1-3. (a) Ni kyahi ekitholere ikyabya omwa bindu bikulhu-bikulhu ebya thw’ikirirye? (b) Busana naki erilhubuka ni rikulhu? (Lebaya ekisasani ekiri okw’itsuka.)

OMUNDU amakubulya esyongangirirya ngulhu-ngulhu omwa dini yawu nga ni syahi, iwukendi bugha wuthiki? Ahathe erithika-thika iwukendi bugha wuthi wik’irirye ngoku Yehova ya Muhangiki kandi yuwathuha engebe. Kandi iwangana bugha wuthi w’ikirirye omu Yesu Kristo, oyuwathuholera. Kandi iwukendi kania n’okwa Paradiso eyikendisyabya okwa kihugho, omukendi syikalha abandu ba Nyamuhanga kera na kera. Aliwe iwunemw’endyahulha erilhubuka ng’ekighuma ky’okwa bya w’ikirirye ekya wanzire kutsibu?

² Ni bingyi ebyanga leka erilhubuka iryabya omwa bikulhu-bikulhu ebya thw’ikirirye, nomuthwangabya ithuwithe amaha w’erisyasabuka obulighe bunene n’eribya okwa kihugho kera na kera. Omukwenda Paulo mwakangania ekikaleka erilhubuka iryabya likulhu. Mwabugha athi: “Nikwa hamabya hathe erilhubuka okwa baholi, neryo Kristo nayu isyalithalhubukibwa  okwa baholi.” Yesu kw’athalhubuka, angabere isyali thabalha elhubulha ng’Omwami, n’erithulira lyethu lyangabere isiriwithe mughaso. (Soma 1 Abanya Korinto 15:12-19.) Aliwe thunasi ngoku Yesu mwalhubuka. Kundi thw’ikirirye ngoku mwalhubuka, sithuli ng’Abayuda Abasadukayo, ababya bakaghana bathi omundu syangalhubuka. N’omughulhu abandi bakathusekereraya busana n’erikirirya omw’ilhubuka, thukasighalha ithunayikethere ngoku Nyamuhanga akendi syalhubukya abaholi.​—Mariko 12:18; Emibiri 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ Paulo mwabugha athi erikangirirya “ly’erilhubuka ly’abaholi” kyabya kitsweka kikulhu omwa “ngulhu ya Kristo.” (Abaebrania 6:1, 2) Mwahira omuwatho w’okw’ilhubuka ng’ekindu eky’ikiriryemu. (Emibiri 24:10, 15, 24, 25) Nomwakine indi ni nguma y’okwa ngangirirya esya thwasi kutsibu, esya thukatsuka erigha omwa Biblia, thukinatholere ithw’igha ndeke okw’ilhubuka. (Abaebrania 5:12) Busana naki?

4. Ni bibulyo byahi ebya thwanga yibulya okw’ilhubuka?

⁴ Abandu bakabya bakatsuka erigha e Biblia, mughulhu mungyi bakasoma okw’ilhubuka eryabya kera, ng’erilhubuka lya Lazaro. Kandi bakaminya ngoku Abrahamu, Yobu, na Danieli babya bayikethere ngoku omwa buthuku bw’embere abaholi bakendi syalhubuka. Nomwabine, wangabugha wuthiki omundu amabugha athi wumukangaye omo Biblia ekyangaleka ithwayikethera emilhaghe y’erilhubuka eya bughawa kera-kera? Kandi e Biblia yikanabugha erilhubuka nga likendi syabya mughulhu wahi? Eby’erisubirya okwa bibulyo ebi bikendi ghumya erikirirya lyethu.

5. Ni kyahi ekyo thukendi tsuka erikaniako?

⁵ Kyangan’olhoba erikirirya ngoku omundu angana subibwa buthuku buke akanaholha. (Yoane 11:11; Emibiri 20:9, 10) Ibwa mbwino, kyangan’olhoba eriligha indi n’omundu oyuwaholha myaka mingyi kera-kera, akendi syalhubuka? Thwangan’ikirirya omulhaghe oyu mbulha ahambire okwa mundu oyuwaholha kera-kera kutse oko yuwamathaghunza buthuku buke aliholire? Erithakubwira, n’esaha eno wun’ikirirye omw’ilhubuka eryabya ihamabirilhaba myaka mingyi lyalilhaghirwe. Erilhubuka eryo ni ryahi? Kandi likahamba lithi okwa maha wawu aw’erilhubuka ery’obuthuku bw’embere?

6. Ebiri omwa Esyonyimbo 118, mubyabererera bithi oku Yesu?

⁶ Omw’ikolesya Esyonyimbo sura 118, obundi esyahandikawa na Dawudi, muleke thuthakania okw’ilhubuka eryabya, eryalhaghawa myaka mingyi enyuma. Esyonyimbo esi muli ebinywe bino: “Wuthulhamaye, iwe Mwami Mukulhu, wuthulhamaye!” na “Nyamuhanga atsumule oyukasa omo lina ly’Omwami Mukulhu.” Abandu mubasuba omwa buminyereri obwabya buhambire oku Masiya obu omughulhu Yesu ingira omwa Yerusalemu iniane okwa punda okwa Nisani 9, ihakisiya biro bike iniaholha. (Esyonyimbo 118:25, 26; Matayo 21:7-9) Esyonyimbo 118, hakabugha hathiki okw’ilhubuka eryangabere myaka mingyi embere? Esura eyo yikathasyabugha yithi: “Eribwe eryo abahimbi babana nga buyira, lyabiribya eribwe ly’esonda erikathungananaya enyumba.”​—Esyonyimbo 118:22.

7. Abayuda mubaghana bathi Yesu?

 ⁷ “Abahimbi” abaghana Masiya babya ibabasondoli b’Abayuda. Mubathasubulira okw’igheghena Yesu kutse erimughana nga Kristo lisa. Abayuda bangyi mubamughana omw’ibugha bathi Pilato amwithe. (Luka 23:18-23) Ni kwenene, babithisaya Yesu.

8. Yesu angabere athi “eribwe ry’esonda”?

⁸ Yesu amabya imwaghanwa n’erithibwa, angabere athi “eribwe ry’esonda”? Ekyo kyangathokekene inianalya lhubuka. Yesu mwasoborera eki kyo ndeke-ndeke omwa lhughano olhuhambire okwa mwinye ririma oyuwathuma abaghombe biwe okwa balimi abakamukolera. Abalimi mubakolha abaghombe abo bo nabi. Erighunzerera, omwinye eririma mwathuma mughalha wiwe, athi mbwino abalimi bakendi mwowa. Aliwe mubitha mughalha wiwe. Yesu abere abiribugha olhughano olhu, mwasuba omwa binywe ebiri omwa buminyereri obuli omwa Esyonyimbo 118:22. (Luka 20:9-17) Omukwenda Petero mwakolesya omulhondo iwan’oyo akakanirya “abathabali b’Abayuda, n’abakulhu, n’abakangirirya b’Emighambo” ababya bahindene haghuma e Yerusalemu. Mwakania oku ‘Yesu Kristo we Nazareti oyo mwahanika okwa muthi nikwa Nyamuhanga mwamulhubukya okwa baholi.’ Neryo mwabugha athi: “Yesu yo Amasako akahulha athi, ‘eribwe inywe bahimbi mwaghana lyabirihirwa mo ribwe erikathungananaya enyumba’”​—Emibiri 3:15; 4:5-11; 1 Petero 2:5-7.

9. Ni kindu kyahi kikulhu ekya lhaghulhawa omwa Esyonyimbo 118:22?

⁹ Ahathe erithika-thika, obuminyereri obuli omwa Esyonyimbo 118:22 bwa kanaya okw’ilhubuka eryangabere ihakine myaka mingyi. Masiya abya iniakendi syaghanwa n’erithibwa. Aliwe angalhubukire n’eribya ribwe ly’esonda. Yesu abere abirilhubuka, mwabya in’iyo musa oyo erina liwe lyahebawa “omwa kihugho kyosi omwa kathi-kathi k’abandu eryanga thulhamya.”​—Emibiri 4:12; Abanya Efeso 1:20.

10. (a) Esyonyimbo 16:10 muhalhaghulha hathiki? (b) Busana naki thukakakasaya ngoku Esyonyimbo 16:10 sihabya hakakania oku Dawudi?

¹⁰ Thulebaye erindi isako erya kanaya okw’ilhubuka. Mulyabererera enyuma w’emyaka eyilhabire omu rukumi. Eki kitholere ikyathuha eriyikethera ngoku erilhubuka lyanganabya ihamabirilhaba myaka mingyi lyalilhaghirwe. Omwa Esyonyimbo 16, thukasoma ebinywe bya Dawudi bino: “Kusangwa siwendisyasigha ekirimu kyaghe omwa  Kulimu, kandi siwendi syaleka omubuyirire wawu akalholha okw’ihonda.” (Esyonyimbo 16:10) Dawudi syamanyisaya athi iyo syendisyaholha n’eribya omw’isinda. E Biblia yikabugha ndeke-ndeke yithi Dawudi mwakulha n’eriholha kandi “mweya abise-kulhu biwe, neryo mwathabwa oko muyi wa Dawudi.” (1 Abami 2:1, 10) Neryo kwesi omulhondo oyu akakanaya okundi?

11. Petero asoborera Esyonyimbo 16:10 mughulhu wahi?

¹¹ Enyuma w’emyaka eyilhabire omwa rukumi Dawudi alihandikire ebinywe ebyo, Petero mwasoborera Esyonyimbo 16:10 nga syakanaya okundi. Mayenga make Yesu aliholire n’erilhubuka, Petero mwakanirya esyongumi sy’Abayuda n’abandi abahinduka eribya Bayuda. (Soma Emibiri 2:29-32.) Mwababwira ngoku Dawudi mwaholha, amatsikwa. Kandi e Biblia siyiribugha yithi hane n’omughuma oyuwaghanaya Petero akabugha athi Dawudi “mwalhangira ekya Nyamuhanga akendisyakolha, neryo mw’ahulha erilhubuka” lya Masiya.

12. Esyonyimbo 16:10 muhabererera hathi, kandi eki kikakakasayaki okwa mulhaghe w’erilhubuka?

¹² Petero mwaha obwema obukasighika enzumwa yiwe omw’ibugha ebinywe bya Dawudi ebiri omwa Esyonyimbo 110:1. (Soma Emibiri 2:33-36.) Petero erisoborera omw’ikolesya Amasako mukyawathikya erikengesya endeko nene y’abandu ngoku Yesu ya “Mukama na Kristo.” Abandu mubaminya ngoku ebiri omwa Esyonyimbo 16:10 mubyabererera Yesu akalhubuka erilhua okwa baholi. Enyuma w’aho, omukwenda Paulo mwakolesya obwema ibwa n’obo akakanirya Abayuda omwa muyi we Antiokia ye Pisidia. Obwema obu mubwabatsemesya, kandi mubanza erithasyowa bingyi. (Soma Emibiri 13:32-37, 42.) Nethu butholere ibwathukakasya ngoku amaminyereri we Biblia aw’akanaya okw’ilhubuka ly’obuthuku bw’embere abya w’eriyikethera nomwakine indi mwabererera ihabirilhaba myaka mingyi.

13. Ni bibulyo byahi ebya thwanga yibulya ebihambire okw’ilhubuka?

¹³ Kikahumulikanaya eriminya ngoku erilhubuka lyanganabya nibya ihamabirilhaba myaka mingyi lyalilhaghirwe. Nomwabine bithya, abandi ibangana bulya: ‘Mbwino ekyo kikamanyisaya kithi ngatholere ingalinda habw’obuthuku bunene erisyalholha okwa bandu baghe? Erilhubuka likendi syabya mughulhu wahi?’ Ni kwenene, Yesu mwabwira abakwenda biwe athi hane emyatsi eyo bathasi kandi eyo bathe banga minya. Hane emyatsi eyihambire okwa ‘mighulhu n’ebiro eya Thatha abirithegheka omwa hamuli yiwe iyuwene.’ (Emibiri 1:6, 7; Yoane 16:12) Aliwe, thunawithe emyatsi mirebe eyikakanganaya erilhubuka nga likendi syabya mughulhu wahi.

14. Erilhubuka lya Yesu lyabya lithi lya mbaghane okwa lyabya iryabiribya enyuma?

¹⁴ Erilhubuka erikulhu eriri omwa Biblia, ly’erya Yesu. Kw’athalhubuka okwa baholi, sihangabere n’omughuma okw’ithwe oyuwangabere n’amaha w’erisyalholha okwa banze bethu ababiriholha. Abandu abalhubukibawa Yesu isyali aholha, ng’abo Eliya na Elisa balhubukaya, mubathalholha mbere eribyaho. Mubaholha kandi, n’eribya lhuthuthu omw’isinda. Aliwe Yesu “abirilhubukibwa okwa baholi.” Iyo “syendi syaswaholha  na kera; olhuholho silhukimuwitheko hamuli.” Omwa lhubulha, aliho “kera na kera.”​—Abanya Roma 6:9; Eribisulirwa 1:5, 18; Abanya Kolosai 1:18; 1 Petero 3:18.

15. Busana naki Yesu akahulhawa mwa “w’erimbere”?

¹⁵ Erilhubuka lya Yesu ng’omundu w’ekirimu ly’eryabya ly’erimbere kandi erikulhu kutsibu omw’ilhubuka ly’omulingo oyu. (Emibiri 26:23) Aliwe, s’iyo musa oyutholere erilhubukira okwa ngebe y’elhubulha. Yesu mwalhagha athi abakwenda biwe abathaleghulha bakendi syathabalha nayu. (Luka 22:28-30) Aliwe banga bwene olhuhembo olhu babiritsuka eriholha. Neryo, nga Yesu, banga lhubukire n’omubiri w’ekirimu. Paulo mwahandika athi ‘Kristo abirilhubukibwa okwa baholi, kandi amabya ow’erimbere erilhubukibwa omwa kathi-kathi k’abandu abaholha.’ Neryo Paulo mwabugha athi hangabere n’abandi abanga lhubukire n’erighenda elhubulha. ‘Obuli mundu omw’iyithondeka liwe: Kristo ni w’erimbere, neryo abali oku Kristo basyalhubuka okw’ihika liwe.’​—1 Abanya Korinto 15:20, 23.

16. Ni kyahi ekikathuwathikaya eriminya obuthuku bw’erilhubuka ly’abakendi syaghenda elhubulha?

¹⁶ Ebinywe bya Paulo bikathuwathikaya eriminya obuthuku bw’erilhubuka ly’abakendi syaghenda elhubulha. Litholere iryabya omwa buthuku bw’erihika lya Kristo ng’Omwami. Habw’emyaka mingyi, Abema ba Yehova babirikakasya erilhua omwa Biblia ngoku ‘erihika’ lya Kristo ng’Omwami lyatsuka 1914. Thukine omwa biro ‘by’erihika’ liwe ng’Omwami, kandi enduli y’omughulhu mubi ono yiri hakuhi.

17, 18. Ni kyahi ekikendi syabya okwa bandi bahakabibwa omwa buthuku bw’erihika lya Kristo ng’Omwami?

¹⁷ E Biblia yikasoborera bingyi ebihambire okw’ilhubuka ly’abakendi syaghenda elhubulha: ‘Thwanzire imwaminya ndeke omwatsi w’abandu ababiriholha . . . Kusangwa thwam’ikirirya ko Yesu mwaholha, kandi mwalhubuka. Lithya thuk’ikiriraya ko Nyamuhanga asyaletha haghuma na Yesu ababiriholha . . . Ithwe, thukiriho oko kiro ky’erihika ly’Omukama, sithwendi syathanga ababiriholha. Nikwa hasyabya omulenge munene w’eribirikira . . . N’Omukama asyandaghalha akalhua elhubulha, n’abaholha ibabirikirirya Kristo basyatsuka erilhubuka. Neryo nethu ithwe thuliho, thwasyabakulhwa haghuma nabu omo bithu erihindana n’Omukama omo kyanya. Neryo thwasyabya haghuma n’Omukama kera na kera.’​—1 Abanya Tesalonika 4:13-17.

¹⁸ Erilhubuka ly’erimbere lyangabere buthuku buke erihika lya Kristo ng’Omwami lyalitsukire. Abahakabibwa abakendi syabya ibakineho omwa buthuku bw’obulighe bunene bakendi ‘syabakulhwa omo bithu.’ (Matayo 24:31) Ekyo kikamanyisayaki? Abakendi “syabakulhwa” sibendi ‘syaholha,’ ni bugha ambu, sibendi syabya omwa lhuholho habw’obuthuku buuli. Aliwe, bakendi syabya bakaholha, neryo bakendi “syahindukibwa, oko ndambi nguma ng’erikohya ly’eriso, omughulhu engubi y’enyuma-nyuma yasyabugha.”​—1 Abanya Korinto 15:51, 52.

19. ‘Erilhubuka eryuwene’ ly’eryahi?

¹⁹ Munabwire, abangyi omwa Bakristayo si bahakabibwa neryo sibasombwerwe erisyathabalha na Kristo elhubulha. Ibo balindirire “ekiro” kya Yehova, akaletha enduli y’ekihugho kibi kino. Sihali oyuwasi ndeke-ndeke enduli nga yikendyasa mughulhu wahi, aliwe ebikabya bikakanganaya ku yiri hakuhi. (1 Abanya Tesalonika 5:1-3) Ekihugho  kihya kya Nyamuhanga kikendibya kikasa, hakendibya erindi lhubuka ly’embaghane. Okwa buthuku obo, abandu bakendi syalhubukira okwa kihugho n’eribya n’amaha w’erihikana n’erithendi syaholha kandi. Eri likendi syabya ‘erilhubuka eryuwene’ kwilhaba ery’abo abalhubuka kera kandi bamathasyaholha.​—Abaebrania 11:35.

20. Busana naki ithwayikethera ngoku erilhubuka likendi syabya omwa buyithondeke?

²⁰ E Biblia yikabugha yithi abakaghenda elhubulha bakalhubuka “obuli mundu omw’iyithondeka liwe.” (1 Abanya Korinto 15:23) Neryo thwangana yikethera ngoku erilhubuka ly’okwa kihugho likendi syabya omwa buyithondeke. Ekyo kyangana leka ithwayibulya bino: Mbwino abakendi syabya imubanamaholha bo bakendisyatsuka erilhubuka okw’itsuka ly’Emyaka Rukumi y’erithabalha lya Kristo neryo ib’angirirwa n’abanze babu abalhue ibana basi? Mbwino abalhume bathaleghulha abakera ababya basi ndeke erisondolha bo bakendisyatsuka erilhubukibwa nuku bawathikaye omw’itheghekania abandu ba Nyamuhanga omwa kihugho kihya-kihya? Bikendi syabya bithi okwa bandu ababya isibali bathakolera Yehova? Bakendi syalhubukira hayi kandi mughulhu wahi? Hali bibulyo bingyi ebya thwanga yibulya. Aliwe lino, emyatsi eyi siyitholere yikathuhira omw’ihangya-hangya. Ni kibuya erikwama kyalinda n’erisyalhangira nga bikendi syabya bithi. Thwangana yikethera ngoku kikendi syatsemesya thukalhangira emibere Yehova akakolera mw’emyatsi.

21. Wuwithe mahaki?

²¹ Thunalindirire, thutholere ithwaghumya erikirirya lyethu omu Yehova. Erilhabira omu Yesu, Yehova mwalhaghanisya athi an’ibukire abaholi kandi athi bakendi syalhubuka. (Yoane 5:28, 29; 11:23) Erithasyakakasya abandu ngoku Yehova akendi syalhubukya abaholi, Yesu mwanabugha athi Abrahamu, Isaka, na Yakobo okw’iyo bane nga “baliho.” (Luka 20:37, 38) Omwa kwenene, thuwithe nzumwa nyingyi esyangaleka ithwabugha ng’omukwenda Paulo thuthi: “Nyiwithe amaha oku Nyamuhanga . . . ngoku hasyabya erilhubuka.”​—Emibiri 24:15.