Nanchi byambo byo baambapo panshi po byalumbulula byo umvwa kimye kimo nyi?

 “Kimye kyonse ndanguluka’mba: ‘Pano . . . ?’ ‘Kyakonsha kwikala byepi umvwe na tanwa mu mapuso apa mukwakwa?’ ‘Kyakonsha kwikala byepi byo nafuukula inge byabula kubiwa?’ Nanchi ngakamwa pa bintu bantu bavula byo babula kwakamwa nyi?”—Charles.

 “Kimye kyonse ñendatu naakamwa, nobe kilelwa kyo babena kutangijila kuya ko kyabula kuyuka. Ne bikako bingi kwingila, pano bino kafwakotu nangwa kimo kifumamo ne”—Anna.

 “Bantu inge bañambila’mba natokwa bingi mambo ngya ku sukulu, ndangulukaamba ‘Kechi bayuka sukulu byo yampezha maana ne’”—Daniel.

 “Njitu nobe mpuki ya malaichi. Ñendatu muchima nakasa, ngakamwatu kimye kyonse pa bintu bisakumweka nangwa pa bintu byo nkeba kuba.”—Laura.

 Kishinka: Tubena kwikala mu moba Baibolo o yaamba’mba “bimye byakatazha.” (2 Timoti 3:1) Na mambo a kino, banyike bakonsha kwikala na bijikila byonkatu bakulumpe nabo byo bekala na bijikila.

 Mukumbu ke wa kuba’mba, ine. Mambo Baibolo waamba’mba kijitu bulongo bantu kwikala na bijikila bya kutokesha ku muchima bantu bo batemwa.—1 Kolinda 7:32-34; 2 Kolinda 11:28.

 Onkao mambo, bijikila bitulengela kwibikako bingi. Fwanyikizhai bino kuba’mba mukanembanga lweseko mulungu wiya. Kijikila kikalengela kwinengezha bingi mu yeo mulungu—kuba bino kwakonsha kwimukwasha kuba bingi bulongo!

 Bijikila bimo byawama mambo byakonsha kwimuzhikijila ku bizumba. Serena wakyanyike waambile’mba, “Bijikila byakonsha kukulengela kwikala na kubula kuba’ bintu byatama ne kukulengela kwikala na jiwi ja muchima jawama.”—Esakanyaiko Yakoba 5:14.

 Kishinka: Bijikila byakonsha kukukwasha—kikulutu bibena kukulengela kuba bintu byawama.

 Pano wakonsha kuba byepi inge bijikila bya kulengela kutendeka kulanguluka pa bintu byatama?

 Kyakumwenako: Richard uji na myaka 19 waambile’mba: “ngikala bingi na bijikila inge natendeka kulanguluka pa bintu bimo bya kukonsha kufuma mu bintu byo mbena kukeba kuba. Ndangulukapo bingi kya kuba naikala ne na bijikila.”

 Baibolo waamba’mba: “Muchima watekanya bulongo upana bumi ku mubiji.” (Byambo bya Maana 14:30) Bijikila bileta makatazho akwabo ku mubiji nabiji mutwe kukola, kimpendampenda, kukola munda ne muchima.

 Pano wakonsha kuba byepi inge bijikila ke bikuletele makatazho kwakubula kukukwasha?

•   Iipuzhe kikulengela kwikala na bijikila. “Kwakamwa na mambo a mwingilo kujitu bulongo pano bino kukizhamo kwikala na bijikila kechi kwawama ne. Monka mo bambila amba bijikila bijitu pamo nobe kipona, wakonsha kwikala po pano bino kechi kikutwala kuji konse ne.”​—⁠Katherine

   Baibolo waamba’mba: “Ñanyi mwi anweba pa kubambisha muchima wakonsha kunungako kyubichi umo ku bumi bwanji?”—Mateo 6:27.

   Byo kilumbulula: Kwikala na bijikila kechi ko kupwisha lukatazho ne kabiji kechi ko kulengela kubaisha makatazho ne.

•   Kutatu muchima pa bya kuba pa jojo juba. “Akilanguluka pa kino, nanchi bintu byo waakamwa bikakulengela kwakamwa ne juba jikalondelapo nyi? mu ñondo ukalondelapo nyi, mu mwaka ukalondelapo nyi? mu myaka itanu ikalondelapo nyi?”—Anthony.

   Baibolo waamba’mba: “Kange mubambishenga michima na mambo a juba ja kesha ne, mambo juba ja kesha jikekala na bijikila byajo. Juba jonse jiji na makatazho ajo.”​—⁠Mateo 6:⁠34.

   Byo kilumbulula: Kechi kyawama kwakamwa pa bintu bikamweka juba jalondelapo ne. Bintu bimo byo twaakamwa bingi kechi bimweka ne kumweka ne.

•   Kwikajikizhanga kuba bintu byo wakonsha kukankalwa kuba ne. “Kyakonsha kukukwasha ke kwinengezhezha jimo ku bintu byakonsha kukumwekela, pano bino wafwainwa kuyuka kishinka kya kuba’mba kuji bintu bimo bimweka byo wakonsha kukankalwa kuyuka bya kuba.”​—⁠Robert.

   Baibolo waamba’mba: “Aba banyemesha lubilo kechi bo bashinda mu kapela ne,. . . nangwatu baji na maana kechi bo bekala bulongo ne, mambo bimye ne bintu bya kubula kuketekela, bibamwekela bantu bonse”.​—⁠Musapwishi 9:11.

   Byo kilumbulula: Kimye kimo kafwako kyo wakosha kuba pa bintu bimo ne, pano bino wakonsha kupimpula milanguluko yobe pa kyokyo kintu.

•   Yuka byo wakonsha kuba pa kyokyo kintu. “Natana kuba’mba kyawama kulanguluka pa bintu byawama kukila kwikala na bijikila bya pa bintu bimo. Nafwainwa kusalapo bulwi bo nafwainwa kulwa, ne kwingijisha bulume bwami ku bintu byo nakonsha kuba.”—Alexis.

   Baibolo waamba’mba: “Kuba’mba muyuke bintu byanemesha.”—Filipai 1:10.

   Byo kilumbulula: Bantu babula kukizhamo kwikala na bijikila, kechi bakolwa na mambo a kwikala na bijjikila ne.

•   Isambepo na umo. “Byo najinga mu ngulende 6, nabwelangatu jonse saka naakamwa, nalangulukanga bingi pa bikekala juba ja londelapo. Nabulanga ba mama ne ba tata byonse kabiji batelekanga bingi. Ngumvwa bingi bulongo kwikala na bansemi bakasuluka. Kino kyandengelanga kwi baketekela ne kwi bakasulukila. Kuba bino kwankwashanga pa juba jalondelapo.”​—⁠Marilyn.

   Baibolo waamba’mba: “Bijikila biji mu muchima wa muntu byo bilengela muchima kupopomenwa, Pakuba byambo byawama bimusangajika.”​—⁠Byambo bya Maana 12:25.

   Kino byo kilumbulula: Bansemi nangwa mulunda nobe bakonsha kukubulako bya kuba pa kupwisha bijikila.

•   Lulombelo. “Kulomba​—⁠na jiwi ja peulu saka mbena kumvwa jiwi jami​—⁠kunkwasha bingi. Kunkwasha kwamba pa bijikila kukila kwibilamatu ku muchima. Kabiji kunkwasha kuyuka kuba’mba Yehoba wakonsha kupwisha bijikila byami.”​—⁠Laura.

   Baibolo waamba’mba: ‘Tayai bijikila byenu pe [Lesa], mambo wimuta muchima.’​—⁠1 Petelo 5:⁠7.

   Byo kilumbulula: Lulombelo kechi jishindatu ja kupwishishamo makatazho ne. Ke jishinda na kwisambilamo ne Yehoba Lesa, witulaya’mba: “Kange wakamwe ne, mambo amiwa yami Lesa wobe. Amiwa nkakukosesha ne kukukwasha.”​—⁠Isaya 41:⁠10.