Bavula bobakunapo kala bomvwa bingi bumvu. Bakonsha ne kutendeka kwipamo mambo. Karen uji na myaka 19 batendekele kumukuna saka aji na myaka 6 kufikatu ne byo afikizhe myaka 13. Waambile’mba: “Kwipamo mambo kwankatazha bingi. Javula ndanguluka’mba, ‘Mambo ka o nalekejile saka bangyanjisha pa moba avula bibye’”?

 Inge ne obewa bya uno mutundu bya kumwekelapo kala, bishinka byalondelapo bisakukukwasha bingi:

•   Banyike kechi bayuke kwilala byo kuji ne. Kechi bayuka byavwangwamo ne. Kechi bafuukula nangwa kusala wa kulala nanji abo bene ne. Onkao mambo, mwanyike ye bakuna kechi uji na mambo ne.

•   Banyike bapela kongola mambo baketekela bingi bakulumpe kabiji kechi bayuka byongolañana bantu baji na milanguluko yatama ne. Buku umo waamba’mba: “Bantu bakuna banyike baji na bujimbijimbi kya kuba banyike kechi bakonsha kuyuka ne (The Right to Innocence).

•   Mwanyike wakonsha kumvwa bukende kimye kyo babena kumukuna. Inge kino kyamwekele kwi obewa, wafwainwa kuyuka kuba’mba mubiji mwine byobyo oba inge muntu ke bamukwataule pabula kufwainwa. Kechi kilumbulula’mba waswile kukuna nangwa amba ne obewa watamishe ne.

 Languluka pa kino: Vulukapo mwanyike uji pa jifumbi jowajingapo kimye kyo bakukuine. Ishikishe’mba: ‘Nanchi kijitu bulongo kupamo mambo uno mwanyike pa byo bamukuine nyi?’

 Karen walangukukilepo pa kino kishinka kimye kyo alaminenga baana bacheche, umo wajinga na myaka itanu na umo, jifumbi jo batendekele kumukuinapo. Waambile’mba: “Nayukile kuba’mba banyike kafwako kyo bayuka ne, ne amiwa kafwako kyo nayukile pa kyo kya kimye ne.”

 Kishinka: Wakukuine ye walengele mambo. Baibolo waamba’mba: “Mubi naye bakamukambula bunke bwanji monka mwayila byubilo byanji byatama.”—Ezikyo 18:20.

 Kubulako mukulumpe ye waketekela kyamwekele kukepeshako binyenge. Baibolo waamba’mba: “Mulunda wa kine umwesha butemwe kimye kyonse, Kabiji ye mulongo ye wakonsha kuketekela mu kimye kya bya malwa.”​—Byambo bya Maana 17:17.

 Ibyo wakonsha kumonanga nobe kijitu bulongo kubula kubulako nangwa umo byamwekele. Wakonsha kumonanga kuzhindama nobe kwa kuzhikijila kukubula kukukozha jikwabo ku muchima. Kubula kwamba kuji nobe kibumba, nangwa kya kuba kulengela kubula kukukozhezhamotu kumuchima, pano bino kulengela ne kubula kutambula bukwasho.

 Nsongwakazhi wa jizhina ja Janet, binyenge byapwile byo abujileko bamo kyamwekele. Waambile’mba: “Bankuine saka kijitu mwanyike ku muntu ye naketekejile bingi. Kechi naambile kyamwekele ne pa myaka yavula bingi. Pano byo nabujile bamama, naumvwinetu nobe natulapo kipe kyanema bingi.”

 Janet uvuluka ene mambo o kyakatezha kwamba. “Kechi kyapela kwamba’mba bankuine ne. Bino amiwa nataine kuba’mba kuzhindama kechi kwawama ne. Kwamba bukiji kwawama kukila pa kipita moba.”

 Kukukuna kwakonsha kukulengela kutendeka kwilengulula’mba bakutamisha ne kwimona’mba wiwakupwishatu bantu nzala ya ku maulu. Kino kyo kimye kyo wafwainwa kupwisha ino milanguluko ya bubela, kabiji kyo ‘kimye kya kubukwa.’ (Musapwishi 3:3) Ñanyi bintu byakonsha kukukwasha kuba bino?

 Kufunda Baibolo. Mu Baibolo muji milanguluko ya Lesa iji na “bulume bwa . . . kukundwilako bintu byakosa,” nabiji milanguluko ya kwilengulula. (2 Kolinda 10:4, 5) Binembelo bimo byakonsha kukukwasha ke bino, inge watanga ne kulangulukapo: Isaya 41:10; Yelemiya 31:3; Malakai 3:16, 17; Luka 12:6, 7; 1 Yoano 3:19, 20.

 Lulombelo: “Twika Yehoba kisendwa kyobe” mu lulombelo inge milanguluko ya kwipamo mambo ne ya kwilengulula ya kuvujila. (Salamo 55:22) Ukakukwasha!

 Bakulumpe mu Kipwilo. Bano banabalume bebafunjisha kwikala “nobe kya kufyamamo pa kwiya kipupu.” (Isaya 32:⁠2) Bakonsha kukukwasha kuleka ino milanguluko ne kwikala na lusekelo.

 Balunda bawama. Monanga banabalume ne banabakazhi bena Kilishitu baji na byubilo byawama byo bekala. Mu kuya kwa moba ukatana kuba’mba kechi bantu bonse bata bantu muchima na mulanguluko wa kwiboba kyatama ne.

 Nsongwakazhi wa jizhina ja Tanya wafunjile kino kishinka. Bamukuine kufumatu ku bwanyike ku banabalume bavula bingi. Waambile’mba, “Banabalume bonka bo na ketekejile bo bangubanga bino.” Mukuya kwa moba Tanya waishile kuyuka kuba’mba kuji banabalume baji na butemwe bwa kine. Wimwena byepi kino?

 Tanya milanguluko yanji yapimpwilwe byo atendekele kupwanañana na balume ne bakazhi bena Kilishitu baji na byubilo byawama. Waambile’mba: “Balume byo baubilanga bakazhi babo byandengejile kuyuka kuba’mba kechi banabalume bonse baji na butemwe bwa bujimbijimbi ne. Balume bazhikijila bakazhi babo, a bino Lesa byo byo akebelenga besongola kwikalanga.” a​—Efisesa 5:28, 29.