Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Ababuthi, Muwathikaye Abaana Benyu Eribya n’Erikirirya

Ababuthi, Muwathikaye Abaana Benyu Eribya n’Erikirirya

“Abalhwana n’abaana batho, . . . Abosi bapipe erina ly’Omwami Mukulhu.”—ESY. 148:12, 13.

ESYONYIMBO: 88, 115

1, 2. (a) Ni bitsibu byahi ebya babuthi bakabana, kandi banga bisingura bathi? (b) Ni nzumwa syahi ini esya thukendi kaniako?

OMULHUME na mukali wiwe abe France mubabugha bathi: “Thwikirirye omu Yehova, aliwe ekyo sikirimanyisaya kithi obo n’abaana bethu nabu bakendibya n’erikirirya.” Mubabugha bathi: “Omundu syalisighalhaya erikirirya. Abaana bethu bakaghenda bakalithunga omwa lyolho-lyolho.” Mughalha wethu owe Australia mwahandika bino: “Eriwathikya erihimba erikirirya omwa muthima w’omwana wawu kyanganabya iky’ekindu ekikalire. Kikakuyithaghisaya erikolesya obuli buwathikya obwanga banika. Wangana yowa wuthi lero wamabirisubirya ndeke ekibulyo ky’omwana wawu. Kandi ekindi kiro, ekibulyo kighumerera ikyanabulya! Ebya wukasubiraya ebya mwana akayitheghereraya munabwire, omungya anganaghana eribiyitheghererya. Kyangana kuyithaghisya eribya iwune musubirira omwa bighumerera.”

2 Wamabya iwuli mubuthi, hakanayira iwayowa nga siwangathoka olhukwamirwa lhw’erikangirirya n’eribumba-bumba abaana bawu eribya balhume n’abakali abawithe erikirirya? Omo kwenene omwa menge wethu, sihali oyuwangathoka omubiiri oyu! (Yer. 10:23) Aliwe thwamayikethera obusondoli bwa Nyamuhanga ithwangana thoka. Thulebaye ebindu bbini ebyanga kuthokesya eriwathikya abaana bawu eribya n’erikirirya: (1) Baminye ndeke. (2) Bakangiriraye erilhua okwa muthima. (3) Kolesaya eby’erileberyako ebyuwene. (4) Ghumisirizaya n’erisaba.

MINYA NDEKE ABAANA BAWU

3. Ababuthi banga gherererya bathi eky’erileberyako kya Yesu bakakangirirya?

3 Yesu mwathasagha eribulya abigha biwe ebya bikirirye. (Mt. 16:13-15) Mugherereraye. Ni kibuya omughulhu muli okw’itsanga n’abaana, eribabwira wuthi bakanaye okw’iyowa lyabu. Ekyo mwamuli erikania okwa bya bangabya ibakathika-thikira. Mughalha wethu ow’emyaka 15 omwa Australia mwahandika athi: “Thatha akabya iniane mukania naghe okw’ikirirya lyaghe n’erinyiwathikya erighanirya. Akanyibulhaya: ‘E Biblia yikabugha yithiki?’ ‘Wun’ikirirye ebya yikabugha?’ ‘Busana naki wubik’irirye?’ Akanza ingasubirya omwa binywe byaghe butsira erisuba omwa biwe kutse ebya Mama. Nabere nganemukulha, munongera erisubirya omwa buuli.”

4. Busana naki ni kikulhu eritsomana ebibulyo by’omwana? Iha ky’erileberyako.

4 Omwana amabya iniakina thika-thikira erikangirirya lirebe lye Biblia, lengaho erithendi subirya omwa mibere eyikalire kutse nga wukalhwa nayu. Omw’ighumisirizya, muwathikaye erighanirya okwa mwatsi. Thatha mughuma mwabugha athi: “Wutholere iwatsomana ebya mwana wawu akakubulhaya. Isiwabilhangira nga sibiwithe mughaso, kandi isiwaghana erikania oko mwatsi kundi wukabya nga wukasagha erikania kugho.” Nibya ibbwa ni kibuya omwana erikubulya ebibulyo erilhua okwa muthima, kundi kikakanganaya ngoku atsomene kandi ngoku anzire eriyitheghererya. Yesu mwabulya ebibulyo ebikalire nibya ini w’emyaka myaka 12 misa. (Soma Luka 2:46.) Omulhwana w’emyaka 15 omwa Denmark akibuka bino: “Omughulhu nabugha indi nganayibulhaya ngathune omwa dini y’ekwenene, ababuthi baghe mubathatabuka—nomwakine indi bangabya imubayilhalikirira busana naghe. Mubasubirya ebibulyo byaghe byosi omw’ikolesya e Biblia.”

5. Ababuthi banga kangania bathi ku batsomene erikirirya ly’omwana wabu?

5 Lhangira wuthi wukaminya ndeke abaana bawu—amalengekania wabu, eriyowa lyabu, n’ebikabalyambaya. Isiwakithwalha wuthi banawithe erikirirya kundi banemughenda nawu okwa mihindano n’erisangira nawu omw’ithulira. Mukakolha haghuma emibiiri yenyu eya buli kiro, ambi imwabya imune mukania n’okwa by’obunyakirimu. Saba n’abaana bawu n’eribahira omwa misabe. Lengaho eriminya ebikalenga okw’ikirirya lyabu, n’eribawathikya eribirwanisya.

KANGIRIRAYA ERILHUA OKWA MUTHIMA

6. Ababuthi bamahira ekwenene ye Biblia omwa mithima yabu, ikikendi bawathikya kithi erikangirirya?

6 Iyo ng’omukangirirya, Yesu mwahika okwa mithima y’abandu kundi aby’anzire Yehova, Ekinywe kya Nyamuhanga, n’erianza abandu. (Lk. 24:32; Yn. 7:46) Olhwanzo ng’olho lhukendi wathikya ababuthi erihika okwa mithima y’abaana babu. (Soma Eryibuka Ebihano 6:5-8; Luka 6:45.) Neryo kwesi ababuthi, muyeghesaye ndeke e Biblia n’ebiri omwa bitabu byethu. Mw’ighe bingyi okwa bihangikwa n’erisoma ebitabu byethu ebikakanaya okwa mwatsi oyu. (Mt. 6:26, 28) Erikolha eki kikendi leka iwongera eriminya bingyi, eryongera erisima Yehova, n’erikuthokesya erikangirirya ndeke abaana bawu.—Lk. 6:40.

7, 8. Omuthima w’omubuthi amabya inian’uswire mw’ekwenene ye Biblia, mukendi lhwiririraki? Iha eky’erileberyako.

7 Omuthima wawu am’usulha mw’ekwenene ye Biblia, iwukendianza erikania kuyo n’eka yawu. Eki wutholere iwakikolha okwa ndambi yosi-yosi, butsira omughulhu wukayitheghekera emihindano kutse eriramya ly’eka lisa. Eryongera okw’ekyo, erikanirania ng’eryo siritholere likabya omw’ikaka, aliriryo litholere iryayiletha n’eribya omwa mibere eya buli kiro. Eka nguma omwa Amerika bakakanaya oku Yehova bamalhangira ekikatsemesaya omwa by’obuhangwa kutse bakalya ebyalya birebe. Ababuthi bakabugha bathi: “Thuk’ibukaya abaana bethu okwa lhwanzo lhwa Yehova n’eritsomana ery’akathukanganaya omwa byosi akathuha.” Omulhume na mukali wiwe omwa South Africa bakabya ibane mukania n’abasika babu babiri omughulhu bali omw’irima. Bakakanaya ng’okwa kithiko-thiko ky’embuthu erilhasa n’erikulha erihika okw’ibya byalya. Bakabugha bathi: “Thukalengaho erilhangira thuthi abaana bethu bakabya n’omubere w’erisikya kutsibu engebe n’erilhangira erikatha-kathania lyayu erikaswekaya.”

8 Omubuthi mughuma omwa Australia mwathwalha mughalha wiwe w’emyaka ikumi, omwa mwanya owakabikawamu ebya kera erimuwathikya athunge erikirirya erighumire omu Nyamuhanga n’eriyilhangirira ku n’iyo Muhangiki wabyo. Thatha oyo akabugha athi: “Muthwakanganibwa ebihangikwa by’omwa ngetse ebya kera ebikahulhawamo ammonoids na trilobites. Mukyathutsemesya thukalhangira ngoku ebisoro ebyabiritsweka ebi byabya byuwene, ibikaswekaya, kandi ibina lhuyirirene—ibine ng’ebindi ebya thwasi munabwire. Neryo engebe yamabya iyayibuthukira, busana naki ebihangikwa ng’ebi byabya ibinuwene erilhua kera? Eryo mulyabya isomo okw’ingye namakikaniryako na mughalha waghe.”

KOLESAYA EBY’ERILEBERYAKO EBYUWENE

9. Busana naki eby’erileberyako bikakolha, kandi omubuthi mughuma mwakikolha athi?

9 Mughulhu mungyi Yesu iniakakolesaya eby’erileberyako, ebikasisimulha amalengekania, erihika okwa muthima, n’erileka iwibuka. (Mt. 13:34, 35) Abaana ibo bakabya nga banalhangire ebindu bikakanibwako. Neryo ababuthi, mulengeho erikolesya kutsibu eby’erileberyako mukakangirirya. Ekyo kya mama mughuma e Japan aby’akolire. Baghalha biwe babiri babere bahikya owundi myaka munani n’owundi ikumi, mwabakangirirya okwa mikwikire y’ekihugo n’omuka owathukahumulha n’eritsomana erya Yehova akanganaya omw’ikolhakyo. Erikolha ekyo, mwahererya abaana biwe aba b’amathe, esukali, n’ekawa. Neryo amabwira obuli mwana athi amukolere ekikopo ky’ekawa. Akasoborera athi, “Mubakolha ekyo omw’itsomana linene. Nabere ingababulya ekyamaleka ibatsomana bathya kutsibu, mubabugha bathi balyanza ekawa yibye ngoku nganzireyo. Munabasoborera indi Nyamuhanga nayu mwakolha ekihugho n’eritswangania ndeke omuka owali omwa kyanya inianatsomene kutsibu—habw’erighasirwa lyethu.” Mukyatsemesya abaana abo erigha erisomo eryo, kandi mubathalibirirwa!

Wangana kolesya eby’erileberyako ebyolhobire erikangania abaana bawu ngoku hane Omuhangiki (Lebaya enungu 10)

10, 11. (a) Ni ky’erileberyako kyahi ekya wangakolesya eriwathikya omwana wawu erihimba erikirirya omu Nyamuhanga? (Lebaya ekisasani ekiri okw’itsuka.) (b) Ni by’erileberyako byahi ebya wabirikolesya ndeke?

10 Ni ky’erileberyako kyahi ekya wangakolesya erikangania omwana wawu ngoku hane Omuhangiki? Iwanganakolha haghuma n’omwana wawu ekeki imune mukwama obusondoli obuhandikire bw’ebikayamu. Musoborere ekikaleka ikyabya kikulhu erikwama-kwamania ndeke obusondoli obo. Enyuma waho muhereraye ekighuma kirebe nge appo, n’erimubulya wuthi: “Wunasi ngoku ekighuma eki kikatsuka kyabya ikinawithe ‘ebihandikire’ ebya kwama-kwamanibawa?” Enyuma waho sara ekighuma kyakabiri, wanamuha akaghuma. Musoborere wuthi k’akali ng’ebihandikire ebyo. K’akali mw’obusondoli obw’erikolha ekighuma ekyo. Aliwe obusondoli obo bukatha-kathenie kutsibu kwilhaba obw’erikolha ekeki. Neryo iwangana mubulya: “Hamabya ihane oyuwahandika obusondoli bw’erikolha ekeki, nindi oyuwakolha obw’ekighuma obo?” Oko mwana oyukulire, iwangana musoborera ngoku nibya n’obusondoli bw’erikolha omuthi owakahethaya ebighuma bingyi ng’ebyo buli omwa DNA eyiri omwa kaghuma ako. Iwangana bakangania eby’erileberyako n’ebisasani okwa lhupapura 10 erihika olhwa 20 omwa brokyuwa eya The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

11 Ababuthi bangyi bakatsemera erikania n’abaana babu okwa myatsi eyikasira omwa Awake! eya “Mbwino eri Sikokothya ery’Amenge?” Kutse ibakolesya emyatsi eyi erikangirirya abaana babu abakine balere kutsibu omwa nzira nyolho. Ng’eky’erileberyako, ababuthi babiri e Denmark mubasosekania esyondege ng’ebinyonyi. Mubabugha bathi, “Esyondege siri ng’ebinyonyi. Aliwe esyondege syanganania amaya n’erithwa ehyana hy’esyondege? Ebinyonyi bikanayithagha ebisahu eby’eriyikirako? Kandi ibbwa wukalhangira wuthi omuhumu w’endege n’eriimba ly’ekinyonyi? Neryo oyuwithe amenge manene nindi—oyuwakolha endege kutse Omuhangiki w’ebinyonyi?” Erighanirya n’abaana bawu wuthya, iwunemubaha n’ebibulyo, kyangana bawathikya erithoka erilengekania ndeke neryo ibabya n’erikirirya omu Nyamuhanga.—Emi. 2:10-12.

12. Eby’erileberyako byanga wathikya bithi abaana erilhangira ngoku e Biblia yihikire?

12 Kandi eby’erileberyako ebyuwene byanganaleka omwana inialigha ngoku ebya Biblia yikabugha bihikire. Ng’eky’erileberyako, thalengekania oku Yobu 26:7. (Soma.) Wanga kangania wuthi ngoku erisako eri lya theghekanibawa na Nyamuhanga? Iwangana kwama kya thondogholha esyonzumwa. Aliwe, busana naki iwuthawathikya omwana wawu erikolesya obulengekania bwiwe? Iwangana bugha wuthi abandu b’omwa buthuku bwa Yobu bangabya isibabya bikirirye bathi ekihugho kilerethire omwa kyanya. Babya basi bathi ekindu kyosi-kyosi ng’omupira kutse eribwe kitholere ikyabya ikinawithe ekya kithekireko. Okwa buthuku obo, sihabya oyuwasi ngoku ekihugho kilerethire omo kyanya, kundi sihabya esyoteleskopu kutse ebyuma ebikahethukira haali omo kyanya ng’eyiri okwezi. Omwana iniakend’igha ngoku e Biblia nomuyanahandikawa kera kera, yihikire kundi yatheghekanibawa na Yehova.—Neh. 9:6.

IHA EBY’ERILEBERYAKO EBIKAKANGAYA OMUGHASO W’EMISINGYI YE BIBLIA

13, 14. Ababuthi banga wathikya bathi abaana babu erilhangira omughaso w’emisingyi ye Biblia?

13 Kutsibu-tsibu ni kikulhu eriwathikya abaana bawu erilhangira omughaso w’emisingyi ye Biblia. (Soma Esyonyimbo 1:1-3.) Wangana kolesya nzira nyingyi. Ng’eky’erileberyako, iwangana bwira abaana bawu wuthi bathalengekania okw’ibya ibakendi yikalha okwa kizinga ekiri haali kandi ibabya ibatholere erisombolha abandu ab’eriyikalha nabu okwa kizinga ekyo. Neryo iwababulya, “Ni mibere yahi eya buli mundu atholere iniabya nayu inywe bosi erithoka eriyikalha omwa buholho n’erikolangana ndeke?” Kandi iwangana bakanirya okwa busondoli obuli omwa Abanya Galatia 5:19-23.

14 Ekyo ikyangana kangirirya abaana bawu ebindu bibiri eby’omughaso. Eky’erimbere, ebihano bya Nyamuhanga bikaleka ihabya obuholho n’obughuma obw’okwenene. Ekyakabiri, Yehova erithukangirirya munabwire, akabya iniakathuwathikaya eriyitheghekera engebe omwa kihugho kihya-kihya. (Isa. 54:13; Yn. 17:3) Iwangana bakengesya ndeke esyonzumwa esi omwa byalholirweko ebiri omwa bitabu byethu. Iwangana bilhusya omo myatsi eyikabera eryasira omw’Akaleberyo eya “E Biblia Yikahindulha Esyongebe.” Kutse omwa kithunga kyenyu mwamabya imune omundu oyuwabirikolha esyombinduka esikalha-kalire nuku atsemesaye Yehova, iwangana mukokya ewawu neryo iniabakanirya okwa bimuhambireko. Eby’erileberyako ng’ebyo bikaleka ibalhangira omughaso w’emisingyi ye Biblia!—Ebr. 4:12.

15. Ni kilhubirirwa kyahi kikulhu ekya wutholere iwabya nakyo wukakangirirya abaana bawu?

15 Enzumwa ngulhu y’eno: Wukakangirirya abaana bawu isiwakolesaya nzira nguma nyisa. Lengesaya erilengekania okwa sindi nzira. Sisimulha obulengekania bwabu aliwe iwun’ibukire olhulengo lhw’obuli mwana. Leka batsemere ebya bak’igha n’erihimba erikirirya lyabu. Thatha mughuma athi: “Isiwalhuhirira erikolesya esindi nzira mbyaka erikania okwa bya mwanakaniryeko kera.”

IBYA N’ERIKIRIRYA, GHUMISIRIZAYA, N’ERISABA

16. Wukakangirirya abaana, busana naki ni kikulhu erighumisirizya? Iha eky’erileberyako.

16 Thukayithagha omulimu wa Nyamuhanga erithoka eribya n’erikirirya erighumire. (Gal. 5:22, 23) Ng’ekighuma, erikirirya likayithagha obuthuku erithoka erikulha. Busana n’ekyo kikendi kuyithaghisya erighumisirizya n’eriyitsingirira omw’ikangirirya abaana bawu. Thatha w’abaana babiri e Japan mwabugha athi, “Ingye na mukali waghe muthwalhangira thuthi thukatsomana ndeke abaana bethu. Erilhua omo bwana, ining’igha nabu ahabw’esyodakika 15 obuli kiro, kwihaho ebiro by’emihindano yethu. Esyodakika 15 isisyanga thulema, nabu kuthya.” Omulebererya w’omuthimbo mwahandika athi: “Ingane mulhwana, ingawithe ebibulyo n’ebya ngathika-thikira kutsibu. Obuthuku bwabere bunemulhaba, ebingyi mubyaghenda bikasubiribwa okwa mihindano kutse omw’igha ly’eka kutse ingayeghesya. Ekyo ky’ekyangaleka ababuthi ibalholha embere erikangirirya.”

Wamabya wanzire eribya mukangirirya mubuya, wutholere iwatsuka erihira Ekinywe kya Nyamuhanga ky’omwa muthima wawu (Lebaya enungu 17)

17. Busana naki ni kikulhu ababuthi eribya ky’erileberyako, kandi omulhume mughuma na mukali wiwe babirikolha ekyo kya bathi okwa baana babu?

17 Ekikulhu kutsibu, wutholere iwabya ky’erileberyako ekyuwene eky’eribya n’erikirirya. Abaana bawu bakendi samalira ebya wukakolha, kandi ahathe erithika-thika kikendi bahambako ndeke. Neryo inywe ng’ababuthi, mulhole embere erihimba erikirirya lyenyu. Muleke abaana benyu balhangire ngoku mwanzire Yehova ya kutsibu. Omulhume na mukali wiwe e Bermuda bakabya bamathunga amaghaniryo, bakasaba n’abaana babu bathi Yehova abasondole, kandi ibahira omw’abaana mw’omuhwa ow’erisaba ahabwabu. “Kandi thukabwira n’omusika wethu omukulhu thuthi, ‘Yikethere kutsibu Yehova, yihweraye omwa mubiiri w’Obwami, kandi iswahanga-hangaya kutsibu.’ Akabya akalhangira ebikalhwiririramu, akaminya ngoku Yehova anemuthuwathikya. Eki kyabirimuwathikya kutsibu eribya n’erikirirya omu Nyamuhanga n’omwa Biblia.”

18. Ni nzumwa yahi ngulhu eya babuthi batholere ibaminya?

18 Ni kwenene, erighunzerera, abaana batholere ibakulha-kulhania erikirirya lyabu ahabwabu. Inywe ng’ababuthi, ekyamukakolha ly’erihera n’eryuthangirira. Nyamuhanga musa yukalhasaya. (1 Kor. 3:6) Neryo musabe omulimu wiwe, kandi hiraho akaghalha ak’erikangirirya abaana bawu banzwa, kundi erikolha ekyo, wukabya iwamaha Yehova eby’angatsumulha.—Efe. 6:4.