KITANGO 35
Jashi Jaya Nkuwa jo Aambile pa Mutumba
-
JASHI JA PA MUTUMBA
Kyamweka Yesu wakookele bingi na mambo a kukisha na kulomba apa kabiji ne kusala baana ba bwanga 12 baikele ke batumwa. Pano bino, byo kyafikile mute, wakijingamo na bulume kabiji wakebelenga kukwasha bantu. Waubile bino ku mutumba wajinga mu Ngalilea, kampe kwipi na Kapenama mo aingijile bingi mwingilo wanji.
Jibumba ja bantu jaishile ko ajinga kufuma ku mapunzha a kwalepa. Bamo bafumine ku kabeta ka bulenge, ku Yelusalema ne ku mapunzha a mu Yudea. Bakwabo bafumine mu mizhi ya Tila ne Shidona iji ku musezho wa kalunga ka mema ku kabeta ka buyeke muzhika. Mambo ka o baishijile kwi Yesu? “Baishile na kuteleka kwi aye ne na kubukwa bikola.” Kya kine, Yesu ‘wibabukile bonse.’ Akilangulukaipotu! Bonse bajinga na bikola babukilwe. Yesu wakwashishe ne boba “bo bakatazhanga ku mipashi yatama,” ko kuba’mba bantu bo bamanyikanga ku bamalaika batama ba kwa Satana.—Luka 6:17-19.
Yesu wafikile pa mpunzha paesakana, kwipi na mutumba kabiji jibumba jamuzhokolokele. Baana banji ba bwanga, kikatakata batumwa 12, kyamweka bo baikele pepi ne aye. Bonse bakebeshe bingi kuteleka ku mufunjishi waubilenga bino bya kukumya. Yesu waambile jashi jakwashishe banteleki banji. Kufumatu kyokya kimye kufika ne lelo jino, bantu bavula bamwenamo bingi mu jino jashi. Ne atweba twakonsha kumwenamo, mambo bukine bwazhika wibwambile bulongo mu byambo byapela kumvwa. Yesu waambile pa bimweka mu bwikalo bwa bantu ne bintu byo bayuka. Kino kyo kilengela bonse bakeba bwikalo bwawama kwesakana na mukebela Lesa kumvwisha bino byambo. Ñanyi bishinka byanema biji mu jashi jaambile Yesu?
BAÑANYI BAJI NA LUSEKELO LWA KINE?
Muntu yense ukeba kwikala na lusekelo. Yesu byo ayukile kino kishinka, mu jashi janji watendekejilepo kulumbulula bantu baji na lusekelo lwa kine. Kino kyalengejile bantu bamutelekelenga kuteshako muchima. Pano bino, bintu bimo byo aambile bibalengejile kukumya bingi.
Waambile’mba: “Bo ba lusekelo aba baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa, mambo Bufumu bwa mwiulu bo bwabo. Bo ba lusekelo aba bajila, mambo bakebatekenesha. . . . Bo ba lusekelo aba baji na nzala ne kilaka kya kukeba bololoke, mambo bakekuta. . . . Bo ba lusekelo aba bo bamanyika na mambo a bololoke, mambo Bufumu bwa mwiulu bo bwabo. Mwi ba lusekelo umvwe bantu bemwambila mwenga, kwimumanyika . . . na mambo a amiwa. Sekelai ne kusangalala.”—Mateo 5:3-12.
Yesu watazhizhe mwepi pa kwamba’mba “bo ba lusekelo”? Kechi waambilenga pa kisangajimbwe nangwa tuseko twikala na muntu umvwe paji byawama byamweka ne. Lusekelo lwa kine lufuma mu muchima. Lwavwangamo kutondwa ne kusekela mu byo tuji nabyo.
Yesu waambile’mba bantu baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa, baji na bulanda na mambo a bumbulwa kulumbuluka bwabo kabiji beya kuyuka Lesa ne kumwingijila bo baji na lusekelo lwa kine. Nangwa kya kuba bebashikwa nangwa bebamanyika na mambo a kuba kyaswa muchima wa Lesa, bekala na lusekelo mambo bayuka’mba babena kutokesha Lesa ku muchima kabiji bakatambula bumi bwa myaka ne myaka.
Nangwa byonkabyo, bantu bavula balanguluka’mba kunonka ne kwiyowa bya kisangajimbwe ko kulengela muntu kwikala na lusekelo. Bino, Yesu kechi byo byo aambile ne. Yesu waambile pa kintu kyapusanako kyalengejile bantu bavula kulangulukapo bingi. Waambile’mba: “Malwa enu anweba banonshi, mambo mwatambwila kala jimo mfweto yenu. Malwa enu anweba mwaikuta luno, Luka 6:24-26.
mambo mukafwa nzala. Malwa enu anweba museka luno, mambo mukekala na bulanda ne kujila. Malwa enu umvwe bantu bonse bemwambila byawama, mambo byo bintutu bimo bashakulu babo byo baambilanga bangauzhi ba bubela.”—Mambo ka kwikala na bunonshi, kukeba bya kisangajimbwe ne kutakaikwa ku bantu o kuletela malwa? Mambo umvwe muntu uji na bino bintu ne kwibinemeka, kechi utako muchima kwingijila Lesa ne. Mambo kwingijila Lesa ko kulengela muntu kwikala na lusekelo lwa kine. Kabiji Yesu kechi walumbulwilenga’mba buyanji nangwa kufwa nzala byo bilengela muntu kwikala na lusekelo ne. Nangwa byonkabyo, javula bantu ba uno mutundu bo betabila mafunjisho a kwa Yesu ne kwibalengela kwikala na lusekelo lwa kine.
Kabiji byo alangulukile pa baana banji ba bwanga, Yesu waambile’mba: “Anweba mwi mukele wa pano pa ntanda.” (Mateo 5:13) Kechi walumbulwilenga’mba baana banji ba bwanga ke mukele yenkawe ne. Bino, mukele ulengela kintu kubula kubola. Mushinshi wa mukele bamulumbikanga kwipi na kya kusokelapo bitapisho kyajinga ku nzubo ya Lesa kabiji bañanga baingijilangako baingijishanga uno mukele kubika ku bitapisho. Kabiji wimenako kukasuluka ku bubole nangwa’mba kubula kubola. (Bena Levi 2:13; Ezikyo 43:23, 24) Baana ba bwanga ba kwa Yesu ke “mukele wa pano pa ntanda” mambo babena kukwasha bantu kwikala na bulunda bwawama na Lesa ne kwikala na byubilo byawama. Kine, byambo byo basapwila bikapulusha aba bonse bebyumvwa.
Kabiji Yesu wabuujile baana banji ba bwanga amba: “Anweba mwi kyeya kya pano pa ntanda.” Bantu kechi bambula lampi ne kumubika munshi ya ntumbe ne, bino bamubika pa kya kutulapo lampi pa kuba’mba bonse baji mu nzubo bekale mwatoka. Onkao mambo, Yesu watundaikile baana banji ba bwanga’mba: “Kyeya kyenu kimweke ku bantu bonse, kuba’mba bamone mingilo yenu yawama ne kutumbijika Shenu wa mwiulu.”—Mateo 5:14-16.
WABUUJILE BAANA BANJI BA BWANGA MIZHILO YA KULONDELA
Bantangi ba bupopweshi bwa Bayudea bamwenenga Yesu amba wazhilulwilenga Mizhilo ya Lesa kabiji bamumvwañejile’mba bamwipaye. Onkao mambo, Yesu waambile’mba: “Kange mulanguluke’mba naishile na konauna Mizhilo nangwa byambo bya Bangauzhi ne. Kechi naishile na kwibyonauna ne, poso na kwibifikizha.”—Mateo 5:17.
Yesu wanemekele bingi Mizhilo ya Lesa kabiji watundaikile bantu nabo kwiinemeka. Waambile’mba: “Onkao mambo, yense ukazhilululapo mukambizho umo pa ino mikambizho icheche ne kufunjisha bakwabo kubula kwiilondela, bakamutela’mba ye mucheche mu Bufumu bwa mwiulu.” Watazhizhe mu kuba’mba muntu uba bino kechi ukatwela mu Bufumu ne. Yesu watwajijile kwamba’mba: “Pakuba yense wiilama ne kwiifunjisha, bakamutela’mba ye mukatampe mu Bufumu bwa mwiulu.”—Mateo 5:19.
Yesu wakainye ne ndangulukilo ilengela muntu kulala Mizhilo ya Lesa. Panyuma ya kutongola Muzhilo waamba’mba “Kechi wafwainwa kwipayañana ne,” Yesu wanungilepo amba: “Yense ubuukila bukaji mulongo wanji, bakamutwala ku kije.” (Mateo 5:21, 22) Kuzhingijila mukwenu pa kimye kyabaya kwatama, kabiji kwakonsha kulengela muntu kwipayañana. Onkao mambo, Yesu walumbulwile byafwainwa kuba muntu pa kuba’mba apwane na mukwabo. Waambile’mba: “Umvwe ke ulete mulambo wobe ku kya kusokelapo bitapisho kabiji wavuluka amba uji na mambo na mulongo wobe, sha konka mulambo wobe. Patanshi kapwane na mulongo wobe apa bino ubwele ulambule mulambo wobe.”—Mateo 5:23, 24.
Mukambizho mukwabo uji mu Mizhilo wakanya kuba bukende. Yesu waambile’mba: “Anweba mwaumvwine byo baambile kala amba: ‘Kechi wafwainwa kuba bukende ne.’ Bino amiwa nemwambila namba, yense utajisha mwanamukazhi kya kuba watendeka kumukumbwa, wauba nanji kala bukende monka mu muchima wanji.” (Mateo 5:27, 28) Yesu kechi waambilenga pa mulanguluko wa kwilaala wiya mu muchima wa muntu kabiji bukiji bukiji wamufumyamo ne, bino waambilenga pa bubi bufuma mu ‘kutwajijla kutajisha.’ Javula kutwajijila kutajisha muntu kulengela kwikala na milanguluko yatama, kya kuba umvwe yatwajijila yakonsha kulengela muntu kuba bukende. Muntu wakonsha kuba byepi pa kuba’mba kino kibule kumumwekela? Wafwainwa kuba bintu bimo byanema bingi. Yesu waambile’mba: “Umvwe jiso jobe ja kilujo jibena kukutuntwisha, jilobolemo ne kwijitaya. . . . Umvwe kuboko kobe kwa kilujo kubena kukutuntwisha kuchibeko ne kwikutaya.”—Mateo 5:29, 30.
Bantu bamo baswa kwibachibako kuboko nangwa kulu kuji kilonda kikatampe pa kuba’mba babule kufwa. Bino Yesu waambile’mba kyakilamo kunema ke ‘kutaya’ kintu kyonse nangwatu kintu kyanema nabiji jiso nangwa kuboko, pa kuba’mba tubule kwikala na milanguluko yatama ne kuba bukende. Yesu walumbulwile’mba: “Kyawama kinungwa kimo kya mubiji wobe konaika kukila mubiji yense kumutaya mu Ngehena” (mpunzha yajinga pangye ya nsakwa ya Yelusalema ko basokelanga biswaswa), kino kibena kwimenako lonaiko lwa myaka ne myaka.
Kabiji Yesu waambile ne pa bya kuba na bantu bakozha bakwabo ne kwibazhingijisha. Waambile’mba: “Kange mulwe na muntu mubi ne, bino yense wimupuma ku jibuta ja kilujo mupai ne ja kipiko.” (Mateo 5:39) Yesu kechi walumbulwilenga’mba muntu kuba wipokolola aye mwine nangwa kisemi kyanji umvwe bamulukuka ne. Yesu waambile pa kupuma muntu lupi, kintu kibula kukozhañana kyabaya nangwa kwipayañana; onkao mambo, walumbulwilenga kuba muntu mwenga. Yesu walumbulwilenga’mba umvwe muntu bamupuma lupi nangwa kumwambila mwenga pa kuba’mba balwe nangwa kutoboka, aye kechi wafwainwa kushinkanya ne.
Luno lujimuno lwakwatankana na mukambizho wa Lesa wa kutemwa bakwetu. Yesu watundaikile bamutelekelanga’mba: “Temwainga balwanyi benu ne kulombelako boba bemumanyika.” Kabiji walumbulwile ne ene mambo o aambijile bino byambo. Waambile’mba: “Pa kuba’mba mwikale baana ba Shenu wa mwiulu, mambo aye usamisha kyeya pa bantu bonse babi ne bawama.”—Mateo 5:44, 45.
Yesu wapwishishe kino kipungu kya jashi janji na byambo bya kuba’mba: “Mwafwainwa kwikala balumbuluka, byonka biji Shenu wa mwiulu.” (Mateo 5:48) Yesu kechi walumbulwilenga’mba bantu bakonsha kwikala balumbuluka byonka biji Lesa ne. Bino kupichila mu kulondela Lesa, twakonsha kubayisha butemwe ne kutemwa balwanyi betu. Mu jishinda jikwabo, Yesu waambilenga’mba: “Mweshainga lusa byonka Shenu byo aji wa lusa.”—Luka 6:36.
KULOMBA NE KUKETEKELA MWI LESA
Yesu byo atwajijile kwamba jashi janji, wakambizhe bamutelekelenga’mba: “Kange mumweshenga mingilo yenu ya bololoke ku meso a bantu amba bemumone ne.” Yesu walengulwile bukamfutumfutu bwa bantu bemweshanga koloka. Waambile’mba: “Pa kupana bya bupe kechi mwafwainwa kuvumya ntolompita byonka byuba bakamfutumfutu . . . ne.” (Mateo 6:1, 2) Kyawama kupana bya bupe ku mbaji.
Kabiji Yesu waambile’mba: “Pa kulomba, kange mulombenga byonka bilomba bakamfutumfutu ne, mambo batemwa kwimana na kulomba mu mashinagoga ne pa mansanga a mikwakwa ikatampe amba bebamone ku bantu.” Wanungilepo amba: “Bino pa kulomba, twelai mu kibamba mwa bunke, kabiji inge mwashinkako ku kibelo, lombai kwi Shenu ubula kumweka. Kabiji Shenu umona byafyamika ukemufweta.” (Mateo 6:5, 6) Yesu kechi wakainyenga milombelo yonse ya pa mvula bantu ne, mambo ne aye walombanga milombelo ya pa mvula bantu. Milombelo yo akainyenga ke yo ya yo balombanga ya kwimwesha ku bantu kuba’mba bebatote.
Kabiji Yesu wafunjishe jibumba jamutelekelenga’mba: “Pa kulomba, kange mwambengatu bintu bimo byonka byuba bantu ba mu bisaka bikwabo ne.” (Mateo 6:7) Yesu kechi waambilenga’mba kubwezhabwezhapo kulomba pa kintu kimo kwatama ne. Wakainyenga kuswachila byambo bimotu ne ‘kwibibwezhabwezhapo’ kimye kyonse pa kulomba. Kepo Yesu ebabuujile lulombelo lwa kufunjilako mwavwangilwe misashijilo itanu na ibiji. Misashijilo itanshi isatu yaamba pa luusa lwa Lesa lwa kulama bantu ne bintu byo akeba kuba, ko kuba’mba kuzhijika jizhina janji, kulomba kuba’mba Bufumu bwanji bwiye ne kuba’mba kyaswa muchima wanji kyubiwe. Umvwe twapwisha kulomba pa bino bintu, po po twakonsha pano kulomba bintu byo tukeba, ko kuba’mba, kajo ka pa juba, lulekelo lwa mambo, kulomba kubula kwesekwa kukila pa bulume bwetu ne kupokololwa kwi aye mubi.
Pa kukosesha kino kishinka, Yesu waambile kishimpi kya kuba’mba: “Lampi wa mubiji jo jiso. Byonkabyo, umvwe jiso jenu jazanzatu pa kintu kimo ne mubiji wenu yense ukekala mu kyeya. Pakuba inge jiso jenu jiji na lwiso, ne mubiji wenu yense ukekala mu mfishi.” (Mateo 6:22, 23) Umvwe jiso jetu jingila bulongo, jikala nobe lampi uteema ku mubiji wetu. Pano bino, pa kuba’mba jimonenga bulongo, jiso jafwainwa kuzanzatu pa kintu kimo; inge ne, jakonsha kwitulengela kubula kuta muchima pa bintu byanema mu bwikalo. Kubula kuta muchima pa kwingijila Lesa ne kutesha muchima ku bintu bya ku mubiji kwakonsha kwitulengela ‘kwikala mu mfishi,’ ko kuba’mba tukatendeka kuba bintu mu bujimbijimbi.
Kepo Yesu aambile kishimpi kya kuba’mba: “Kafwako muntu wakonsha kwingijila bankambo babiji ne; mambo ukatemwapo umo ne kushikwa mukwabo, nangwa kukookela umo ne kukana mukwabo. Kechi mwakonsha kwingijila Lesa ne Nsabo pa kimye kimo ne.”—Mateo 6:24.
Kyamweka bamo bamutelekelenga batendekele kulanguluka pa byo bafwainwe kumonanga bintu bya ku mubiji. Onkao mambo, Yesu wibalayile’mba kechi bafwainwe kubambisha michima yabo pa mambo a bintu bya ku mubiji umvwe batangizhako mwingilo wa Lesa ne. Waambile’mba: “Talai bañonyi; kechi babyala nkunwa, kunowa nangwa kulonga mu matala ne, pano bino, Shenu wa mwiulu wibajiisha.”—Mateo 6:26.
Mateo 6:29, 30) Yesu witutundaika’mba: “Kange mubambishenga michima ne kwamba’mba, ‘Lelo tusakuja ka?’ nangwa’mba, ‘Tusakutoma ka?’ nangwa’mba, ‘Tusakuvwala ka?’ ne. . . . Shenu wa mwiulu wayuka’mba mwibikeba bino bintu byonse. Onkao mambo, twajijilai na kukeba Bufumu patanshi ne bololoke bwanji, ne bino bintu byonse bikemubikilwapo.”—Mateo 6:31-33.
Nga ku maluba a mungye kikala byepi? Yesu waambile’mba “nangwatu Solomone mu lukumo lwanji lonse kechi wavwajile pamo nobe maluba ne.” Kino kilumbulula ka? Yesu wanungilepo amba: “Inge Lesa wiivwika byonkabye nsono ya mungye, ikalatu moba acheche kabiji beisoka na mujilo, nanchi kechi wafwainwa kwimuvwika anweba baji na kalwitabilo kacheche nenyi?” (BYA KWIKALA NA BUMI
Batumwa ne bakwabotu bakebelenga kwikala bwikalo butokesha Lesa ku muchima, bino kechi kibapelejile kuba bino ne. Bafaliseo bavula baendelekanga bingi bakwabo ne kwibazhachisha. Onkao mambo, Yesu wajimwineko bamutelekelenga’mba: “Kilekai kuzhachisha bakwenu pa kuba’mba bakabule kwimuzhachisha; mambo monka mo muzhachishisha bakwenu, ne anweba mo mo bakemuzhachishisha, kabiji kyonka kipimo kyo mupiminako bakwenu, ne anweba kyo kyo bakemupiminako.”—Mateo 7:1, 2.
Kyatama bingi kulondela byubilo bya Bafaliseo bya kuzhachisha bakwetu. Yesu waingijishe kishimpi pa kumwesha kizumba kiji mu kuba kino. Waambile’mba: “Nanchi mpofu wakonsha kutangijila mukwabo mpofu nyi? Nanchi bonse kechi bakaponena mu kimbo nenyi?” Nga bantu bamutelekelenga Yesu bafwainwe kumonanga byepi bakwabo? Kechi bafwainwe kuzhachishanga bakwabo ne, mambo kuba bino ajinga mambo akatampe. Yesu waipwizhe’mba: “Wakonsha kwambila byepi mulongo wobe amba, ‘Leka nkupepule kakibalabala kaji mu jiso jobe,’ bino obewa saka ubena kubula kumona mwamba uji mu jiso jobe? Obewa kamfutumfutu! Patanshi akifumya mwamba uji mu jiso jobe, apa bino umone bulongo bya kupepula kakibalabala kaji mu jiso ja mulongo wobe.”—Luka 6:39-42.
Kino kechi kibena kulumbulula’mba baana ba bwanga kechi bafwainwe kulangulukangapo bulongo pa kuba bintu na bantu bamo ne. Yesu wibambijile’mba: “Kange mupane kintu kyazhila ku bakabwa ne, nangwa kutayila bankumba mabwe a mangalite ne.” (Mateo 7:6) Bukine bwa mu Mambo a Lesa bwanema. Buji nobe mabwe a mangalite a kifwanyikizho. Bino umvwe bantu bamo ke bobe bintu nobe bakabwa, nangwa nobe bankumba babula kumwesha lusanchilo pa buno bukine bwanema, baana ba bwanga bafwainwa kwibasha bantu ba uno mutundu ne kukebako aba bakeba kufunda bukine.
Byo abwezhezhepo jikwabo kwamba pa lulombelo, Yesu waambile pa buneme bwa kutwajijila na kulomba. Wakambizhe’mba: “Lombainga, bakemupa.” Lesa byo enengezhezha jimo kukumbula milombelo, Yesu wakoseshe kino kishinka byo aipwizhe’mba: “Ñanyi mwi anweba uba umvwe mwananji wamulomba shinkwa, wamupa jibwe? . . . Onkao mambo, nangwa kya kuba mwi babi mwayuka kupana byawama ku baana benu, ko kuba’mba Shenu wa mwiulu ukakilapo kupana byawama ku boba bamulomba!”—Mateo 7:7-11.
Kabiji Yesu wapaine mukambizho wayukanyikwa’mba muzhilo wa byubilo byawama. Waambile’mba: “Onkao mambo, bintu byonse byo mukeba’mba bantu bemubile, ne anweba mwafwainwa kwibobilabyo.” Atweba bonse twafwainwa kulama uno muzhilo mu michima yetu ne kubila bakwetu Mateo 7:12-14.
bintu byawama. Nangwa byonkabyo, kechi kyapela kuba bino ne, byonkatu Yesu byo akambizhe’mba: “Twelai pa kibelo kyakepa, mambo kibelo kyabaya ne jishinda jabaya bitwala ku lonaiko, kabiji bayamo bo bavula; pakuba kibelo kyakepa ne jishinda jakatazha kwendamo, jitwala ku bumi kabiji bejitaana bachechetu.”—Kuji bantu bakonsha kutwala mungi baana ba bwanga ne kwibasendula mu jishinda ja ku bumi, onkao mambo, Yesu wajimwineko’mba: “Jimukai na bangauzhi ba bubela beya kwi anweba mu biseba bya mikooko, bino mu michima yabo yo misuka ikaji.” (Mateo 7:15) Kabiji Yesu waambile’mba bichi byawama ne bichi byatama biyukanyikilwa ku bipangwa byabyo. Byo byo kiji ne ku bantu. Onkao mambo, twakonsha kuyukila bangauzhi ba bubela ku mafunjisho ne byubilo byabo. Yesu walumbulwile’mba, bintu muntu byo amba ne byo oba byo bimwesha’mba mwananji wa bwanga. Bantu bamo bamba’mba Yesu Nkambo yabo, bino umvwe kechi babena kuba kyaswa muchima wa Lesa ne, Yesu waambile’mba: “Nkebambila namba: ‘Kechi nemuyuka ne! Fumai papo, anweba muba byatama!’”—Mateo 7:23.
Pa kupwisha jashi janji, Yesu waambile’mba: “Yense umvwa bino byambo byami ne kwibilama, ukekala nobe muntu wa maana washimikile nzubo yanji pa jibwe. Kabiji mvula wanokele ne mikwe yapomokejile konka, ne kinkunkwila kyapupijile pa nzubo, bino kechi yapumukile ne, mambo wiishimikile pa jibwe.” (Mateo 7:24, 25) Mambo ka ino nzubo o yabujile kukunduka? Mambo muntu washimikile ino nzubo “wapoyile kuya panshi ne kwaala kitendekesho pa jibwe.” (Luka 6:48) Kumvwatu byambo bya kwa Yesu kechi kyokyonkatu kikebewa ne. Twafwainwa kwibikako “kwibilama.”
Pano nga awa “umvwa bino byambo” bino “kwibilama” ne, kiji byepi? Uji “nobe muntu wabula maana washimikile nzubo yanji pa busenga.” (Mateo 7:26) Mvula, muyulo ne kinkunkwila byakonsha kukundula nzubo ya uno mutundu.
Mabumba akuminye bingi pa jishinda Yesu jo ebafunjishishemo mu jashi janji. Mambo wibafunjishenga na luusa, kupusanako na bantangi ba bupopweshi. Kyamweka bantu bavula bamutelekelenga baikele baana banji ba bwanga.