuma ky’omuziki. Okw’itsuka, omw’igha iniangana watha emirenge eyolhobire. Obuthuku ibwahika, ikyamwolhobera eriwatha omuziki. Kuthya, Omukristayo omulere angana tsuka erikolesya enzira eyolhobire akakanirya abandi okwa eby’ikirirye. Ng’eky’erileberyako, iniangana bulya oyo bakasoma nayu athi: “Wunalhue wasi ngoku mughulhu mungyi abaingyiniya bakakopa emibere ebihangikwa bikolirwemo? Leka ngakukanganaye evidiyo eyikatsemesaya eno.” Babirilebya evidiyo erilhua omwa katsweka Mbwino Kyakolerererawa? iniangana bugha athi: “Omunya sayansi amabya iniakasimawa busana n’ebyo akakolha omw’ikopa eby’obuhangwa, nindi oyutholere erisimwa busana n’ekindu ekyonyine-nyine?” Erikanirania eryolhobire ng’eri lyanganaleka omulere inianza eriminya bingyi oku Yehova.

LHOLHA EMBERE ERIWATHIKYA OMWANA WAWU ERIGHUMYA ERIKIRIRYA LIWE

18. Ababuthi bangalholha bathi embere erighumya erikirirya ly’omwana wabu omu Nyamuhanga?

¹⁸ Thuli omwa kihugho eky’oswiremo abandu abathikirirye omu Yehova. (2 Pet. 3:3) Neryo busana n’ekyo, ababuthi, omughulhu muk’eghesaya omwana wenyu ye Biblia, mumuhire mw’omuhwa ow’erianza eriminya bingyi okwa myatsi eyikendi leka in’ongera erisima Ekinywe kya Nyamuhanga n’ebihano by’esyongeso. Bukaya amaaka wiwe w’erilengekania omw’ikania okwa bihangikwa bya Yehova muthina-muthina ebikaswekaya. Muwathikaye eriyitheghererya amaminyereri we Biblia awabirithabererera. Kandi ekikulhu omwa byosi, saba haghuma n’omwana wawu kandi musabire. Wamakolha ekyo, wukiminye ngoku Yehova akendi syakuhemba busana n’akaghalha ako wukahiraho eriwathikya omwana wawu erighumya erikirirya liwe.—2 Emy. 15:7.