Mu kyalo kya United States makayo a kwingijisha biñambañamba bo busulu bwa mali avula . . .

1.   Ñanyi jifumbi ja bantu batemwa kukaya makayo a kwingijisha biñambañamba?

   1.  

   2.  

2.   Banabalume ne banabakazhi bepi babula kutemwa kukaya makayo a kwingijisha biñambañamba?

   1.   Banabalume bavula; banabakazhi bacheche

   2.   Banabakazhi bavula; banabalume bacheche

3.   Pa ano mabumba abiji baji na myaka inga batemwa kukaya makayo a kwingijisha biñambañamba?

   1.   Banabakazhi baji na myaka 18 ne kukilapo

   2.   Banabalume baji na myaka 17 ne kubwela panshi

 Ano manambala akonsha kukukwasha kuyuka bakaya ano makayo. Bino kechi akonsha kukubuula bintu byawama nangwa byatama bifumamo, mu kukaya ano makayo ne.

 Nanchi wakonsha kuswa byaambapo bakwenu pa makayo a kwingijisha biñambañamba nyi?

•  “Ke jishinda jisangajika ja kukwatankenamo na kisemi ne balunda.”​—Irene.

•  “Ke jishinda jawama ja kuchinuzhukilamo bintu bimo byubiwa.”​—Annette.

•  “Alengela kuba bintu bukiji.”​—Christopher.

•  “Akonsha kukukwasha kuyuka bya kupwisha makatazho.”​—Amy.

•  “Alengela bongo kwingila bulongo ko kuba’mba kulanguluka bulongo, kunengezha ne kuyuka bya kuba bintu.”​—Anthony.

•  “Makayo amo atundaika kwingijila pamo na balunda.​—Thomas.

•  “Makayo amo akonsha kukukwasha kuyuka bya kwingila bulongo.”​—Jael.

 Nanchi waswa bino byambo byonse nyi? Makayo a pa vidyo akonsha kukukwasha. Nangwa kya kuba aja kimye kabiji akonsha ne kukukwasha “kuchinuzhukilamo bintu bimo byubiwa” byonka byaambilepo Annette. Kino kibena kulumbulula’mba kechi makayo onse atama ne.

 ● Baibolo waamba’mba “ko kiji kimye kya mambo onse aji pano panshi,” kubikakotu ne kukaya.​—Musapwishi 3:​1-4.

 Nanchi makayo a kwingijisha biñambañamba a bena ku kujiila kimye nyi?

 “Inge natendeka kukaya, kinkatazha kuleka. Ñamba mu muchima namba, ‘Nkayekotu pacheche!’ Pa kuba’mba nkalabengamo kimye kapwa kabiji naikala kimye kyabaya pa kiñambañamba!”​—Annette.

 “Makayo a pa vidyo akonsha ku kujiila kimye kyabaya. Inge waikala maola avula ne kumvwa nobe paji kintu kimo kyanema kyo wauba na mambo a kuba wawina jitanu, bino kishinka ke kya kuba’mba kafwako kintu nangwa kimo kyo wauba ne.”​—Serena.

 Kishinka kine: Inge waela mali wakonsha kutaana akwabo. Bino kino kechi byobyo kiji inge kimye kimye kwapwa ne. Kyo kimotu ne kwamba’mba, kimye kyanema kukila mali. Onkao mambo, kange uleke kintu kiji kyonse ku kujila kimye ne!

 ● Baibolo waamba’mba: “Saka muyuka bya kwenda . . .  ne kwingijisha kimye kyenu bulongo.”​—Kolose 4:⁠5.

 Nanchi makayo a kwingijisha biñambañamba abena kukulengela kubula kulanguluka bulongo nyi?

 “Mambo o bakonsha kukashilapo muntu nangwa kumwipaya ‘obiwa’ mu makayo a pa vidyo kwa kubula kulangulukapo pa bifumamo.”​—Seth.

 “Makayo avula avwangamo kushinda balwanyi pa kuba’mba ufike ko ukeba kuya. Javula, kino kilumbulula’mba wafwainwa kwibepaya mu jishinda jatama.”​—Annette.

 “Bimye bimo wakonsha ne kukumya byo wakonsha kwambila balunda nobe pa kukaya, byambo nabiji ‘Fwa!’ nangwa’mba ‘Nsakukwipaya!’ ”​—Nathan.

 Kishinka kine: Chinuzhuka makayo atundaika bintu byashikwa Lesa, nabiji bukapondo, bulalelale ne kupopwela mipashi.​—Ngalatiya 5:​19-21; Efisesa 5:10; 1 Yoano 2:​15, 16.

 ● Baibolo waamba’mba Yehoba ‘washikwa watemwa bukapondo’​—kechi yewa ubatu bya bukapondo ne. (Salamo 11:⁠5) Nangwa kya kuba makayo a kwingijisha biñambañamba o wasala kechi amwesha byo ukekala ne, bino akonsha kumwesha byo uji.

 Bya kulangulukapo: Kwesakana na byaamba buku wa Getting to Calm, “makayo a bukapondo a pa vidyo akonsha kulengela muntu kwikala na byubilo byatama kukila byo akonsha kwikala nabyo pa kutamba televizhonyi. Mambo ano makayo aji nobe mufunjishi, akonsha ku kufunjisha bukapondo.”​—Esakanyako Isaya 2:⁠4.

 Bakyanyike bavula bafunda bya kwingijisha kimye bulongo pa kukaya makayo a kwingijisha biñambañamba. Akilangulukai pa bino bya kumwenako bibiji.

 “Nakayanga makayo a pa vidyo kufikatu ne bufuku bwine, nalangulukanga’mba: ‘Nafwainwa kulaalatu maola atanu.’ Nkikayekotu pacheche.’ Pano luno nafunda bya kwingijisha bulongo kimye pa kukaya makayo a pa vidyo. Nkaya ano makayo pa kimye pa kimye kabiji ne atemwa bingi. Pano bino, bintu byonse twafwainwa kwibyuba mu kwesakana.”​—Joseph.

 “Nakepeshako kukaya makayo, kabiji ngikala na kimye kya kuba bintu byavula! Nsapwila kimye kyabaya, ne kukwashako bakwetu mu kipwilo, kabiji nafunda ne bya kwingijisha kiñambañamba kya kwimbilako nyimbo. Kuji bintu byavula bingi bya kuba mu bwikalo!”​—David.

 ● Baibolo waamba’mba banabalume ne banabakazhi bafikilamo ‘belama bulongo.’ (1 Timoti 3:​2, 11) Beyowa kukaya pano bino bayuka pa kupelela kabiji bayuka makayo o bafwainwa kukaya ne o bafwainwa kubula kukaya.​—Efisesa 5:⁠10.

 Kishinka kine: Makayo a kwingijisha biñambañamba awama inge wayuka kimye kya kukailapo. Bino kange wialeke a kujilenga kimye nangwa kukulengela kubula kuta muchima ku bintu byanema ne. Kyawama kwingijisha kimye bulongo pa kuba bintu byanema mu bwikalo kukila kuta muchima pa kukaya.