1. Ni kyahi ekya Marata abya inianayikethere ku kikendi syabya oku mughalha wabu? (Lebaya ekisasani ekiri okw’itsuka.)

MARATA, omwigha kandi munywani wa Yesu, abya omwa bulighe. Mughalha wabu, Lazaro, abya iniabiriholha. Mbwino hanabya ekyanga muhumulikania? Ee. Yesu mwamulhaghanisya athi: “Mughalha wenyu asyalhubuka.” Ni kwenene, ebinywe ebyo sibyanga mughunzire kw’obulighe obwosi. Nomwabine Marata mwayikethera omulhaghe wa Yesu, n’eribugha athi: ‘Nyinasi kw’asyalhubuka okw’ilhubuka ly’ekiro ky’enyuma-nyuma.’ (Yoane 11:20-24) Abya inianasi ndeke ngoku hakendisyabya erilhubuka omwa buthuku bw’embere. Aliwe neryo, Yesu mwakolha ekithiko-thiko. Mwalhubukya Lazaro ekiro ekyo kisa-kisa.

2. Busana naki wanzire iwabya n’eriyikethera eriri ng’erya Marata?

² Sithutholere thukalengekania thuthi lino Yesu kutse Thatha wiwe bakendi lhubukya abanze bethu. Aliwe nga Marata, wun’ikirirye ngoku abanze bethu bakendisya lhubuka omwa buthuku bw’embere? Obundi wabiriholerwa mwira wawu kutse mukali wawu, mama wawu, thatha wawu, sukulhu kutse  mukaka, kutse obundi omwana wawu. Wulindirire kutsibu erisyawa okwa mwanze oyu, erikania nayu, n’eriseka nayu. Eky’obutseme, nga Marata, wuwithe nzumwa mbuya esyangaleka iwabugha wuthi: ‘Nyinasi ngoku omwanze waghe asyalhubuka.’ Nomwabine, ni kibuya obuli Mukristayo erilengekania okwa bikaleka ithwabya n’eriyikethera eri.

3, 4. Yesu abya iniamabirikolhaki omwa biro ebilhabire, kandi ekyo mukyaghumya kithi eriyikethera lya Marata?

³ Marata abya ikere hakuhi ne Yerusalemu, neryo angabya imwathalhangira Yesu akalhubukya mughalha w’omukwakali hakuhi ne Naina e Galilaya. Aliriryo, angabya imwan’owa oko mwatsi oyo. Kandi obundi Marata imwowa ngoku Yesu mwalhubukya mwali wa Yairo. Abosi ababyaho babya “ibanasi kw’aholire.” Aliwe, Yesu mwahamba ebyalha biwe n’eribugha athi: “Iwe mwana, hangana!” Aho-n’aho mwahangana. (Luka 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Marata na mwali wabu, Maria, babya ibanasi ngoku Yesu angana lhamya omulhwere. Neryo babya iban’ikirirye bathi Yesu kw’abyaho, Lazaro syangaholire. Neryo kundi abya iniabiriholha, ni kyahi ekya Marata abya alindirire? Mwabugha athi Lazaro asyalhubuka omwa buthuku bw’embere, ‘ekiro ky’enyuma-nyuma.’ Ni kyahi ekyaleka iniakakasya athya? Kandi ni kyahi ekyanga leka iw’ikirirya ngoku hakendi syabya erilhubuka omwa buthuku bw’embere eryangana syabyamu n’abanze bawu?

⁴ Hane nzumwa mbuya esyangaleka ithw’ikirirya omw’ilhubuka. Thuthakania oko nyike sya kusyo. Omo kwenene, wangana bana omwa Biblia mw’esyonzumwa esyo wuthabera erilengekaniako aliwe esyanga ghumya erikirirya lyawu ngoku abanze bawu bakendi syalhubuka.

5. Ni kyahi ekyaleka Marata iniakakasya athi Lazaro akendi syalhubuka?

⁵ Marata mwathabugha athi: ‘Ngawithe amaha ngoku mughalha wethu akendi lhubuka.’ Mwabugha athi: ‘Nyinasi kw’asyalhubuka.’ Ni kyahi ekyaleka Marata iniabya n’eriyikethera ng’eryo? Kundi abya iniabiriowa okwa bandi abalhubukibawa. Obundi mwab’ighako iniane eka n’omwa manyumba w’erihindanamo iniakine mulere. Thukendi thakania okw’ilhubuka ly’abandu basathu b’okwa balhubuka abali omwa Biblia.

6. Ni kithiko-thiko kyahi ekya Marata angabya iniabya iniabiriowako?

⁶ Erilhubuka ly’erimbere lyabya omwa buthuku Nyamuhanga abya akaha omuminyereri Eliya y’obuthoki bw’erikolha ebithiko-thiko. Omwa tawuni ye Zarefati, eyabya endatha omwa Israeli, mwabya omukwakali omwera oyuwakokaya omuminyereri Eliya. Yehova mwakolha ekithiko-thiko. Mwalhangira athi eyisyano n’amaghutha w’omukwakali sibirihwa nuku iyo na mughalha wiwe sibahole. (1 Abami 17:8-16) Enyuma waho, mughalha wiwe mwalhwalha, amaholha. Aliwe Eliya mwawathikya omukali oyo. Inianahambire okwa mulhwana, Eliya mwasaba Yehova athi: “Nyamuhanga waghe, ngakusaba nyithi, wusubaye ekirimu ky’omwana oyu omwisi siwe.” Nyamuhanga mwowa omusabe wa Eliya, omwana mwasuba. Eryo ry’erilhubuka ly’erimbere omwa Biblia. (Soma 1 Abami 17:17-24.) Marata angabya iniabya inianasi oko mwatsi oyo.

7, 8. (a) Elisa mwahumulikania athi omukali oyuwaholerawa? (b) Ekithiko-thiko kya Elisa mukyakanganiaki oku Yehova?

 ⁷ Erilhubuka eryakabiri omwa Biblia lya kolhawa n’omuminyereri Elisa. Omwa tawuni ye Sunemu, mwabya omukali Omuisraeli oyuthabya awithe mwana. Kundi omukali oyu mwakokya Elisa yo ndeke, Yehova mwamutsumulha iyo na mwira wiwe bamathunga omwana w’obulhume kandi nibya ibabirikulha kutsibu. Habere halhaba buthuku buke, omwana oyu mwaholha. Thalengekania okwa bulighe obwa mukali oyu abyamu. Obulighe bunene obw’abyamu mubwaleka amaghenda olhughendo lhw’esyokilomita 30 eriyasondya Elisa okwa Kithwe Karmeli. Elisa mwatsuka erithuma omughombe wiwe iya Gehazi e Sunemu eriyalhubukya omwana oyo. Aliwe Gehazi mwalemwa erimusubya. Neryo mama w’omulhwana mwahika eka na Elisa.​—2 Abami 4:8-31.

⁸ Elisa mw’ingira omwa nyumba aho ekinda kiri, amasaba. Yehova mwasubirya Elisa, amasubya omulhwana. Mama w’omwana abere akalhangira omwana wiwe iniamabirisuba, mwatsema kutsibu! (Soma 2 Abami 4:32-37.) Obundi mw’ibuka ebinywe ebyabya omwa musabe wa Hana. Hana abya isyali athabutha mwana erihika aho Yehova amutsumulira amabana omughalha, Samweli. Neryo Hana mwapipa Yehova kundi “akandaghaliraya Ekulimu kandi akahanganaya.” (1 Samweli 2:6) Omw’isubya omulhwana e Sunemu, Nyamuhanga mwakangania kw’awithe amaaka w’erilhubukya abaholi.

9. Kanaya okw’ilhubuka ly’akasathu eriri omwa Biblia.

⁹ Ekindi kindu ekikathikaya mukyabya Elisa iniabiriholha. Abya iniabirikolha ng’omuminyereri habw’emyaka eyilhabire omu 50, neryo mwalhwalha “endwalha eyamuholhaya.” Muhalhaba obuthuku, ah’abya atsikire hamasighalha amakuha masa. Kiro kighuma, Abaisraeli balebe babya ibanemutsika omulhume. Babere bane aho, bamalhangira esyonzighu sikasa eyo bali. Abaisraeli mub’anguhya-nguhya, bamakwama kyaghusa ekinda ky’omo mwangalhu ow’atsikiremu Elisa. E Biblia yithi: “Neryo omughulhu omundu oyo ayithulhaya oko makuha wa Elisa, mwasuba, mw’imana omwa bisandu biwe.” (2 Abami 13:14, 20, 21) Ebyosi ebi mubyaleka Marata inialigha ngoku Nyamuhanga awithe amaaka aw’erilhubukya abaholi. Nawu bitholere ibyakukakasya ngoku Nyamuhanga awithe amaaka manene, awathawithe lhulengo.

10. Petero mwawathikya athi mwali wethu Omukristayo oyuwabya iniabiriholha?

¹⁰ N’Amasako w’Ekigiriki nawu akakanaya okw’ilhubukya erya kolhawa n’abaghombe ba Nyamuhanga abathaleghulha. Thwabirithakania okw’ilhubukya erya Yesu akolha hakuhi n’omuyi we Naini n’ewa Yairo. Habere halhaba buthuku, omukwenda Petero mwalhubukya Dorika, oyukathasy’ahulhawa mwa Tabita. Petero mwingira omo nyumba eyiri mw’ekinda, amasaba, neryo amabugha athi: “Tabita, hangana!” Aho-n’aho mwasuba, neryo Petero mwamukangania  okwa bandi Bakristayo ababyaho “inianakalire.” Ekyabya eki mukyaha obwema n’abangyi omwa muyi oyu “mubikirirya Omukama.” Abigha bahyaka aba mubabya ibangana bwira abandi b’okwa ngulhu eyihambire oku Yesu n’eribwira obuli mundu okwa maaka wa Yehova aw’erilhubukya abaholi.​—Emibiri 9:36-42.

11. Omudokita, iya Luka, mwabugha athiki okwa mulhwana, kandi ekyabya mukyahamba kithi okwa bandi?

¹¹ Hane n’abalhangira erindi ilhubuka. Kiro kighuma, omukwenda Paulo iniane okwa muhindano omwa kisenge ky’endatha e Troa, hathya eyiri ebulengera lyuba bw’endatha bwe Turkey. Paulo mwakania erihika omo kathi kanene k’ekiro. Omulhwana oyuk’ahulhawa mwa Eutiko abya inianahulikirire, inian’ikere okw’idirisa. Aliwe mwaghotsera, amathogha erilhua okwa kisenge kyakasathu ky’endatha. Luka angabya iyuwatsuka erihika oku Eutiko. Iyo nga dokita, mwalhangira omulhwana isyahuthere buyira kutse eribya isyakisubaya. Abya iniabiriholha! Paulo nayu mwandaghaliraho. Mwahambira Eutiko y’okwa kikuba n’eriswekya abandu, akabugha athi: ‘Aneho.’ Ekithiko-thiko eki mukyahamba okwa bosi abalhangira kikabya. Eriminya ngoku omulhwana alhue iniabiriholha, kandi ngoku amalhubukibwa, “mubakiranibwa ndeke.”​—Emibiri 20:7-12.

12, 13. Erisighikira okw’ilhubukya erya thwamabirikaniako, ni bibulyo byahi ebya thwangana yibulya?

¹² Erilhubuka eryo thulyakanayako litholere iryakuha eriyikethera eriri ng’erya Marata aby’awithe. Thwangana yikethera ngoku Nyamuhanga wethu, oyuwabirithuha engebe angana subya omundu oyuholire. Okwa buli ilhubuka eryabya likabya, ihakabya ihane omughombe muthaleghulha wa Nyamuhanga, nga Eliya, Yesu, kutse Petero. Kandi lyabya likabya omughulhu Yehova abya iniakinakolha ebithiko-thiko. Kandi ibbwa abaholha okwa bundi buthuku, ebithiko-thiko ebi isibikibya? Mbwino abaghombe ba Nyamuhanga banabya n’amaha w’erilhubukibwa ly’abaholi omwa buthuku  bw’embere? Mbwino banabya n’eriyikethera eriri ng’erya Marata akabugha oku mughalha wabu athi: ‘Nyinasi kw’asyalhubuka okw’ilhubuka ly’ekiro ky’enyuma-nyuma’? Ni kyahi ekyaleka Marata in’ikirirya ku hakendi syabya erilhubuka, nawu busana naki wutholere iw’ikirirya ekyo?

¹³ Ni myatsi mingyi omwa Biblia eyikakanganaya ngoku abaghombe biwe babya ibanasi ku hakendi syabya erilhubuka. Thulebaye emighuma ya kuyo.

14. Omwatsi owahambire oku Abrahamu akathweghesayaki okw’ilhubuka?

¹⁴ Thalengekania okwa kya Yehova abugha athi Abrahamu akole oku Isaka, omwana oyo athunga enyuma w’erilindirira myaka mingyi. Yehova mwabugha athi: “Lino wimaye mughalha wawu, ekyusa kyawu, oyo wanzire, iya Isaka, wuyighendere omwa kihugho kye Moria, wumuherereho oko buhere bw’erihisirirya.” (Enzuko 22:2) Wukalengekanaya Abrahamu mwayowa athi akowa eki? Yehova abya iniabirilhaghanisya athi erilhabira omwa lhubutho lhwa Abrahamu ebihanda byosi bikendi syatsumulhwa. (Enzuko 13:14-16; 18:18; Abanya Roma 4:17, 18) Kandi Yehova mwabugha athi emighisa yangasire erilhabira omu “Isaka.” (Enzuko 21:12) Aliwe eki kyangathokekene kithi Abrahamu iniabirihayo mughalha wiwe ng’obuhere? Paulo mwasondolhwa n’omulimu erisoborera ngoku Abrahamu abya inian’ikirirye athi Yehova awithe amaaka w’erilhubukya Isaka. (Soma Abaebrania 11:17-19.) Aliwe e Biblia siyiri bugha yithi Abrahamu abya akalengekania athi Isaka akendi lhubuka aho-n’aho, obundi enyuma w’esyosaha nyike, ekiro, kutse nibya eyenga. Abrahamu abya isyanga minya mughalha wiwe ng’akendisya lhubuka mughulhu wahi. Aliwe abya iniana yikethere ngoku Yehova akendi syalhubukya Isaka.

15. Omulhume muthaleghulha Yobu abya awithe mahaki?

¹⁵ Omulhume muthaleghulha Yobu nayu abya inianasi ngoku hakendi syabya  erilhubuka omwa buthuku bw’embere. Abya inianasi ngoku omuthi amakondwa, angana thasyalhasa iniabya muthi muhya-muhya. Aliwe ekyo sikyangabya okwa mundu. (Yobu 14:7-12; 19:25-27) Omundu amaholha, syangayisubya. (2 Samweli 12:23; Esyonyimbo 89:48) Aliwe ekyo mukithamanyisya kithi Nyamuhanga syangalhubukya omundu. Nibya Yobu abya ikirirye ngoku Yehova akendisya mw’ibuka. (Soma Yobu 14:13-15.) Yobu isyangaminya eki nga kikendi syabya mughulhu wahi omwa buthuku bw’embere. Nomwabine bithya, abya inianayikethere ngoku Oyuwahangika engebe y’abandu akendi syamw’ibuka n’erimulhubukya.

16. Ni ghumya lyahi erya malaika aha Danieli?

¹⁶ Lengekanaya n’okwa wundi mulhume muthaleghulha iya, Danieli. Omwa ngebe yiwe yosi, abya muthaleghulha oku Yehova, kandi Yehova mwamuwathikya. Kiro kighuma, omulaika mwahulha Danieli mwa “mundu oyusimirwe kutsibu” n’erimubwira athi ‘abye n’obuholho’ kandi athi ‘asike.’​—Danieli 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Ni kyahi ekya Yehova alhaghanisaya Danieli?

¹⁷ Danieli inianawithe myaka nga 100 kandi iniakisiya iniaholha, angabya imwalengekania nga ni kyahi ekikendi mubyako. Mbwino Danieli anabya awithe amaha w’erisyalhubuka? Ndeke-ndeke! Okw’ihwererera ly’ekitabu kya Danieli, Nyamuhanga mwamulhagha kino: “Nikwa iwe, wughende wuhike okwa nduli, neryo wasyabana erilhuhuka.” (Danieli 12:13) Danieli abya inianasi ngoku abaholi bakalhuhuka kandi ngoku “sihali mubiiri, kutse eritheghekania, kutse amenge Ekulimu,” eyo abya iniakayaghenda. (Omugambuli 9:10) Aliwe, eyi siyo yabya nduli ya Danieli. Yehova mwamuha amaha awuwene aw’obuthuku bw’embere.

¹⁸ Omumalaika wa Yehova mwamubwira athi: “Wasyalhubuka okwa nduli y’emighulhu busana n’erighabo lyawu.” Danieli syabya asi eki ngakikendi syabya mughulhu wahi. Mwaminya ngoku akendi holha neryo inialhuhuka. Aliwe Danieli abere akowa omulhaghe ow’akabugha athi, “Wasyalhubuka . . . busana n’erighabo lyawu,” mwaminya ngoku akendisya lhubuka okwa buthuku bw’embere. Ekyo kyangabere iniabiriholha kera, “okwa nduli y’emighulhu.”

19, 20. (a) Emyatsi eya thwamabirikaniako yihambire yithi okwa ebya Marata abwira Yesu? (b) Omo mwatsi owakakwamako thukendi kania okuki?

¹⁹ Ahathe erithika-thika, Marata abya awithe nzumwa mbuya erikirirya athi mughalha wabu omuthaleghulha iya Lazaro akendi “syalhubuka okw’ilhubuka ly’ekiro ky’enyuma-nyuma.” Ekya Yehova alhagha Danieli, n’erikirirya erighumire erya Marata abya awithe omw’ilhubuka ly’obuthuku bw’embere, bitholere ibyathughumya munabwire. Erilhubuka likendi syabya.

²⁰ Thwamabirigha okw’ilhubuka eryabya omwa buthuku bwa kera. Ebi bikakanganaya ndeke-ndeke ngoku abaholi bakendi syalhubuka. Kandi thwamabirilhangira ngoku abalhume n’abakali abakolera Nyamuhanga buthaleghulha babya bawithe amaha w’erisyalhubuka okwa buthuku bw’embere. Aliwe, hane ebikakanganaya ngoku erilhubuka lyanganabya ihamabirilhaba obuthuku buuli iryabirilhawa? Kyamabya ikwakiri kithya, ikikendi leka ithwalindirira ndeke erilhubuka ly’obuthuku bw’embere. Aliwe mughulhu wahi? Omwatsi owakakwamako akendi syakania okw’ebyo.