Ebibulyo Erilhua Omwa Basomi
Mbwino Abakristayo banatholere erikolesya e IUD (akapira akabakakunda omwa nyinenda y’omukali) bakanza erikakirya olhubutho?
Oko mwatsi ono obuli Bakristayo abathahenie batholere ibayithwiramu, erilhangira bathi bakabya ibane n’obunyamuthima-thima obuthebahandikirira. Batholere ibaminya ndeke akapira aka (e IUD) nga kakakolha kathi, kandi nga ni misingyi yahi ye Biblia eyanga kolesibwa.
Yehova mwabwira Adamu na Eva, n’enyuma waho amabwira Noa n’eka yiwe athi: “Mubuthe, mukanyirire.” (Enzuko 1:28; 9:1) E Biblia siyiribugha yithi eki ni kilhaghiro okwa Bakristayo. Busana n’ekyo, obuli mulhume na mukali wiwe batholere ibathwamu nga banakolesaye enzira ndebe eriyikakirya okw’ibya n’eka nene kutse erithwamu nga bakendi syabutha mughulhu wahi. Ni byahi ebyo batholere ibatsuka erilengekaniako?
Erithwamu lyosi-lyosi ly’Abakristayo ery’eripanga olhubutho litholere iryaseghemera okwa misingyi ye Biblia. Ky’ekikaleka ibabya isibanga lhusya mw’obukule ng’enzira y’eripanga olhubutho. Er’iha mw’obukule omw’ikighenderera, wukabya iwamatsandya engebe y’oyulyendisyabya mwana. Er’iha mw’obukule likathwa ekihano kye Biblia eky’erisikya engebe. (Eriluayo 20:13; 21:22, 23; Esyonyimbo 139:16; Yeremia 1:5) Kandi ibbwa erikolesya e IUD?
Akaleberyo ak’Okwakathano 15, 1979 (olhupapura 30-31), mukakania okwa mwatsi oyu. Esyo IUD nyingyi esyabyaho okwa buthuku obo hyabya hipira ehikahirawa omwa nyinenda erikakirya obukule. Omwatsi oyo mwasoborera indi sikyabya kyasibwe ndeke-ndeke ehipira ehyo nga hikakolha hithi. Abanya sayansi bangyi ibakabugha bathi akapira ako (IUD) ikakakakiraya obuhalya bw’omulhume erihika okwa liya ly’omukali eririhakya. Eriya lyamathendi hakibwa, hakabya isihali ngebe eyamatsuka.
Aliwe, hanabya obwema obukakanganaya ngoku okwa bundi buthuku eriya iryangana hakibwa. Eriya eriryahakibawa iryangana kulira omw’iseke kutse iryandaghalira omwa nyinenda. Lyamahika omwa nyinenda, akapira aka ikanganaleka eriya eryo irithathoka eriyihanda ndeke omwa nyinenda, neryo iryathoghamo. Eki ikikendibya ng’erilhusya mw’obukule. Neryo omwatsi mwaghunzerera athi: “Omukrisitayo ow’okwenene oyuwanzire erikolesya e IUD atholere inialengekania kutsibu oko mwatsi oyu erikwamana n’ebya Biblia yikabugha okw’isikya engebe.”—Esyonyimbo 36:9.
Aliwe erilhua ah’omwatsi oyu akathahulhukira omwa 1979, habiribya esyongulha-kulhana omwa by’emibatsi n’eby’esayansi.
Lino hali eyindi miringo ibiri ey’ehyuma hye IUD. Akaghuma kakabya kw’ekoppa, kandi mukakolesibwa kutsibu omwa Amerika omwa 1988. Akandi, iko kakolirwe eribya ikanemuhulhukya ehomoni (hormone) eyikakakiraya olhubutho. Kahulhuka omwa 2001. Ni kyahi ekyathwasi okw’ikolha ly’emiringo ibiri eyi eya IUD?
Akali mw’Ekoppa: Ngoku kyanabirikanganibwa, e IUD yikaleka ikyakalira obuhalya erilhaba omwa nyinenda erihika okwa liya ly’omukali. N’ekindi, ekoppa eyikabya omwa IUD, yik’itha obuhalya. * (Lebaya omwatsi ahikwa.) Kandi, ehipira ng’ehi hikahindulha omughumbi w’enyinenda.
Akali mw’Ehomoni: E IUD eyi, muli ehomoni eyiri ng’eyikabya omwa hinini ehikakakikiraya olhubutho. Esyo IUD esi sikakolha ng’esya kera, aliwe nasyo sik’utha ehomoni yasyo y’omwa nyinenda. Okwa bandi bakali, ehomoni eyi yikaleka eriya irithasa omwa siseke erilhua ahakabya amaya. Eriya lyamathendilhua ahakabya amaya, siryanga hakibwa. Kandi esyo IUD esi sikahwerereraya omughumbi w’enyinenda. * (Lebaya omwatsi ahikwa.) Kandi sikakamathaya n’amaghetse aw’akabya omwa nzira y’enyinenda ikyakakirya obuhalya erighenda omwa nyinenda.
Ngoku kyabirikanganibwa, emiringo yosi ibiri eye IUD yinawithe ku yikahamba okwa nyinenda. Eki kikamanyisaya kithi eriya lyamalhua ahakabya amaya likahakibwa, lyangana ndaghalira omwa nyinenda aliwe iryabya isiryanga yihanda kundi siyikiri omwa mibere eyuwene. Aho, obukule obwanga kulire bukabya ibwamalhuamu. Aliwe abanya sayansi bakabugha bathi eki sikiribera eribya, kandi kyanganabya nibya n’okwa bakakolesaya ehinini.
Neryo, sihali oyuwangakakasya athi esyo IUD esiri mw’ekoppa kutse ehomoni sisirileka eriya likathendi hakibwa. Aliwe, erisekulya ly’abanya sayansi likakanganaya ekyo kundi esyo IUD ng’esyo sikakolha ngoku kinakanganibirwe ahighulhu erikakirya eriya erihaka, neryo sikaleka omukali iniathabya mukule.
Abakristayo abanzire erikolesya e IUD batholere ibatsuka erikikaniako na dokita. Angana bawathikya eriminya nga hali IUD syahi esyanga wathikya n’eribabwira ebibuya n’ebitsibu ebyangabya okwa mukali. Abathahenie sibatholere bakalighira omundu wosi-wosi, nibya na dokita wabu, eribathwiramu. (Abanya Roma 14:12; Abanya Galatia 6:4, 5) Eri n’ithwamu eryo batholere ibakolha ibobene. Ekilhubirirwa kyabu kitholere ikyabya ini tsemesya Nyamuhanga n’eribya n’obunya muthima-thima obuhenirye.—Lebaya na 1 Timoteo 1:18, 19; 2 Timoteo 1:3.
^ enu. 8 Omwatsi erilhua omwa kathongole k’eby’amaghalha ake England (England’s National Health Service) akabugha athi: “E IUD eyiri mw’ekoppa nene yikakolha ndeke, 99 okwa 100. Eki kikamanyisaya kithi omo mwaka mughuma omukali mughuma musa yuwangabya mukule okwa bakali nga kikumi abakakolesaya e IUD eyo. Obo, ehipira ehiri mw’ekoppa nyike, n’amani wahyo akakeha.”
^ enu. 9 Kundi esyo IUD esiri mw’esyohomoni sikahwereraya omughumbi w’enyinenda, neryo abadokita bakanabugha bathi syangana wathikya abakali abakalhua mw’omusasi munene bakaghenda okwa kwezi.
