Ba Alexander baambile’mba: “Kimye kitanshi kyo twisambile na mwanetu wamukazhi pa maalwa wajinga na myaka itanu na umo. Twakuminye bingi pa kumona kuba’mba aye wayukile byavula pa maalwa kukila byo twayukile atweba.”

• Byo mwafwainwa kuyuka

• Byo mwakonsha kuba

• Byaambapo Baibolo pa maalwa

Kwisamba na baana pa maalwa kwanema bingi. Kange mupembelele’mba kana mwana wakoma bino mwisamba nanji pa bino bintu ne. Ba Khamit bekala ku Russia baambile’mba: “Nelangulusha bingi pa kubula kwisamba pa uno mutwe na mwanetu byo akijinga mwanyike. Nafunjila mu kitoba buneme bwa kuba bino. Naishile kuyuka kuba’mba mwanami watendekele kutoma maalwa saka aji na myaka 13.”

Mambo ka o mwafwainwa kutelako muchima?

• Bakwabo mo bafunjila sukulu, basulu batentemesha maalwa, ne mitanchi ya pa TV byakonsha kulengela mwanenu kumona nobe kijitu bulongo kutoma maalwa.

• Sawakya wa kipamo kitala pa bikola ne bumi bwa bantu mu United States umwesha kuba’mba banyike bavula batoma bingi maalwa.—U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

O ene mambo bashayuka ba bya michi o batundaikila bansemi kufunjisha baana babo saka bakijitu banyike bintu byatama bifuma mu kutoma maalwa. Mwakonsha kuba byepi bino?

Langulukai pa mepuzho akonsha kwipuzha mwanenu. Baana babacheche bakeba kuyuka bintu byavula bingi, kabiji baana bakomako abo kyakilamo ne kukilamo. Onkao mambo, mwafwainwa kwinengezhezha jimo bya kukumbula. Nabiji bino:

• Inge kya kuba mwanenu ukeba kuyuka maalwa byo omvwanyika mu kanwa, mwakonsha kwamba’mba binyu byumvwanyikatu nobe kipangwa kyasasa kabiji maalwa alula.

• Inge mwanenu ukeba kutompapo pa maalwa, mwakonsha kwamba’mba maalwa ashinta bingi, mu mibiji ya baana babacheche kechi mwafwainwa kutwela maalwa ne. Ambai bintu bifumamo: Maalwa alengela muntu kusangalala, pano bino, kukizhamo kutoma maalwa kulengela muntu kupendwa, kuba bintu byabula kufwainwa, ne kwamba bintu bya kuba kulutwe ke elangulushe.—Byambo bya Maana 23:29-35.

Ifunjishainga anweba bene. Baibolo waamba’mba: “Muntu wajimuka uba bintu na maana.” (Byambo bya Maana 13:16) Yukai bintu bifuma mu kutoma maalwa, ne mizhilo ya mu kyalo kyenu yalumbulula bya kwingijisha maalwa. Kino kikemukwasha kufunjisha bulongo mwanenu.

Monaingapo kimye kya kwisamba na mwanenu pa uno mutwe. Nsemi wamulume mwina Britain wa jizhina ja Mark waambile’mba: “Banyike kechi bayuka bishinka pa bya kwingijisha maalwa ne. Naipwizhe mwanami wamulume uji na myaka itanu na isatu inge kya kuba wayuka’mba kutoma maalwa kwatama nangwa kujitu bulongo. Twisambilenga saka tubena kuseka kabiji namukwashishe kukasuluka kwamba byo ayukile.”

Mwanenu kechi ukalubamo ne inge kya kuba mwisambapo bimye byavula pa mutwe wa maalwa. Kwesakana na jifumbi ja mwanenu, kimye kyo mubena kwisamba pa mutwe wa maalwa mwakonsha kwisamba pa mafunjisho akwabo anema a mu bwikalo, nabiji bya kubula kwibika mu kizumba pa kwenda mu mikwakwa ne pa kwilaala.

Ikalai na byubilo byawama. Baana baji nobe kivwambai, balondelatu byonse byuba bantu, kabiji bashayuka bataana kuba’mba baana balondela bingi byuba bansemi babo. Kino kibena kulumbulula kuba’mba anweba bansemi inge mutoma maalwa pa kuba’mba mupwishe bijikila, mwanenu ukamona’mba kutoma maalwa jo jishinda ja kukepesheshamo bijikila bya mu bwikalo. Onkao mambo, ikalai na byubilo byafwainwa kufunjilako baana benu. Onkao mambo, mwafwainwa kwingijishanga bulongo maalwa.