Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

ERIYIKANIAKO

Yehova Mwanyitsumulha Kwilhaba Ngoku Nabya Ngalengekania

Yehova Mwanyitsumulha Kwilhaba Ngoku Nabya Ngalengekania

‘NGATHOLERE ingabya mutemburi. Aliwe obutemburi ibwanatsemesya?’ Ikunga yibulhaya indya. Inganzire omubiiri waghe e Germany, owabya w’erithuma ebyalya omwa myanya mingyi ye Afirika, nge Dar es Salaam, Elisabethville, na Asmara. Singabya ngasi ngoku naghe kiro kighuma ngendisyakolera Yehova omwa mubiiri w’omughulhu wosi omwa myanya eyo n’eyindi mingyi omwa Afirika!

Erithika-thika lyabere lyabirinyihwamu n’eritsuka obutemburi, engebe yaghe muyahinduka ngoku ndabya ngalengekania. (Efe. 3:20) Aliwe iwanganabulha ekyo ngamukyathokekana kithi. Leka ngababwire ngoku byabya.

Nabuthirawa e Berlin, Germany, mezi make Olhuhi lhw’Ekihugho Kyosi olhwakabiri imulhwanamatsuka omwa 1939. Omwa 1945 olhuhi olhu ilhukisiya ilhwahwa, esyondegge sy’amalhwa isikabya isinemuthimba-thimba omwa tawuni ye Berlin n’erithoghongeryamu esyobbomu. Buthuku bughuma, esyobbomu musyawa aho wethu, ingye n’ab’eka yethu muthwathibitha omwa mwanya w’eribisamamo okwa syobbomu. Ithwe erilhama, muthwaghenda e Erfurt, eyo mama abuthirwe.

Ingane n’ababuthi baghe na mwali wethu e Germany, c. 1950

Mama inianzire eriminya ekwenene neryo mwasoma ebitabu by’abanya menge n’erilebya esyongangirirya sy’amadini muthina-muthina aliwe mwathabana ekwenene. Omwa 1948 aho, Abema ba Yehova babiri mubahika oku wethu. Mama mwababwira athi bingire omwa nyumba n’eribabulya ebibulyo ekindi omwa kindi. Isihali halhaba n’esaha, mwanyibwira na mwali wethu omulere athi, “Namabiribana ekwenene!” Buthuku buke enyuma waho, mama waghe, ingye na mwali wethu muthwatsuka erihindana e Erfurt.

Omwa 1950 muthwasuba e Berlin, thwamabya thukahindanira omwa kithunga kye Berlin-Kreuzberg. Thwabere thukathasyahuma aliwe imwan’omwa Berlin, muthwabya thukahindanira omwa kithunga kye Berlin-Tempelhof. Endambi muyahika, mama amabatizibwa, aliwe ingye munayowa nga sindi nahika eribatizibwa. Busana naki?

NGOKU NAHWA MW’ESISONI N’ERITHIKA-THIKA

Mukyanyikalira erikulha-kulhana kundi nabya w’esisoni. Munaghunza emyaka ibiri inganemughenda omw’ithulira aliwe isindibugha n’abandu. Muhabya embinduka ingabya haghuma n’eriminya balikyethu bangyi ababya ibabirikangania obuthubaha n’eriyihayo lyabu oku Yehova. Abandi babya ibanahiribirwe omwa kampu y’abanya-ngomo eye Nazi kutse omwa syongomo sye East German. Abandi omwa bubiso-biso imubanathwalha ebitabu e East Germany, nomwakine indi babya ibanasi ngoku banganahambwa n’erihirwa omwa ngomo. Eky’erileberyako kyabu mukyanyihambako kutsibu. Munalengekania indi ibo bamabya imubanathatsama engebe n’obwiranda bwabu busana na Yehova n’abalikyabo, naghe ngatholere ingayilhusya mw’esisoni.

Munatsuka erihwa mw’esisoni ingasangira omw’ithererera ly’embaghane omwa 1955. Omwa baruha eyahulhukibawa omwa Informant, * Mughalha wethu Nathan Knorr mwaranga athi erithererera eri ni lighuma ly’okw’ithererera linene erya kithunga kyamathatheghekania. Mwabugha athi abathuliri bosi bamasangira mulyo, “ikukendibya kwezi okuthendisyabiriranwa omwa mubiiri w’erithulira.” Ekyo ku kyanabya kyabere kithya! Buthuku buke enyuma waho, munayihayo oku Yehova, n’omwa 1956, munabatizibwa haghuma na thatha waghe na mwali wethu. Aliwe munabya w’erithasyathwamu oko wundi mwatsi mukulhu.

Ahabw’emyaka, nabya inganasi ngoku ngatholere ingakolha obutemburi, aliwe iningabera erilengekania indi ngendisya butsuka bolho. Erimbere, munathwamu erigha erighulha n’erighulya ebindu omwa bindi bihugho. Munanza ngatsuke erikolha habw’obuthuku bulebe nuku ngaminye ndeke omubiiri waghe. Aliwe, omwa 1961, munaligha omubiiri omwa Hamburg, omwalu mukulhu omwa Germany. Munanza kutsibu omubiiri oyu kyamaleka ingabera eribya ingayilhagha-lhagha eritsuka obutemburi. Nangakolireki?

Ngasima kutsibu eribya Yehova imwakolesya balikyethu erinyiwathikya erihira eby’obunyakirimu by’embere. Abangyi b’okwa banywani baghe babya ibabiritsuka obutemburi neryo mubanyihiriraho eky’erileberyako ekyuwene. Eryongera okw’ekyo, Mughalha wethu Erich Mundt, oyuwabya inianabere omwa kambu y’abanya ngomo, mwanyihira mw’omuhwa w’eriyikethera Yehova. Mwabugha athi baghalha bethu omwa kambu, abayikethera amaaka wabu, endambi muyahika bamasebebera bunyakirimu. Aliwe abayikethera ndeke Yehova mubasighalha bathaleghulha kandi bamabya nduyi y’ekithunga.

Ingatsuka obutemburi, 1963

Na Mughalha wethu Martin Pöetzinger, oyo endambi yahika amabya okwa Kathunga Akakasondolha, mwabya akahira omu balikyethu mw’omuhwa, athi, “Obuthubaha kya kindu ky’obughuli ekyo wangabya nakyo!” Nabere nabirighanirya okwa binywe ebi, neryo munaleka omubiiri waghe namatsuka obutemburi omwa Kwomukagha 1963. Eryo ly’eryabya ithwamu eryuwene kutsibu eryo nakolha! Imuhamalhaba myezi ibiri, nibya isindi natsuka n’erisondya owundi mubiiri, munasombolhwa erikolha ng’omutemburi w’embaghane. Myaka mike enyuma waho, Yehova mwanyikolera ekyo ndabya ngalengekania. Munakokibwa eriyasoma okwa kilasi eya 44 eye Sukuru ye Gileadi.

ERIGHA ERISOMO LIKULHU OKWA GILEADI

Ekighuma ky’okwa bindu by’omughaso ebyo n’ighira oku Mughalha wethu Nathan Knorr na Lyman Swingle kyabya: “Isiwaleka lhuba olhusunzo lhwawu.” Mubathuhira mw’omuhwa w’eribya omwa mubiiri wethu nomwangabya iniakalire. Mughalha wethu Knorr mwabugha athi: “Ni kyahi ekya wukendi hira embere? Oburofu, ehihuka, obusama? Kutse wukendi lhangira emithi, ebimole, n’amusu awatsemire? Igha erianza abandu!” Kiro kighuma, Mughalha wethu Swingle abere akasoborera ekyaleka abandi baghalha bethu ibabikyako lhuba, mwahambwako kutsibu amathoghongya n’emisoni. Mwatsuka erimania omukania nuku atsuke erithekana. Munahambwako kutsibu namathwamu erithendi ponesya Kristo kutse baghalha babu abathaleghulha.​—Mt. 25:40.

Ingye, Claude, na Heinrich ithune e Lubumbashi, Congo, eyo thwathumawa ng’abamisyonare 1967

Thwabere thukathumwa, abandi banya Beteli mubanza eriminya aho abaghuma b’okw’ithwe bakendi ghenda. Mubakania ndeke okwa buli mwanya erihika aho nabughira indi: “Congo (Kinshasa).” Mubahuna hake n’eribugha bathi: “Ah, e Congo! Yehova abye nawu!” Omwa biro ebyo, Congo (Kinshasa) iyikalhua esyongulhu sy’olhuhi n’abandu er’ithana. Aliwe munabya ingan’ibukire ebyo nabya inabirigha. Omo Kwomwenda 1967 thukanaghunza, ingye, Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, muthwaghenda e Kinshasa, omuyi mukulhu we Congo.

ERITHENDEKWA LIBUYANGA LY’ABAMISYONARE

Thwabere thwahika e Kinshasa, muthw’igha e French habw’emyezi isathu. Neryo muthwaghenda e Lubumbashi, eyabya yikahulhwamo Elisabethville, hakuhi n’omuthanu we Zambia ekabuno kutsibu omwa Congo. Muthw’ikalha omwa muyi w’abamisyonare omwa kathi-kathi k’etawuni.

Ebitsweka bingyi bye Lubumbashi byabya isibiribyathathulirwamu, muthwatsema eribya b’erimbere erithuliramo. Aho n’aho, muthwalhuaho ithwabana abigha bangyi. Kandi muthwathulira n’abakoli b’egavumente n’abapolisi. Abangyi ibasikirye Ekinywe kya Nyamuhanga n’omubiiri wethu w’erithulira. Abangyi ibakabugha e Swahili, neryo ingye na Claude Lindsay muthw’igha n’omubughe oyo. Buthuku buke enyuma waho, muthwathumwa omwa kithunga ky’Olhuswahili.

Nomwakine indi muthwabana bingyi ebikatsemesaya, muthwabana n’ebitsibu. Mughulhu mungyi abasirikali abathamire abali n’esyombundu kutse abapolisi ab’omwagha, ibakathutabura n’erithubughako amabehi. Kiro kighuma abapolisi ibane n’esyombundu mubingira omwa muhindano owabya okwa muyi w’abamisyonare n’erithuthwalha okwa polisi, bamathwikalya ahisi erihika aho bathulhwikira saha ini sy’ekiro.

Omwa 1969, munasombolhwa erikolha ng’omulebererya oyukabalhama. Omwa muthimbo oyo, ihakayira inaghenda lhughendo lhuuli omwa nzira eyilhabire omwa kisuki kandi eyiri mw’ebyondo. Omwa kyalu kighuma, engoko n’ebyana byayu iyikakesaya omw’isi sy’engyingo yaghe omwa kiro. Singendi sy’ibirirwa ngoku yabya yikaleka inabuka ibukinirire busana n’etoko yayu. Ng’ibuka emighulhu thwabya thukakania n’abalikyethu okwa Biblia omw’igholho-gholho ithunathimbire okwa muliro.

Ekighuma ky’okwa bitsibu byethu ebinene-binene babya ib’abandu ababya bakayilingirirania nga ni Bema ba Yehova, kwesi ini b’okwa kyama kye Kitawala. * Abaghuma b’okw’ibo mubabatizibwa nibya bamabya basyakulhu b’ekithunga. Balikyethu b’okwenene mubaminyikalya abandu ababya bathubisamiremo aba. (Yuda 12) Erighunzerera, Yehova mwerya ebithunga n’abangyi bamasa omwa kwenene.

Omwa 1971, munathumwa okwa kyaghanda ky’omuthahulha e Kinshasa, namakolha emibiiri muthina-muthina, ng’omwa by’esyobaruha, erisaba ebitabu, n’omwa by’omubiiri. Okwa Beteli, munigha eritheghekania omubiiri omwa kihugho kinene ekithabyamo ebindu by’engulha-kulhana. Ihakanayira, ikyathwalha amezi esyobaruha syethu erihika omwa bithunga. Esyobaruha isikalhua omwa ndegge isyaghenda omwa mathu enyuma waho habw’amayenga manene amathu iniahathira omwa bithi ebikalhasa omwa ngetse. Nomwabine, omubiiri mwakolhwa nomuhanabya ebitsibu ebi n’ebindi.

Munasweka ingalhangira ngoku balikyethu bakatheghekanaya emihindano eminene-minene omw’ikolesya akasente kake. Ibakabatsa esyongina isyabya platifomu, ibakolesya ebibingo biri-biri erikolha olhuhimbo, n’eribiringa erikolha ebithumbi. Emilhonge iyikakolha ng’ebikondo n’ebiragho ebikolirwe omwa bighorwe ibyakolha ng’olhuthwe kutse ibakolha mw’esyomeza. Ibakasonga ebikuku by’omuthi ibyakolha ng’emisumali. Iningatsema ingalhangira amenge wosi agho balikyethu aba bakakolesaya. Munabanza kutsibu. Nabere nathumwa ahandi, munabya ingabakwa olhukando!

ERIKOLERA E KENYA

Omwa 1974, munathasyathumwa okwa kyaghanda ky’omuthahulha ekye Nairobi, Kenya. Omubiiri abya mungyi, kundi ekyaghanda kye Kenya kyabya kikasighika omubiiri w’erithulira omwa bihugho ikumi ebiri hakuhi nakyo, ebindi by’okw’ibyo ibyabirihira okwa mubiiri wethu kw’olhukako. Munathumwa ngendo-ngendo eribungira ebihugho ebi, kutsibu-tsibu e Etiopia, eyo balikyethu babya omw’endereribwa kandi ibawithe n’ebitsibu ebikalire. Abangyi b’okw’ibo mubakolhwa nabi kutse n’erihirwa omwa ngomo n’abandi nibya n’er’ithibwa. Aliwe mubayiyinia buthaleghulha kundi ibali bughuma kandi ibawithe engolongana eyuwene na Yehova.

Omwa 1980, engebe yaghe muyabya mw’embinduka eyuwene ingathahya Gail Matheson. Ini we Kanada, kandi ingye nayu thwabya omwa kilasi nguma eye Gileadi. Ithukahandikirana esyobbaruha. Gail abya akakolha ng’omumisyonare e Bolivia. Enyuma w’emyaka 12, muthwathasyalholhanako e New York. Buthuku buke enyuma waho, munamuherukirya e Kenya. Ngasima kutsibu Gail busana n’amalengekania wiwe w’obunyakirimu n’eribya iniakatsemera ebyo awithe. Namunabwire akinanyisighika kandi ni munywani w’olhwanzo.

Omwa 1986, ingye na Gail muthwathumwa omwa mubiiri w’obulebererya bw’eribalhama kandi ingane mukolha n’okwa kathunga k’Ekyaghanda ky’Omuthahulha. Omubiiri oyu imuli erikolera omwa bihugho bingyi ebyabya omwa busondoli bw’ekyaghanda kye Kenya.

Inganemulhabya omukania okwa lhuhindano e Asmara, 1992

Ng’ibuka ingakolha okw’itheghekania olhuhindano e Asmara (omwa Eritrea) omwa 1992 omughulhu omubiiri wethu omwa mwanya oyo syabya ahirirweko olhukako. Eky’obulighe, aho thwabana hasa kyabya iky’ekinyumba ky’ebisoro ekithuwene kandi ibbwa omwa kathi kyabya ikitsandire kwilhaba n’eyihya. Okwa kiro ky’olhuhindano, munasweka ingalhangira ngoku balikyethu babiryuwania omwakathi eribya mwanya owatholere eriramiryamu Yehova. Amaka manene mwaletha esyongyimba sy’eripambamo n’eriswika ekyosi-kyosi ekithabya kyuwene. Muthwatsemera olhuhindano olhukatsemesaya olhwahindanako abandu 1,279.

Omubiiri w’obulebererya bw’eribalhama nagho muyabya mbinduka nene kundi ithukabya omwa manyumba muthina-muthina awathasosene. Muthwanabya omwa nyumba eyuwene kutsibu okwa musike w’engetse; obundi buthuku, thwamabya omwa nyumba eyikolirwe omwa bibbati omwa kambu y’abakoli, n’akabbina ini futi nga 300 (mita 100) erilhua okwa nyumba. Nomwakine indi muthwakolera omwa myanya muthina-muthina, thukatsema thukibuka obuthuku obwa thwabya thukaghunza omw’ithulira n’abatemburi b’omuhwa n’abathuliri. Thwabere thukathasyathumwa ehandi, muthwasigha banywani bethu banzwa thwamabya thukabakandira.

ERIBANA EMIGHISA OMWA ETHIOPIA

Okw’ihwererera ly’emyaka 1980 n’okw’itsuka ly’emyaka ya 1990, omubiiri wethu mwalighirwa omwa bihugho bingyi ebyabya omwa busondoli bw’ekyaghanda kye Kenya. Busana n’ekyo, muhabya ebyaghanda by’omuthahulha n’ebyaghanda by’amahanga omwa bihugho ebyo. Omwa 1993, muthwathumwa okwa kyaghanda ky’erihanga ekye Addis Ababa, Etiopia, eyo mubiiri wethu abya iniamabirighunza myaka mingyi inianemukolhwa omwa bubiso-biso, aliwe lero abya iniabirilighirwa.

Ingane omwa mubiiri w’obulebererya e Etiopia, 1996

Yehova abiritsumulha omubiiri omwa Etiopia. Balikyethu bangyi babiribya batemburi. Eritsuka 2012, abathuliri 20 okwa 100 bakakolha ng’abatemburi b’omughulhu wosi obuli mwaka. Eryongera okw’ekyo, esyosukuru sy’ekiteokrasi syabiriwathikya omw’ithendeka abandu, n’Ebisenge by’Obwami ebilhabire omu 120 byabirihimbwa. Omwa 2004, abanya Beteli mubahumira omwa nyumba mbyaka, kandi n’Ekisenge ky’Emihindano Minene-minene eribya okwa kithaka ekyo kyabiriwathikya.

Habw’emyaka mingyi, ingye na Gail thwabiritsemera obunywani obwa thuwithe n’abalikyethu bangyi omwa Etiopia. Thubanzire kutsibu kundi batsangire kandi bawithe olhwanzo. Thwamabirighenda thukatseka omwa maghalha, neryo mukyayithaghisirye ithwe erithumwa okwa kyaghanda ky’omuthahulha ekye Central Europe. Eyo, thunemutsomanwa ndeke, aliwe thukakandira abanywani bethu banzwa abe Etiopia.

YEHOVA MWALEKA IYALHASA

Thwabiriyilhangirira ngoku Yehova abirileka ihabya engulha-kulhana omwa mubiiri wiwe. (1 Kor. 3:6, 9) Ng’eky’erileberyako, nabere ingatsuka erithulira abanya Rwanda abasa omwa Congo bakasasondyamo omulinga (ekopa), e Rwanda siyabya abathuliri. Lino omwa kihugho ekyo muli balikyethu abalhabire omu 30,000. Omwa 1967, e Congo (Kinshasa) yabya abathuliri nga 6,000. Lino yiri abathuliri nga 230,000, n’abandu abalhabire okwa miliyoni mubahindene okw’Ibuka omwa 2018. Omwa bihugho byosi ebyabya omwa busondoli bw’ekyaghanda kye Kenya, omughanzo w’abathuliri abiriyongera erilhaba oku bathuliri 100,000.

Emyaka eyilhabire oku 50 enyuma, Yehova mwakolesya balikyethu muthina-muthina erinyiwathikya eringira omwa mubiiri w’omughulhu wosi. Nomwakine indi ngakinawithe esisoni, nabirigha eriyikethera ndeke Yehova. Ebyo nabiriyilhangirira omwa Afirika byabirinyiwathikya eribya n’omubere w’erighumisirizya n’ow’eritsemera ebyo ngawithe. Ingye na Gail thukasima balikyethu ababirikangania omubere w’erikokya, erighumira ebitsibu ebikalire, n’eriyikethera Yehova. Ngasima kutsibu olhukogho lhwiwe lhunene. Omo kwenene Yehova abirinyitsumulha kwilhaba ngoku nabya ngalengekania.​—Esy. 37:4.

^ enu. 11 Enyuma waho muyahulhwamo Omubiiri Wethu w’Obwami, lino yikahulhawamo Akatabu k’Omuhindano ak’Engebe Yethu ng’Abakristayo n’Omubiiri Wethu.

^ enu. 23 “Kitawala” ni kinywe kye Swahili ekikamanyisaya “erithabalha, erisondolha, kutse erithegheka.” Ekyama eki kyabya kiwithe ekilhubirirwa ky’ekipolitiki​—erilhusya e Congo omwa buthegheki bwe Belgium. Abe Kitawala mubathunga ebitabu by’Abema ba Yehova, bamab’igha n’eribighaba n’erihengemya esyongangirirya sye Biblia erisighika amalengekania wabu w’ekipolitiki, emirwa y’ebihaniriro, n’eby’obutswatswa.