1. Ngoku kiri omu Malaki 3:16, ni kitabu kyahi ekyo Yehova abiribya inianemuhandika, kandi kiri mwaki?

 AHABW’ESYONGUMI sy’emyaka, Yehova abiribya inianemuhandika ekitabu eky’embaghane. Ekitabu eki kiri mw’amena, eritsuka okwa lina ly’omwema omuthaleghulha ya Abeli. * (Lk. 11:50, 51) Eritsuka-tsukana naho, Yehova abiribya inianemwongera omo kitabu eki mw’amena, neryo munabwire kyoswire mw’esyomiliyoni sy’amena. Omo Biblia, ekitabu ekyo kikahulhawamo “ekitabu ky’eryibuka,” na “ekitabu ky’engebe.” Omo mwatsi ono, thukendi kyahulhamo “ekitabu ky’engebe.”​—Soma Malaki 3:16; Erib. 3:5; 17:8.

2. Ni bahi abo amena wabu ahandikire omo kitabu ky’engebe, kandi thwanga kolhaki amena wethu eribya omo kitabu ekyo?

² Ekitabu ky’embaghane eki kiri mw’amena w’abosi abakaramaya Yehova omw’imubaha, kutse erimusikya, kandi abakalhangira erina liwe mwa ly’obughuli. Bakendi syathunga akaghisa k’eribana engebe y’erikotha. Munabwire amena wethu anganahandikwa omo kitabu ekyo thwamathunga obughuma obughumire na Yehova obuseghemere oko kihongo ky’endongolya ya Mughalha wiwe, Yesu Kristo. (Yn. 3:16, 36) Ithwe bosi thwanzire amena wethu iniabanika omo kitabu ekyo​—mbulha thuwithe amaha w’erisyabya elhubulha kutse oko kihugho!

3-4. (a) Mbwino amena wethu eribya inianahandikire omo kitabu ky’engebe lino ni buthekwa-buthekwa indi thukendi syabyaho kera na kera? Soborera. (b) Thukendi kania okuki omo mwatsi ono n’owakakwamako?

³ Mbwino eki kikamanyisaya kithi abosi abo amena wabu  ahandikire omo kitabu eki ni buthekwa-buthekwa indi bakendi syabana engebe y’erikotha? Thukabana eky’erisubirya oko kibulyo ekyo omo binywe ebya Yehova abwira Musa, ebiri omwa Eriluayo 32:33. Yehova mwabugha athi: ‘Oyuwabirinyihalyako, yo nasyasangulha erilhua omo kitabu kyaghe.’ Kwesi, lino amena awali omo kitabu ekyo angana sangulhwamo, Yehova iniabya nga mwahandikagho omwa kalamu y’ekikalha. (Erib. 3:5) Thutholere ithwalhangira thuthi amena wethu akasighalha iniane omo kitabu ekyo erihika aho akendi syahandikirwamo kera na kera omwa kalamu y’obwino.

⁴ Eki kyangana leka ithwayibulya ebibulyo birebe. Ng’eky’erileberyako, e Biblia yikabugha yithiki okwa b’amena awahandikire omwa kitabu ky’engebe n’okwa b’amena awathemu? Ab’amena awakasighalha omwa kitabu ekyo, bakendi syabana engebe y’erikotha mughulhu wahi? Kandi ibbwa abaholha isibali bathabana akaghisa k’eriminya Yehova? Kinathokekene amena wabu erihandikwa omwa kitabu ekyo? Omwatsi ono n’owakakwamako yikendi subirya ebibulyo ebyo.

NI MENA W’ABAHI AWALI OMWA KITABU?

5-6. (a) Ngoku kiri omwa Abanya Filipi 4:3, ni bahi abo amena wabu ni maghuma w’okwa wahandikire omo kitabu ky’engebe? (b) Amena wabu akahandikawa kera na kera omo kitabu ky’engebe mughulhu wahi?

⁵ Ni mena w’abahi awahandikire omwa kitabu eki? Erithoka erisubirya ekibulyo ekyo, thukendi kania okwa syogurupu ithano esithasosene esy’abandu. Okwa syogurupu esi, esindi amena w’abali musyo ane omo kitabu ky’engebe, n’aw’abali omwa sindi syalimo.

⁶ Egurupu y’erimbere yirimo ababirisombolhwa erithabalha na Yesu elhubulha. Mbwino lino amena wabu anahandikire omo kitabu ky’engebe? Ee. Erikwamana n’ebinywe ebya mukwenda Paulo ahandikira balikyabo abe  Filipi, amena w’abahakabibwa, ababiribirikirwa erithabalha na Yesu, lino ane omo kitabu ky’engebe. (Soma Abanya Filipi 4:3.) Aliwe erilhangira bathi amena wabu akabya iniane omo kitabu ekyo, batholere ibasighalha bathaleghulha. Neryo bakendi syabya bakahebwa ekiminyikalho ky’erighunzerera, mbulha bathe baholha kutse obulighe bunene buthe bwabya, amena wabu akendi syahandikwa omo kitabu eki kera na kera.​—Erib. 7:3.

7. Eribisulirwa 7:16, 17 hakaleka ithwayitheghereryaki bikahika oko mughulhu amena w’endeko nene y’esindi mbuli akendi syahandikwa kera na kera omo kitabu ky’engebe?

⁷ Egurupu eyakabiri yirimo endeko nene ey’ab’esindi mbuli. Mbwino amena wabu lino anahandikire omwa kitabu ky’engebe? Ee. Mbwino amena wabu anemwendi syabya iniakine omo kitabu eki enyuma w’ibo erilhama okwa Harmagedoni? Ee. (Erib. 7:14) Yesu mwabugha athi abali ng’esyombuli aba basyaya “omo ngebe y’erikotha.” (Mt. 25:46) Aliwe abakendi syasabuka oko Harmagedoni aba sibendi syabana engebe y’erithoka aho naho. Amena wabu akendi syasighalha inianahandikire omo kitabu ky’engebe omo kalamu y’omusyo ey’ekikalha. Omw’Ithabalha ly’Emyaka Rukumi, Yesu “asyabya mulisya wabu, kandi asyasondolhabo oko syongununuko sy’amaghetse w’engebe.” Abakendi syaligha obusondoli bwa Kristo neryo erighunzerera ibatswerwa ng’abathaleghulha oku Yehova amena wabu akendi syahandikwa kera na kera omo kitabu ky’engebe.​—Soma Eribisulirwa 7:16, 17.

8. Ni bahi abo amena wabu athahandikire omo kitabu ky’engebe, kandi ni kyahi ekikendi syabahikako?

⁸ Egurupu eyakasathu yirimo esyombene, abakendi syathoghothibwa okwa Harmagedoni. Amena wabu syali omo kitabu ky’engebe. Yesu akabugha athi “basyaghenda omw’isuyirwa ly’erikotha.” (Mt. 25:46) Omw’isondolibwa n’omulimu abuyirire, Paulo akathubwira athi aba “basyasuyirwa omw’ihera lya kera na kera.” (2 Tes. 1:9; 2 Pet. 2:9) Eki ky’ekyangana buwa n’okw’abo ababirihalya oko mulimu abuyirire ahabw’obuthuku omw’ikighenderera. Nabu basyabana erithoghothibwa erya kera na kera, butsira eribana engebe y’erikotha. Ahathe erithika-thika, sibendi syalhubuka. (Mt. 12:32; Mk. 3:28, 29; Ebr. 6:4-6) Muyire thulebaye ndeke esyogurupu ibiri esy’abandu abakendi syalhubukira oko kihugho.

ABAKENDI SYALHUBUKIBWA

9. Ngoku kiri omwa Emibiri 24:15, ni gurupu syahi ibiri sy’abakendi syalhubukira oko kihugho, kandi hali mbaghaneki oko syogurupu ibiri esi?

⁹ E Biblia yikakanaya oko syogurupu ibiri sy’abandu abakendi syalhubuka ibanawithe amaha w’eribyaho kera na kera oko kihugho, “abathunganene” na “babi [“abathathunganene,” NWT].” (Soma Emibiri 24:15.) “Abathunganene” babakolera Yehova buthaleghulha ibakineho. Oko lhundi lhuhandi, “abathathunganene” mubathakolera Yehova bathe baholha. Erithwalira haghuma, abanene emibere yabu siyabya yithunganene. Kundi esyogurupu ibiri esi sikendi syalhubukibwa, mbwino thwangana bugha thuthi amena wabu ane omwa kitabu ky’engebe? Erithoka erisubirya ekibulyo ekyo, thukanaye oko buli gurupu ahabwayo.

10. Busana naki “abathunganene” bakendi syalhubukibwa, kandi ni lhusunzo lhwahi olho abandi b’okw’ibo bakendi syabana? (Lebaya n’omwatsi “Ebibulyo Erilhua Omwa Basomi” owahambire okw’ilhubukira oko kihugho omo gazeti eno.)

¹⁰ ‘Abathunganene’ y’egurupu eyakani. Bathe baholha, amena wabu abya iniane omo kitabu ky’engebe. Mbwino amena wabu mwalhusibwa omo kitabu ekyo bakaholha? Eyihi, oku Yehova bali ‘ng’abaliho’ kundi anabibukire.  Yehova “si Nyamuhanga w’abaholi, nikwa ni Nyamuhanga w’abaliho busana nayu.” (Lk. 20:38) Eki kikamanyisaya kithi abathunganene bakendi syabya bakalhubukibwa oko kihugho, amena wabu akendi syabya inianahandikire omo kitabu ky’engebe, nomwakine indi mwatsuka erihandikwamo omwa “kalamu y’ekikalha.” (Lk. 14:14) Ahathe erithika-thika, abandi b’okwa bakendi syalhubuka aba bakendi syahebwa olhusunzo lhw’eribya “bathabali omo kihugho kyosi.”​—Esy. 45:16

11. “Abathathunganene” bakendi syayithagha erighaki amena wabu imwahandikwa omo kitabu ky’engebe?

¹¹ Erighunzerera, thulebaye egurupu eyakathano, “abathathunganene.” Obundi kundi sibabya basi ebya Yehova akabayithaghako, mubathabya omo ngebe eyithunganene bathe baholha. Neryo amena wabu mwathahandikwa omo kitabu ky’engebe. Aliwe omw’ibalhubukya, Nyamuhanga akabaha akaghisa k’erileka amena wabu erighunzerera iniahandikwa omo kitabu ekyo. “Abathathunganene” aba bakendi syayithagha obuwathikya bunene. Omo ngebe yabu ya kera, abaghuma b’okw’ibo mubakolha ebindu bibi kutsibu. Neryo busana n’ekyo bakendi syayithagha erikangiriribwa ngoku banga ghendera okwa bihano bya Yehova ebithunganene. Ekyo erithokekana, Obwami bwa Nyamuhanga bukendi syasondolha endegheka nene ey’erikangiriribwa eyithe yathabya aho bandu bakathaberaho.

12. (a) Ni bahi abakendi syakangirirya abathathunganene? (b) Ni kyahi ekikendi syabya oko bakendi syaghana erighendera oko byabak’igha?

¹² Ni bahi abakendi syakangirirya abathathunganene? Ab’endeko nene n’abathunganene abakendi syalhubukibwa. Amena w’abathathunganene erithoka erihandikwa omo kitabu ky’engebe, bakendi syayithagha eribya n’obughuma na Yehova n’eriyihayo okw’iyo. Eriso lya Yesu Kristo n’ery’abakendi syatswera nabo likendi syabya irinemulebya erikulha-kulhana ly’abathathunganene abosi aba. (Erib. 20:4) Owosi-wosi oyukendi syaghana obuwathikya ng’obo akendi  syalhusibwaho​—nomwangabya ini w’emyaka 100. (Isa. 65:20) Yehova na Yesu banganaminya ebiri omo muthima neryo bakendi syalhangira bathi sihali oyukalighirawa eritsandya ekihugho kihya-kihya.​—Isa. 11:9; 60:18; 65:25; Yn. 2:25.

ERILHUBUKIRA OKO NGEBE N’OKW’ITSWERWA

13-14. (a) Kera, ithukayitheghereraya thuthi ebinywe bya Yesu ebiri omu Yoane 5:29? (b) Ni kyahi ekya thutholere ithwaminya okwa binywe ebyo?

¹³ Yesu kandi mwakania oko bakendi syalhubukira hano oko kihugho. Ng’eky’erileberyako, mwabugha athi: ‘Endambi yikasa, oko mughulhu oyo, abosi abali omo masinda basyowa omulenge wiwe. Basyalhua omo masinda wabo; abakolha emibiiri mibuya basyalhubuka oko ngebe, n’abakolha ebibi basyalhubuka oko lhubanza lhw’eritswerwa.’ (Yn. 5:28, 29) Yesu amanyisayaki?

¹⁴ Kera, ithukayitheghereraya thuthi ebinywe bya Yesu bikakanaya okwa ebya abakendi syalhubukibwa bakendi syakolha enyuma w’erilhubuka; ni bugha ambu, abandi bakendi syalhubuka n’erikolha ebindu bibuya n’abandi ibalhubuka n’erikolha ebindu bibi. Aliwe, wibuke ngoku Yesu mwathabugha athi abakendi syabya imubanamalhua omo masinda wabu bakendi syakolha ebibuya kutse bakendi syakolha ebibi. Mwabibugha ng’ebyabirilhaba. Mwabugha okwa ‘abakolha emibiiri mibuya’ n’okw’abo ‘abakolha ebibi.’ Eki kikakanganaya ngoku ebi byabya bathe baholha. Ekyo kikakengeka, kwa bithe? Kundi nibya, sihali oyukendi syalighirwa erikolha ebindu bibi omwa kihugho kihya-kihya. Abathathunganene batholere eribya imubakolha ebibi ebi bathe baholha. Neryo kwesi, thwanga yitheghererya thuthi ebinywe bya Yesu ebihambire ‘okw’ilhubukira oko ngebe’ ‘n’erilhubukira oko lhubanza lhw’eritswerwa’?

15. Ni bahi abakendi ‘syalhubukira oko ngebe,’ kandi busana naki?

¹⁵ Abathunganene, abakolha emibiiri mibuya bathe baholha, bakendi ‘syalhubukira oko ngebe’ kundi amena wabu akendi syabya iniabirisangwa ahandikwa omwa kitabu ky’engebe. Eki kikamanyisaya kithi erilhubuka ly’abo “abakolha emibiiri mibuya” eriri omu Yoane 5:29 ni lighumerere n’erilhubuka “ly’abathunganene” erikanibweko omwa Emibiri 24:15. Eriyitheghererya eri lihambene n’ebiri omwa Abanya Roma 6:7, ebikabugha bithi: “Oyo wabiriholha, abiriboholhwa oko maaka w’ebibi.” Ebibi ebyo abathunganene aba bakolha mubyasangulhwa bakaholha, aliwe emibiiri yabu y’obuthaleghulha siyath’ibiriranwa. (Ebr. 6:10) Aliwe, abathunganene aba abakendi syalhubukibwa bakendi syayithagha erisighalha bathaleghulha nuku amena wabu asighale omwa kitabu ky’engebe.

16. ‘Erilhubukira oko lhubanza lhw’eritswerwa’ kikamanyisayaki?

¹⁶ Kandi ibbwa abakolha ebibi bathe baholha? Nomwakine indi ebibi byabu mubyasangulhwa bakaholha, mubathakolera Yehova bathe baholha. Amena wabu mwathahandikwa omwa kitabu ky’engebe. Kwesi, erilhubuka ‘ly’abakolha ebibi’ lya n’erighumerere n’erilhubuka ‘ly’ababi’ kutse abathathunganene abakanibweko omwa Emibiri 24:15. Ibo “basyalhubuka oko lhubanza lhw’eritswerwa.” * Abathathunganene bakendi syatswerwa omwa nzira ey’eribya ibakendi syalebibwa ndeke. (Lk. 22:30) Kikendi syathwalha buthuku ibo eritswerwa amena wabu ng’ahandikawe  omwa kitabu ky’engebe. Amena w’abathathunganene aba iniakendi handikwa omwa kitabu ky’engebe ibanalyaligha erisighania engebe yabu nyibi eya kera n’eriyihayo oku Yehova.

17-18. Abosi abakendi syalhubukibwa okwa kihugho bakendi syayithagha erikolhaki, kandi “emibiiri” eyikanibweko omwa Eribisulirwa 20:12, 13 y’eyahi?

¹⁷ Mbulha kera babya bathunganene kutse bathathunganene, abakendi syalhubukibwa bakendi syayithagha erighondera ebihano ebiri omwa bitabu bihya-bihya ebikendi syasanzulhwa omwa buthuku bw’emyaka 1,000. Omukwenda Yoane mwasoborera eby’alhangira omwa syonzoli athi: “Munalhangira abaholi, abakulhu-bakulhu, n’abake-bake, ibahengene embere w’ekithumbi ky’obwami; n’ebitabu mubyasanzulhwa. N’ekindi kitabu mukyasanzulhwa, ky’ekitabu ky’engebe. Neryo abaholi mubatswerwa omo myatsi eyisakire omwa bitabu ngoku emibiiri yabu yabya.”​—Erib. 20:12, 13.

¹⁸ Abakendi syalhubukibwa bakendi syatswerwa erikwamana ‘n’emibiiri’ yabu yahi? Mbwino y’emibiiri eyo bakolha bathe baholha? Eyihi! Wibuke, ebibi ebyo bakolha kera mubyasangulhwa bakaholha. Kwesi hano, “emibiiri yabu” si byangabya iby’ebyo ebya bakolha omwa ngebe yabu eya kera. Aliwe, emibiiri yabu yitholere eribya iyikamanyisaya emibere bakendi sy’angiriramo erithendeka eryo bakendi syahebwa omwa kihugho kihya-kihya. Nibya n’abalhume abathaleghulha nga Noa, Samweli, Dawudi, na Danieli bakendi sy’igha oku Yesu Kristo n’erikangania erikirirya omwa kihongo kiwe. Ibbwa kwesi abathathunganene!

19. Erighunzerera ni kyahi ekikendi syahika okw’abo abakaghana akaghisa kabuyanga aka?

¹⁹ Erighunzerera ni kyahi ekikendi syahika okw’abo abakaghana akaghisa kabuyanga aka? Eribisulirwa 20:15 hakathubwira hathi: “Omundu oyuthawithe erina lisakire omo kitabu ky’engebe, mwaghuswa omo ngetse y’omuliro.” Ee, bakendi syathoghothibwa kera na kera. Neryo kwesi ka ni kikulhu erilhangira thuthi amena wethu akahandikawa omwa kitabu ky’engebe kandi akasighalhamu!

20. Ni mubiiri wahi owakatsemesaya owakendi syakolhwa omw’Ithabalha ly’Emyaka Rukumi? (Lebaya ekisasani ky’okwa kidipa.)

²⁰ Emyaka Rukumi ka bukendisyabya buthuku obukasisimulha! Mukendi syabya ndegheka nene y’erikangirirya eyithe yathabya hano h’okwa kihugho. Aliwe kandi bukendi syabya buthuku obw’erikolerya ndeke emibere y’abathunganene n’abathathunganene. (Isa. 26:9; Emib. 17:31) Endegheka y’erikangirirya eyi yikendi syakolhwa yithi? Omwatsi owakakwamako akendi syathuwathikya eriyitheghererya n’erisima endegheka mbuyanga eyi.