Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Wunalhue Wasi?

Wunalhue Wasi?

Nina kwenene indi kera omundu inianganabiba omw’irima ly’owundi mw’ebithi?

Ekopi ye Digest y’Omuthabali Justinian ey’omwaka wa 1468 ni nguma y’okwa bihandikire bingyi ebikasoborera okwa bilhaghiro byakera

OMU MATAYO 13:24-26, muli ebinywe bya Yesu bino: “Obwami bw’elhubulha bwangana lingiriranibwa n’omundu oyuwabiba embutho yuwene omw’irima liwe. Nikwa omughulhu abandu bayatho, enzighu muyasa, moyabiba ebithi omo kathi-kathi k’engano, neryo muyaghenda. Nikwa omughulhu omughera ahulhuka n’erisoholha ebithi ebyo nabyo mubyalhasa.” Abahandiki muthina-muthina bakana thika-thikira ekiri omwa musyo oyu omwa kwenene nga kyanabya kikabya, aliwe ebihandikire byakera eby’ekithabale ky’Abaroma bikakanganaya ngoku kitholere eribya ikyanabya kikabya.

Edikisyonare nguma ye Biblia, yikabugha yithi, “Eribiba esyongendi omw’irima ly’owundi busana n’eryanza erithuhulya . . . abya musango omwa bilhaghiro by’Abaroma. Eribya ihanabya ekilhaghiro ekihambire okwa mwatsi oyu kikakanganaya ngoku kyanabya kikabya.” Oyusomire ebilhaghiro iya Alastair Kerr akabugha athi omwa 533 E.K., Omuthabali Mukulhu we Roma ya Justinian mwahulhukya ekitabu kiwe ekya Digest, ekiri mw’ebilhaghiro by’Abaroma omwa bikuhi n’ebinywe birebe eby’abasi erisoborera ebilhaghiro omwa buthuku bw’ebilhaghiro ebyo (ng’omwa 100-250 E.K.). Erikwamana n’ekitabu eki (Digest, 9.2.27.14), omusoboreri w’ebilhaghiro by’egavumente ya Ulpian mwahulha olhubanza olhwakanibawako n’omunya politiki Omuroma oyukumayire ow’omwa kighonye kyakabiri iya Celsus. Ebithi ibikabibwa omw’irima ly’owundi mundu, neryo ikyaleka ebyalya ebiheriremo ibyatsanda. Omwa Digest muli ebilhaghiro by’eriwathikya omw’inywe eririma kutse omupangisya, erithuhwa n’oyulyatsandaya.

Obutsandya ng’obu eribya ibwanabya bukabya omwa Buthabali bwe Roma kera kikakanganaya ngoku ekya Yesu akanayako omwa musyo kyabya ikikanabya.

Ni bughabe bungahi obo Abaroma baha abakulhu b’Abayuda b’omwa Yudea omwa kighonye ky’erimbere?

OMWA buthuku obu, e Yudea yabya yithaberweko n’Abaroma, abakathumayo omuthabali (gavana) oyuwithe n’abasirikali. Omubiiri wiwe mukulhu iry’erisorokerya obuthabali bw’Abaroma bw’emisolho n’erilhangira athi hakabya ihane obuholho. Abaroma mubahira omuwatho okw’irwanisya omubere w’erithwa ebilhayiro n’erisughira owosi-wosi oyukatabura obuholho. Aliwe eby’ekithable omwa Yudea mubabireka omwa byalha by’abasondoli b’Abayuda.

Eribughiro ly’Abayuda likakania okwa musango

Eribughiro ly’eryabya likakolha ng’ekoti ngulhu y’Abayuda kandi n’emyatsi eyihambire okwa bilhaghiro byabu ihayikakanibirawako. Yabya iyine n’esindi koti sy’ahisi omwa Yudea ehosi. Emisango mingyi y’ekithabale n’ey’obubi yangabya iyabya yikakanibwako omwa syokoti ng’esi abathabali be Roma isibathayingirya muyo. Aliwe erithwira omundu y’olhubanza lhw’erikwa isikirikolhawa omwa syokoti sy’Abayuda​—ekyo mukyasighalha omwa byalha by’Abaroma basa. Setefano musa yuwasibwe ng’oyo bathwira olhw’erikwa omw’ibughiro ly’Abayuda.​—Emib. 6:8-15; 7:54-60.

Kwesi Eribughiro ly’Abayuda lyanabya liwithe buthoki okwa myatsi minene. Aliwe, omusomi Emil Schürer akabugha athi, “olhukako olhwababyako, lhwabya indi abathali b’Abaroma okwa ndambi yosi-yosi ibangana thwamu erikolha kindu kirebe ahabwabu isibathamanyisya Abayuda, ng’omughulhu hali eriyilhalikirira omwa by’ekipolitiki.” Ekiri ng’ekyo mukyanabya omwa busondoli bw’omukulhu w’amahe ya Klaudio Lusia, oyuwabika omukwenda Paulo, endulhani ye Roma.​—Emib. 23:26-30.