E Biblia Yikahindulha Esyongebe

NI KYAHI ekyaleka oyuwanzire omuziki owe rocker kandi oyuthendana abandu iniagha erianza abandu n’erilhubirira eribawathikya? Ni kyahi ekyaleka omulhume owe Mexico inialeka engebe yiwe y’obutswatswa? Busana naki omughuma w’okwa bafuyi nyakabara omwa malingwatha w’erifugha esyoggali e Japan iniasighania amalingwatha ayo busana n’erikolera Nyamuhanga? Thalebya ebya abandu aba bakabugha.

“Ingali mutsururu, ow’emiyiheko, kandi mutsurumi.”​—DENNIS O’BEIRNE

ABUTHAWA: 1958

EWABU: ENGLAND

EBY’ENYUMA: OYUWANZIRE OMUZIKI OWE ROCKER KANDI OYUTHENDANA ABANDU

ENGEBE YAGHE ENYUMA: Ab’ewabu thatha ni be Ireland, kandi nabya Mukatuliki e Ireland. Mughulhu wosi iningabya w’erighenda okwa kanisa nomwakine indi isingalyanza eriyayo. Nomwabine iningabya inganawithe enzalha y’obunyakirimu. Mughulhu wosi iningasaba omusabe wa Thatha wethu, kandi nangan’ibuka ingane okwa ngyingo ingalengekania ng’akamanyisayaki. Ingabeghere erithwagho mwa bitsweka-bitsweka n’erilengaho erilengekania okwa buli kitsweka nga kikamanyisayaki.

Nabere ingahika omwa myaka yaghe y’obulengwa munayingirya omwa by’Oburasta. Kandi munanza egurupu y’eby’ekipolitiki eyithelighirana n’ekyama ky’Abanazi. Aliwe munayingirya kutsibu omwa by’abayisamambuli abanzire omuziki owe rock. Ininganywa ebibatsi ebikathamiraya, kutsibu-tsibu ebbangyi, oyo nabya inganywa hakuhi obuli kiro. Kundi inabiribya mw’omubere owa “sinzomene,” ininganywa bunene, erihira engebe yaghe y’omwa kabi, kandi isindi tsomana abandi. Isindyendana abandu, kandi isindyanza erikanirania n’owosi-wosi mbwino inganalyalengekanaya indi eby’akayakanaya ni by’omughaso. Nibya iningaghana n’eritherwa ekisasani. Lino ngabya ingasubya ameso w’enyuma, ngalhangira ngoku nabya mundu mutsururu, ow’emiyiheko, kandi mutsurumi. Ingali w’olhukeri kandi mwenge okw’ababya banywani baghe basa.

Nabere ingahikya myaka 20, munanza erigha e Biblia. Munywani waghe oyukaghulhaya ebibatsi ebikathamiraya abya iniabiritsuka erisoma e Biblia omughulhu abya omwa ngomo, neryo muthwakania nayu habw’obuthuku buuli okwa dini, Ekanisa, n’olhukwamirwa lhwa Sitani omwa kihugho. Munaghulha e Biblia n’eritsuka eriyeghesyayo ahabwaghe. Ingye na munywani waghe ithukasoma ebitsweka birebe bye Biblia, ithwahindana haghuma erikania okwa ebya thulyasoma, n’erikolha erithwamu lirebe. Muthwakolha eki habw’amezi.

Ebighuma by’okwa byathwathwamu busana n’ebya thwasoma bya bino: thuthi thuli omwa biro by’enyuma-nyuma eby’ekihugho kino; thuthi Abakristayo batholere ibathulhughania engulhu mbuya y’Obwami bwa Nyamuhanga; thuthi batholere ibabya butsira lhuhandi omwa kihugho kino, imwamune n’eby’ekipolitiki byakyo; kandi thuthi e Biblia yikaha obusondoli obuwene obuhambire okwa by’esyongeso. Ithukalhangira ndeke-ndeke ngoku e Biblia yihikire kandi ngoku hatholere eribya ihane edini y’okwenene. Aliwe ibbwa y’eyahi? Muthwalengekania okwa syodini esyasibwe, emiramirye yasyo n’emirwa kuthya n’emibere sikayingiraya omwa by’ekipolitiki, neryo thwamalhangira ngoku Yesu sy’abya akakolha ebya bakakolha. Muthwaminya ngoku Nyamuhanga syalisikolesaya, neryo muthwathwamu erilebya esike sy’okwa syodini esithasibwe nasyo ngasiri sithi.

Ithukabana ab’omwa madini ng’ayo n’eribabulya ebibulyo bingyi. Ithukabya ithunasi ebye Biblia yikabugha okwa buli kibulyo, neryo ithukabya ithunayitheghekire erilhangira nga banamasubirya erikwamana n’Ekinywe kya Nyamuhanga. Enyuma w’erikanirania ng’eryo, mughulhu wosi iningasaba Nyamuhanga indi, ‘Abandu abo bamabya kwenene ibak’imanira edini y’okwenene, kisi nyihire mw’omuhwa w’erianza erithasyabasubako.’ Aliwe enyuma w’erikanirania ng’eryo habw’amezi, munabya isindinabana egurupu eyikasubiraya ebibulyo byethu erilhua omwa Biblia; kandi isindiyisunza erithasyahindana n’abosi-bosi ba kubo.

Erighunzerera, ingye na munywani waghe muthwabana Abema ba Yehova. Muthwababulya ebibulyo ibyan’ebyo ngoku thwanabya thukakolha, aliwe mubabisubirya omw’ikolesya e Biblia. Ebyo babugha mubyahambana ndeke-ndeke n’ebyo thwabya ithwabirisoma. Neryo muthwongera eribabulya ebibulyo ebyo thwabya isithuli thwathabana eby’erisubirya byabyo omwa Biblia—ng’eky’erileberyako, ebihambire okwa malengekania wa Nyamuhanga okw’inywa ethaba n’ebibatsi ebikathamiraya. Kandi, mubathoka eribisubirya omw’ikolesya Ekinywe kya Nyamuhanga. Muthwaligha erighenda okwa mihindano okwa Kisenge ky’Obwami.

Erighenda okwa mihindano mulyanyikalira. Isindyendana abandu erihika okw’ibya imundanza abandu bosi abo abatsangire, abambere ndeke erinyihikako. Munathunga okwa bandi kw’amalengekania mabi, neryo munabya isinangathasyanza erighenda okwa mihindano. Aliwe nga buli kiro, munasaba Nyamuhanga indi anyihire mw’omuhwa w’erithasyahindana n’abandu aba bamabya ibak’imanira edini y’okwenene, neryo munayowa inganzire kutsibu erigha e Biblia n’Abema.

NGOKU E BIBLIA YAHINDULHA ENGEBE YAGHE: Munaminya ngoku ngatholere ingaleka erikolesya nabi ebibatsi ebikathamiraya, kandi munalhuaho ingathoka eribireka. Aliwe ekyanyikalira kutsibu lyabya iry’erileka ethaba. Munalengaho mirundi mingyi erilekayo aliwe munalemwa. Iningabya ing’owa okwa bandi abo ky’olhobera erileka ethaba n’eribya isibanga thasyanywayo, iningakibwirako Yehova. Enyuma waho, busana n’obuwathikya bwa Yehova, munathoka erilekayo. Nabiriminya omughaso w’erikania na Yehova omo kwenene kandi ahathe eribisirira erilhabira omwa musabe.

Eyindi mbinduka nene eyo nakolha yabya yihambire okwa myambalire n’emiyipambire. Omurundi waghe w’erimbere erighenda okwa Kisenge ky’Obwami esyonzwiri syaghe syabya sisongolomire ng’amahwa kandi imuli ehikuru hy’erangyi ye bbulu. Enyuma waho, munahira omwa syonzwiri syaghe mw’erangyi y’ekithi ekyumire. Iningambalha esyojini n’ehikoti hy’olhuhu ehiriko ebinywe birebe. Munalhangira isihali ekyanga leka ingahindulha emyambalire yaghe, nomwakine indi omwa lhukeri Abema ibakabya ibanemughanirya naghe okw’ekyo. Aliwe, erighunzerera, munalengekania oku 1 Yoane 2:15-17: “Simwanze ekihugho, kutse emyatsi ey’ekihugho. Omundu amanza ekihugho siawithe olhwanzo lhwa Thatha.” Munaghunzerera indi erilhabira omwa misosere yaghe, ngakanganaya ku nganzire ekihugho kino kandi indi erithoka erikangania olhwanzo olhwa ngawithire Nyamuhanga, ngatholere ingakolha esyombinduka. Eki munakikolha.

Endambi muyahika, namaminya ngoku si bugha indi Abema bo banzire ingahindana okwa mihindano y’Ekikristayo. Abaebrania 10:24, 25 muhanyikangania ngoku Nyamuhanga yuwabya anzire ingakolha ekyo. Nabere nabiritsuka erihindana okwa mihindano eyosi n’eriminya abandu ba ndeke, munathwamu erikangania eriyihayo lyaghe oku Yehova omw’ibatizibwa.

NGOKU NABIRIGHASIRWA: Eriminya enzira eyo Yehova akathulighiramo eribya n’obughuma bw’ahakuhi nayu, lyabirinyihambako kutsibu. Omubere wiwe w’erikwira abandu b’obulighe n’eritsomana liwe byabirinyihira mw’omuhwa w’erimugherererya n’erikwama Mughalha wiwe, Yesu Kristo, ng’eky’erileberyako kyaghe omwa ngebe. (1 Petero 2:21) Nabiriminya ngoku namabya nganemulengaho eribya n’emibere y’Ekikristayo, nangana thasyayikolera erina libuya. Nabirilengaho erikulha-kulhania omuthima w’olhwanzo n’ow’eritsomana. Ngalengaho eribya n’emibere ng’eya Kristo ingakolongana na mukali waghe na mughalha waghe. Kandi ngatsomana kutsibu balikyethu omwa kithunga. Erikwama Kristo kyabirileka ingathunga ekitsumbi, erisikya, n’amaaka w’erikangania abandi b’olhwanzo.

“Mubakolongana Naghe omw’Isikya.”​—GUADALUPE VILLARREAL

ABUTHAWA: 1964

EWABU: MEXICO

EBY’ENYUMA: ABYA OMWA NGEBE Y’OBUTSWATSWA

ENGEBE YAGHE ENYUMA: Nabya mughuma w’okwa baana musanju, kandi thwakulira omwa Hermosillo, e Sonora, Mexico, omwanya owali mw’obunakwa bunene. Thatha waghe aholha ingakine mulere, neryo mama waghe iniawithe erikolha kutsibu eribana ebiyithawa byethu. Mughulhu mungyi iningaghendera ahisi kundi isithuwithe esyosente esy’erighulhako ebiryatho. Ingakine mulere, munatsuka erikolha nuku ngawathikaye okwa biyithawa by’eka. Ng’esindi famile nyingyi, ithuli haghuma omwa kanyumba kake.

Mughulhu mungyi, mama isyalibya eka erithutheya ithwe baana. Nabere ingahikya myaka 6, omulhwana w’emyaka 15 mwatsuka erinyikolhako obuthundirya. Obuthundirya obu mubwalholha embere habw’obuthuku buuli. Ekyalhwiririramo, munabulha ekihikire nga ky’ekyahi bikahika okwa emyatsi y’engyingo. Munalengekania indi erianza abalhume ng’iwe ni kindu kya buli kiro. Iningabya ingasondya obuwathikya okwa badokita kutse abakangirirya b’edini, ibakanyikakasaya bathi singawithe kitsibu kandi bathi eriyowa ng’eryo ni rya buli kiro.

Nabere ingahikya emyaka 14, munathwamu eriyiminyikalya ng’omundu oyukakolha emyatsi y’engyingo n’ab’olhubutho ng’olhw’iwe. Munabya omwa ngebe eyo habw’emyaka 11 eyakwamako, nibya okwa buthuku obo, iningabya n’abalhume bangyi muthina-muthina. Erighunzerera, mun’igha eby’erikolha esyonzwiri kandi munathunga esalhuni yaghe. Nomwabine, isingwithe etseme. Munabya omwa ngebe y’ebitsibu n’ey’erighoberibwa. Munalhangira ngoku ebya ngakolha sibihikire. Munatsuka eriyibulya, ‘Mbwino hane abandu abuwene kandi abatholere?’

Munalengekania oku mwali wethu. Mwatsuka erigha e Biblia n’Abema ba Yehova n’erighunzerera mwabatizibwa. Anabya akambwira okwa ebyo abya ak’igha, aliwe isindi bihulikirira. Erithwalira haghuma, iningayighomba engebe yiwe n’obutheke bwiwe. Iningalhangira ngoku kwenene iyo na mwira wiwe banzene kandi bakasikanganaya. Ibakakolongana omwa lhukeri. Endambi muyahika, omughuma w’okwa Bema ba Yehova amatsuka erinyeghesya e Biblia. Okw’itsuka, iningakwama kyaghenderaho—isingabiwithire omuhwa. Neryo emyatsi muyahinduka.

NGOKU E BIBLIA YAHINDULHA ENGEBE YAGHE: Abema mubanyikokya okwa mughuma w’okwa mihindano, kandi munayayo. Munayilhangirira ekindu kihyaka. Abandu bangyi ibakanyisekereraya, aliwe Abema mubathakolha ekyo. Mubanyiramukya omwa lhukeri, n’erikolongana naghe omw’isikya. Ekyo mukyanyihambako.

Mun’ongera erianza Abema ingahindana okwa lhuhindano. Nibya nomuhanabya bandu banene, munalhangira ngoku abandu aba bali nga mwali wethu—ibali mw’okwenene. Munayibulya aba nga b’abandu babuya n’abatholere abo nabya ingasondya eritsuka kera. Olhwanzo lhwabu n’obughuma mubyanyiswekya, kuthya n’emibere bakakoleserayamu e Biblia erisubirya obuli kibulyo. Munaminya ngoku e Biblia y’eyikaleka ibabya bandu babuya. N’akandi munalhangira ngoku iningendi yithagha erikolha esyombindika nyingyi eribya mughuma w’okw’ibo.

Omo kwenene, nabya w’erikolha esyombinduka esikalha-kalire erithoka erihindukira ighuma, kundi engebe yaghe ini y’ekikali-kali. Emibughire yaghe, emibere, emyambalire, emipambire y’esyonzwiri, n’abanywani abo ngasombolha ebyosi ibitholere ibyahinduka. Abanywani baghe abakera mubatsuka erinyisekererya, eribugha bathi: “Busana naki iwakolha eki? Wulhue iwunuwene ngoku wunalhue. Leka eby’erigha e Biblia. Wunawithe obuli kindu.” Aliwe ekindu ekyanyikalira, lyabya iry’erileka engebe yaghe y’obutswatswa.

Nomobyanabya bithya, munaminya ngoku kithokekene erikolha esyombinduka nene-nene, kundi ebinywe bye Biblia ebiri omu 1 Abanya Korinto 6:9-11 byabya ibyabirihamba okwa muthima waghe: “Kandi simwasi kw’abathathunganene ko bathendi syasangira oko bwami bwa Nyamuhanga kwehi? Simuthebibawe; ab’amaraghane, kutse abakasaba esyosanamu, kutse abathethi, kutse abalhume abakathethana. . . sibendisyasangira oko bwami bwa Nyamuhanga. Neryo abandi omo kathi-kathi kenyu ko mwanabya muthya; nikwa lino inywe mwabirieribwa kw’ebibi.” Yehova mwawathikya abandu b’okwa mughulhu oyo erikolha esyombinduka, naghe kuthya mwangwathikya. Munaghunza myaka mingyi n’erihiraho akaghalha kanene inganemulhwa erileka emitse yaghe, aliwe obusondoli n’olhwanzo lhw’Abema mubyangwathikya kutsibu.

NGOKU NABIRIGHASIRWA: Munabwire, ngali omwa ngebe eyitholere. Nabirithahya, kandi ingye na mukali waghe thunemweghesya mughalha waghe erighendera okwa misingyi ye Biblia. Nabirisighania engebe yaghe ya kera, kandi nganemutsemera esyonzunzo n’emighisa mingyi y’obunyakirimu. Ngakolha ng’omusyakulhu w’ekithunga, kandi nabirithoka eriwathikya abandi erigha ekwenene y’Ekinywe kya Nyamuhanga. Esyombinduka esyo nakolha omwa ngebe musyatsemesya mama ya kutsibu kyamaleka inialigha erigha e Biblia na lino ni Mukristayo oyubatizibirwe. Mwali wethu oyuwabya omwa ngebe y’obutswatswa nayu abiribya Mwema ba Yehova.

Nibya n’abaghuma b’okwa bandu ababya basi engebe yaghe ya kera, lino babiriminya ngoku nabirihindukira ighuma. Kandi nganasi ekyanyithokesaya erikolha esyombinduka esyo. Kera munasondya obuwathikya okwa basomire aliwe mubamba erihabulha eriwire. Aliwe, omo kwenene, Yehova mwanyiwathikya. Nomwakine indi iningayowa nga singatholere, mwanyilhangira n’erinyiwathikya omo lhwanzo kandi omw’ighumisirizya. Ekyanyithokesaya erikolha esyombinduka, ly’eribya Nyamuhanga omubuyanga, ow’amenge manene kutsibu, kandi ow’olhwanzo imwanyilhangira n’erianza ngabya n’engebe eyuwene.

“Munayowa isingathekene, ingali omwa mbwera, kandi ingabulirweko.”​—KAZUHIRO KUNIMOCHI

ABUTHAWA: 1951

EWABU: JAPAN

EBY’ENYUMA: OYUWABYA ANZIRE AMALINGWATHA W’ERIGHENDYA ESYOGGALI

ENGEBE YAGHE ENYUMA: Nakulira omwa tawuni eyihunerere omwa distrikti ye Shizuoka, e Japan, eyo eka yethu eyirimo abandu munani yabya yikere omwa kanyumba kake. Thatha waghe iniawithe eduka y’esyoggali. Eritsuka omwa bwana, iniakanyithwalha eyikakolerawa omusathu w’erighendya esyoggali neryo mukyaleka inganza omusathu oyo. Neryo thatha waghe mwatsuka erinyitheghekera eribya oyuwasi ndeke erighendya esyoggali omwa malingwatha aya. Ingane omwa premare, mwatsuka erinyithendeka n’omuhwa. Ingane omwa siniya munasinga mirundi isathu omwa malingwatha aw’obuli mwaka aw’erihanga. Munabirikirwa okwa yunivaste, aliwe munaghana namathwamu erighenda okwa sukuru y’amalingwatha w’erighendya esyoggali. Nabere ingahikya myaka 19, nabya inamabirighunza eby’erighendya esyoggali.

Okwa buthuku obo, nabya ngawithe ekilhubirirwa ky’eribya mufuyi nyamurangwa omwa malingwatha w’erighendya esyoggali omwa Japan. Munathegheka erikolha esyosente nyingyi nuku efamile yethu yangabya omwa butheya n’obuholho. Munayihwerya omw’iyibegheresya. Iningabya ingayowa nga namahwa amani busana n’ebisasayizi ebikalire kutse amalingwatha malebe aw’akalire, iningabera eriyibwira indi nabuthawa ingali w’erikolha amalingwatha w’erighendya esyoggali neryo ngali w’erilholha embere! Kandi munakolha ekyo. Omuhwa waghe mwatsuka erilhwiririramo ebibuya. Omwa mwaka waghe w’erimbere, munasinga amalingwatha w’abakaghendaya esyoggali abahyaka. Omo mwaka waghe wakabiri, munatholera eringira omwa malingwatha aw’akalhwamo oyukabya w’erimbere omwa Japan. Mirundi mukagha muthina-muthina, iningabya wakabiri omwa malingwatha ayo.

Nabere nganemulholha embere eribya mughuma w’okwa bafuyi nyamurangwa abakasinga omwa malingwatha, mubatsuka erinyahulhamo amaghulhu awaghumire awe Tokai, omwanya mulebe omwa Japan. Munanza kutsibu amalingwatha. Endambi muyahika, abandu bamatsuka erinyisagha kundi isingawithe bughanyiri omwa malingwatha. Mun’ongera eribana esyosente, kandi munayisanga ingali kughulha ekyosi-kyosi ekyamanyitsemesya. Munaghulha enyumba eyiriko ekisenge ky’erikoleramo ebisasayizi imune eby’erikolesya ebyuwene kutsibu. Munaghulha ematoka erilhua omwa bihugho by’eyihya eyaghulha hakuhi esyosente esingene n’esyanga ghulha enyumba. Erilhangira indi ngabya ingane ndeke omwa by’esyosente munatsuka ebizinesi y’erighulha n’erighulya ebithaka n’esyonyumba.

Nomwabine, munayowa isingathekene, ingali omwa mbwera, kandi ingabulirweko. Okwa buthuku obo, nabya ingabirithahya kandi inganawithe abaana, aliwe mughulhu mungyi isindi ghumisirizaya ab’eka yaghe. Ehindu hike-hike ihikaleka ingalhuaho ingahithana oku mukali waghe n’abaana baghe. Neryo omwa buba mubatsuka eribya bakalebya ndeke obusu bwaghe eriminya nga nabirihithana.

Aliwe, endambi muyahika mukali waghe amatsuka erigha e Biblia n’Abema ba Yehova. Ekyo mukyaleka ihabya esyombinduka nyingyi. Mwabugha athi anzire erighenda okwa mihindano y’Abema ba Yehova, neryo munathwamu indi thukendi ghendayo ithwe bosi ng’eka. Nangan’ibuka ndeke omusyakulhu akasa eka waghe n’eritsuka erinyeghesya e Biblia. Ebya n’igha mubyanyihambako kutsibu.

NGOKU E BIBLIA YAHINDULHA ENGEBE YAGHE: Sinendi sy’ibirirwa ngoku erisoma Abanya Efeso 5:5 mukyanyihambako kutsibu. Hakabugha hathi: “Obuli musingiri, kutse omundu oyukakolha ebithisirire, kutse omururu—(obururu ni musindo w’eriramya esanamu),—siendisyasangira omo bwami bwa Kristo na Nyamuhanga.” Munalhangira ngoku amalingwatha w’erighendya esyoggali ahambene n’emisathu y’erisathira esyosente kandi akakulha-kulhanaya omuthima w’omururu. Obunyamuthima-thima bwaghe mubwanyihandikirira. Munayowa indi namabya nganzire eritsemesya Yehova Nyamuhanga, ngatholere ingaleka amalingwatha. Aliwe lyabya ithwamu erikalire okw’ingye.

Nabya imunanamaghunza omwaka w’erithungiramo esyosente nyingyi, kandi nabya ingakinanzire bingyi. Nomwabine, munalhangira erigha e Biblia iryamanyirethera obuholho n’erithekana omwa bulengekania—ekindu ekiri mbaghane okwa muthima ogho nabya ngatholere eribya nagho nuku ngasinge amalingwatha! Munakolha okwa malingwatha mirundi isathu nalitsukire erigha, aliwe omwa muthima nabya isindinaleka amalingwatha wa ndeke-ndeke. Kandi munabulha nga ngendibana indi ebiyithawa by’eka yaghe. Munabulha eky’erihikako, isinangalholha embere kutse erisuba enyuma, n’abahughu baghe mubatsuka erinyihakanisya busana n’erikirirya lyaghe erihyaka. Thatha waghe mwapona kutsibu. Munabya omwa maghaniryo kandi namakwa esyo alisazi.

Ekyanyiwathikaya okwa buthuku obukalire obo lyabya iry’erilholha embere erigha e Biblia n’erighenda okwa mihindano y’Abema ba Yehova. Lyolho-lyolho, erikirirya lyaghe mulyongera erighuma. Munasaba Yehova indi owe emisabe yaghe kandi angwathikaye erilhangira kw’akakikolha. Amaghaniryo waghe mw’ongera erihwa mukali waghe akanyibwira athi iyo eritsema syanzire eribya omwa nyumba nene. Lyolho-lyolho, munakulha-kulhana.

NGOKU NABIRIGHASIRWA: Munigha ngoku kwenene ebinywe bya Yesu ebiri omu Matayo 6:33 bihikire. Mwabugha athi: “Mutsuke erisonda Obwami bwa Nyamuhanga n’erithunganene riwe, nayu asyabaha ebindu byosi ebi.” Sithuli thwathabulha “ebindu byosi ebi” ebya Yesu abughako, ebiyithawa by’engebe. Nomwakine indi lino emingirirye yaghe ni mike yamalinganisibwa n’omughulhu nabya omwa malingwatha, ingye ahabwaghe kutse eka yaghe, omo myaka 20 eyamathalhaba sithuli thwathabulha ekindu ekyosi-kyosi.

Siky’ekyo kisa, omughulhu ngakolha kutse eriramya n’abikirirya balikyethu, ngabana etseme n’erithekana ebyo nabya isindi nathabana kera. Ebiro bikalhuaho ibyanguha. Engebe y’eka yaghe yabiryongera eryuwana. Baghalha baghe basathu na bakali babu abosi babiribya baghombe abathaleghulha ba Yehova.