Tubakolokofwa twa mu mema ne bilongolotu bikwabo bitanwa mu mema byatemwa kulamata ku maato kabiji bipana bingi lukatazho ku bendesha maato. Abino bilongolo bibumba ku maato ne kwialengela kubula kwenda bulongo, kwialengela kusoka manyi avula ne kwiatwala na kwialungisha ne kwiamisha inge papitatu myaka icheche. Bashayuka ba sayansi babena kukebakeba mashinda a kupwishishamo luno lukatazho kupichila mu kwingijisha bilengwa na Lesa.

 Langulukai pa kino: Bishinka byatanwa bimwesha kuba’mba kikoba kya jisabi jikatampe jiji na towelo twalepa (pilot whale nangwa’mba Globicephala melas) kiji na bulume bwa kwiwamisha akyo kine. Kino kikoba kiji na tubintu tucheche twalundumana kya kuba bilongolo bikankalwa kulamatako. Pakachi ka tuno tubintu paji bidemadema byapasha mema a kilambwe epaya tulongololo ne twishi. Jino jisabi jifumya bino bintu inge jibena kuwamisha kikoba.

 Bashayuka ba sayansi babena kufunjilako ku byalengwa jino jisabi pa kulenga maato. Kala, bashingangako penchi ukanya bilongolo kulamata ku bwato. Pano bino, uno penchi ye baingijishanga bamulekesha mambo uji na bulembe bwa kwipaya bilengwa bya mu mema. Bapesapesa batana kuba’mba jishinda jawama kuzhijikijilamo maato ne bilengwa bya pa mema ke ku kubika ku bwato kyela kiji nobe lunyungo kyo bashingako muchi. Uno muchi wikala nobe bidemadema inge bwato bwaya pa mema ne kwikala nobe kikoba kya jisabi. Uno muchi ye bashingako ujita kufika ku mamilimita 0.7 kabiji mu kuya kwa kimye ulamukako ku bwato pamo na bilongolo byonse byalamachileko. Apa bino bwato bwine bwabwezhako muchi mukwabo kwesakana na jishinda jo bebulengelamo.

 Kyatanwa kuba’mba jino jishinda jibena kwingila bingi bulongo. Kabiji tumpanyi tuji na maato tubena kumwenamo bingi, mambo batayanga mali avula bingi pa kutwala maato kumutunta na kwiawamisha.

 Mwalangulukapo’mba Ka? Nanchi kikoba kiwamisha kine kya jisabi jikatampe jitelwa’mba pilot whale kyaishilekotu kine nyi, inyi kyalengelwe?