Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Papita Myaka 100 Kufuma mu 1915

Papita Myaka 100 Kufuma mu 1915

KYAMBA KYA USOPA kya March 1 kya mu 1915, kyaambile’mba: “Kino ke kimye kya kwesekwa. Nanchi mu myaka ya kunyuma twapayankene na mambo a kuba’mba twatengejilenga kintu kyanema mu mwaka wa 1914 nyi, inyi twapayankene na mambo a butemwe ne bukishinka bwetu kwi NKAMBO ne ku Byambo Byanji ne ku balongo nyi?” Mu mwaka wa 1915, Bafunda Baibolo balefwilwe bingi. Nangwa byonkabyo, mwaya ntanda mwajinga makondo apusana pusana.

Nkondo Ikatampe yo batendekele kutela’mba Nkondo Itanshi ya Ntanda Yonse yakumbene mu Europe. Byo baingijishenga mu nkondo byalengejile bantu bavula kumanama bingi. Mu 1915, mato abula ntonga ne mato enda panshi ya kalunga ka mema a bena German atendekele kwenda mu kalunga kazhokoloka Britain. Pa 7 May mu 1915, ano mato abula ntonga alobeshe bwato bwa bena Britain bwasendanga bantu bwatelwanga’mba Lusitania. Kabiji bantu kukila pa 1,100 bafwile.

Kubula Kwivwanga mu bya Bumulwila Ntanda

Bafunda Baibolo kechi bakebelenga kulwako ino nkondo ne. Bino kechi bayukile bulongo ene mambo bena Kilishitu o bafwainwa kubujila kwimvwanga mu bya nkondo ne. Nangwa kya kuba kechi bepaine bene kutwela bushilikale ne, bamo baswilenga kwingila mingilo imo itundaika bashilikale. Umvwe bebakanjikizha kuya mu mifolo ya kufyamamo, bamo balangulukilenga’mba “bakalozangatu peulu ya mitwe ya balwanyi.”

Mu Kyamba kya Usopa kya July 15 kya mu 1915, mwanembelwe jishimikila ja mushilikale wa ku Hungary wabatizhiwe byo abukilwenga bilonda byo ajinga nabyo kabiji wabwelele ku bushilikale na kulwa nkondo. Jishimikila jamba pa kyamwekele’mba: “Bashilikale bena Hungary bayile kwipi na kwajinga bena Russia. Bebakambizhe’mba: ‘Ingijishai mpoko iji ku buta.’ Uno mulongo mwina Hungary wajinga ku kipiko. Walangulukilengatu kwizhikijila ku mulwanyi. Onkao mambo, wakebelenga kupampula buta kwajinga mpoko mu maboko a mwina Russia ye atalañene nanji. Kepo aishile kuyuka kuba’mba mwina Russia naye wakebelenga kuba byonka byo . . . Mwina Russia wataile buta bwanji panshi; kabiji wajijilenga. Uno mulongo wetu watajile uno ‘mulwanyi’ wanji ne kumona wamwene ‘Musalaba ne Munchinya byo alamikile pa kikoko kyanji kyo avwajile. Uno mwina Russia naye wajinga mulongo wa mwi Nkambo.” *

Kibaba kyo banembele mu Kyamba kya Usopa kya September 1, 1915, kya kuba’mba: “Mwingilo wa Bena Kilishitu ne Nkondo,” kyalumbulwile ene mambo bena Kilishitu o babujila kulwako makondo. Kino kibaba kyaambile kuba’mba: “Kwikala mu kipanyi kya bashilikale ne kuvwala bikoko bya bushilikale kilumbulula’mba waswa kwingila ne kulondela mikambizho ya bushilikale. . . . Nanchi mwina Kilishitu wafwainwe kuba bino nyi?” Pa kupitapo myaka kyayukanyikilwe kuba’mba bena Kilishitu kechi bafwainwa kwivwanga mu bya makondo ne.

Lupimpu Lwaubiwe pa Ofweshi Mukatampe

Na mambo a kukepelwa kwa mali mu mwaka wa 1915, balongo 70 baingijilanga pa Betele mu muzhi wa New York bebambijile kufuma pa Betele ne kuya na kukwingijila mu bipwilo. Bebabujile kuba’mba: “Kechi twafwainwa kwibika mu nkongole nangwa kubwezha mwingilo wetu panyuma ne. O ene mambo o twafuukwilapo bino kuba’mba tukepesheko bya kupotapota.”

Ba Clayton J. Woodworth ne balongo bakwabo babiji banembele nkalata kwimenako “balongo 70” bo baambijile kuya. Ino nkalata yanembelwe mu Kyamba kya Usopa kya May 1, 1915. Aba bonse bayilenga, banembele ino nkalata kumwesha “lusekelo ne lusanchilo pa bintu byawama ne mingilo” yo baingijilenga kimye “kyo bajinga mu ‘Kisemi kya Betele.’”

Nangwa kya kuba luno lupimpu lwakatezhe, bino lwalengejile bano balongo kumwesha paimenejile bukishinka bwabo. Nanchi baikele bakishinka kwi Lesa nyi, inyi bazhingijile? Mulongo Woodworth watwajijile kusapwila, kabiji pa kupitapo myaka wabwelele ku Betele. Mu 1919, uno mulongo waikele nembi mutanshi wa magazini wa The Golden Age, utelwa luno amba Labainga! Watwajijile kwingila uno mwingilo kufikatu ne mu 1946.

Mingilo Ikwabo

Mu uno mwaka wakatezhe bingi, Kyamba kya Usopa kyatundaikile balongo kutwajijila kusapwila. Bantu bamo bamwesheshe lusekelo patanshi, bebatele bingi muchima. Mu Kyamba kya Usopa kya December 15, 1915, banembelemo’mba: “Tuji na mazhina a bantu bavula mu kino kyalo batumine tubikachi twa kukeba mabuku. Twafuukulapo kuba’mba bano bantu bebafwakeshe . . . pa kuba’mba tuyuke inge bapampuka nangwa ne.” Bakebelenga kuba’mba bebakwashe “batwajijile kufunda pe Lesa ne Bukine.”

Byonkatu byo kyajinga pa kyo kya kimye, kino kyo kimye kyanema bingi ku bena Kilishitu kyo bafwainwa kuteshako muchima ku bya Bufumu. Kyamba kya Usopa kya February 15, 1915 kyaambile’mba: “Atweba tubena kulaba ne kukenkenta twafwainwa kubambakana ne kwingila na ngovu mu mwingilo wa Lesa.” Bakalume ba Lesa bafwainwa kutwajijila kulaba ne kukenkenta. Kyamba kya Usopa kyatwajijile kwamba’mba: “Twafwainwa kukenkentanga. Kukenkenta ka? Kwikenkenta atweba bene ne kumona kuba’mba twizhikijila ku bitewa bya mu ano moba.”

Kinembelo kya mwaka wa 1916 kyatundaikile balongo kutwajijila ‘kukosela mu lwitabilo,’ kwesakana na byaamba kinembelo kya Loma 4:20 mu Buku wa Lesa (King James Version). Kino kinembelo kyatundaikile balongo kwikala bakishinka mu mwaka walondejilepo mwavujile bingi meseko.

^ par. 4 Pa myaka yavula Bafunda Baibolo bavwalanga tumisalaba ne tuminchinya twa kwibayukilako. Kabiji pa myaka yavula bingi, kano kayukilo bekabikanga peulu ya nkupiko ya Kyamba kya Usopa. Ku ntendekelo ya mu ma 1930, Bakamonyi ba kwa Yehoba popo bekilekele kwingijisha ka musalaba ne ka munchinya.