MWAKILANGULUKAPO bino nyi? Abya lusekelo lwenu lwatwajijile kimye kyo mwataine bintu byo mwakebelenga nyi? Inyi lwatendekele kupwa? Kwambatu kishinka, kufikizha kikonkwanyi nangwa kwikala na kintu kyo twakebeshenga kwakonsha kwituletela bingi lusekelo, pano bino, lusekelo lwa uno mutundu kechi lutwajijila ne. Lusekelo lubula kupwa kechi lwaimenatu pa kwikala na bintu byo tukebesha mu bwikalo ne. Bino, byonka byo kikala pa kwibikako kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama, lusekelo lwa kine nalo lwaimena pa bintu byavula bingi.

Atweba bantu twapusana pusana. Kyafwainwa kwimuletela lusekelo anweba kechi kyakonsha kuletela mukwabo lusekelo ne. Kabiji milanguluko yetu ipimpulwa inge ke tukome. Pano bino, bishinka bimo bimwesha kuba’mba kuji bintu bimo biletela bantu bonse lusekelo. Bimo bileta lusekelo lwa kine ke kusekela mu bintu byonka byo tuji nabyo, kubula kichima, kutemwa bakwetu ne kwikala na muchima  wa kuchinchika na lusekelo mu bimye bya makatazho. Twayai tumone ene mambo o kyaikela bino.

Muntu wafunjile biji bwikalo bwa bantu wanembele’mba: ‘Mali akwashañana.’ Pano bino, wanembele ne kuba’mba: “Muntu watemwa mali kechi ukatondwa na mali ne, nangwatu yewa watemwa bya bunonshi kechi ukatondwa na bunonshi ne. Kino nakyo kyo kyatu.” (Musapwishi 5:10; 7:12) Ñanyi kishinka kyo aambilengapo? Nangwa kya kuba mali etukwasha mu bwikalo, twafwainwa kuchinuzhuka lwiso, mambo muntu uji na lwiso kechi utondwa ne. Nembi wa bino byambo, Mfumu Solomone wa bena Isalela ba kala, waesekele mu bwikalo bwanji kumona inge bunonshi ne bwikalo bwa kwitobwela bileta lusekelo lwa kine. Wanembele’mba: “Naikele na bintu byonse byo nakebelenga. Kechi nakaine kuba bintu bisangajika muchima wami ne.”—Musapwishi 1:13; 2:10.

Na mambo a kwikala na bunonshi bwavula, Solomone watungile mazubo akatampe, wajimine majimi a maluba ne a bichi ne kupoya bizhiba bya mema, kabiji waikele na bamingilo bavula bingi. Waikele na bintu byonse byo akebelenga. Wafunjijileko ka? Buno bunonshi bwamuletejile lusekelo, pano bino, lwajingatu lwa pa kimye kicheche. Waambile’mba: ‘Namwene namba byonse byo byatu, kafwako kintu nangwa kimo kyanema ne.’ Kabiji washikilwe ne bumi bwanji. (Musapwishi 2:11, 17, 18) Kya kine, Solomone wafunjile’mba bwikalo bwa kwitobwela kechi buleta lusekelo lwa kine ne. *

Nanchi kupesa pesa kwa ano moba kwaswañana na byaambile Solomone nyi? Kibaba kimo kyajinga mu magazini wa Kizungu wa kuba’mba, Journal of Happiness Studies kyashimwine kuba’mba: “Kwikala na mali avula kechi ko kuleta lusekelo ne. Bino, muntu wikala na lusekelo inge waikala na bintu bikebewa bya mu bwikalo.” Kyatanwa kuba’mba bantu inge baikala na bintu byavula bingi mu bwikalo bwabo kwa kubula kuta muchima ku byubilo byawama ne bulunda na Lesa, kechi bakonsha kwikala na lusekelo ne.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Mwikale babula kutemwa mali, sekelainga mu bintu byonka byo muji nabyo.”—Bahebelu 13:5.

Kichima kyalumbululwa’mba “kuzhingijila mukwenu ne kumubila lwiso na mambo a bintu byawama byo aji nabyo, ne kusakisha kwikala na byo byo bintu.” Kichima kiji nobe kilonda kikatampe. Kyakonsha kumanyika muntu ne kumupwishisha lusekelo. Muntu wakonsha kwikala byepi na kichima? Twakonsha kuyuka byepi amba tuji na kichima? Kabiji twakonsha kwikishinda byepi?

Buku wa kuba’mba Encyclopedia of Social Psychology waambile’mba bantu bobila kichima bakwabo bo baesakana nabo, kampe mu myaka, bintu byo bapitamo nangwa mu nkomeno. Muntu upotesha mu shitolo kechi wakonsha kubila kichima muntu ulenga mafilimu ne. Bino wakonsha kubila kichima mukwabo upotesha mu shitolo waikala bulongo.

Monai kyamwekele: Babinemanga bajinga  mu Pelisha kechi baubijile mfumu kichima ne, bino, baubijile kichima kinemanga mukwabo aye Danyela. Na mambo a kumubila kichima, bano banabalume bafuukwilepo kuba’mba bepaye Danyela. Bino byo bafuukwilepo kuba kechi byaingijile ne. (Danyela 6:1-24) Buku wa encyclopedia watongolwa peulupo waambile’mba: “Mwafwainwa kuyuka kuba’mba kichima kyakonsha kwimulengela kukeba kuba bakwenu kyatama. O ene mambo kichima o kyalengejile bantu bamo kuba bintu byatama.” *

Mwakonsha kuyuka byepi amba muji na kichima? Ishikishai anweba bene amba: ‘Inge mukwetu wauba bulongo bintu bimo, nanchi nsekela nyi, inyi ñumvwa ku muchima kutama?’ Inge mwakumbula’mba “ñumvwa ku muchima kutama,” ke kayukilo ka kichima. Nangwa ishikishai amba: ‘Inge nkasami, mukwetu ku sukulu, nangwa mukwetu ye twingila nanji nkito wakankalwa kwingila bulongo mwingilo umo, namumvwina lusa nyi, inyi nsekela?’ Inge mwakumbula’mba “nsekela,” ke kayukilo ka kichima. (Ntendekelo 26:12-14) Buku wa Encyclopedia of Social Psychology waamba’mba: “Kichima kyakonsha kulengela muntu kubula kwiyowa bintu byawama bya mu bwikalo ne kubula kusanta pa bya bupe byavula byo aji nabyo. . . . Byubilo bya uno mutundu kechi bileta lusekelo ne.”

Twakonsha kushinda kichima kupichila mu kwipelula. Kino kyubilo kyakonsha kwitukwasha kusanchila bakwetu ne kwibanemeka pa maana abo a kuba bintu ne pa byubilo byabo byawama. Baibolo waamba’mba: “Kange mubenga bintu na mapata nangwa na kwitota kwatu ne, bino na muchima wa kwipelula saka mulanguluka’mba bakwenu bemukila.”—Filipai 2:3.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Kange twikale ba kwitota kwatu, kwikyombesha ne kwiubila kichima ne.”—Ngalatiya 5:26.

“Buku wa Social Psychology waamba’mba: “Ku bantu bavula, kwikala mu lumvwañano lwawama na bakwabo kwibaletela bingi lusekelo kukila kwikala na mali, nkito yawama, kwikala mu nyaunda ya banonshi, nangwa butuntulu bwa mubiji.” Ko kuba’mba bantu pa kuba’mba bekale na lusekelo lwa kine, bafwainwa kwitemwa bene na bene. Nembi umo wa Baibolo waambile’mba: “Umvwe . . . nabula butemwe, naaluka ke watu.”—1 Kolinda 13:2.

Kechi kyakatazha kutemwa bantu ne. Akilangulukai pe Vanessa wajinga na bashanji bakanamine bingi kabiji bapendwapendwanga. Byo afikizhe myaka ya kusemwa 14 wanyemenepo pa nzubo ne kuya na kwikala na bantu bapusana pusana, kabiji waikelepo ne mu kishimikwa kimo kyatama mo alombelenga Lesa amba amukwashe. Milombelo yanji kyamweka yakumbwilwe kimye kyo atendekele kwikala na kisemi kyalondelanga jifunde ja mu Baibolo ja kuba’mba “butemwe butekanya ne kuba lusa.” (1 Kolinda 13:4) Bwikalo bo aikelenga ne bintu byo afunjilenga mu Baibolo byamukwashishe Vanessa kukepeshako bijikila ne kukasuluka mu milanguluko. Waambile’mba: “Natendekele ne kuba bulongo ku sukulu.”

Nangwa kya kuba Vanessa ukivuluka bintu byatama byo apichilemo, bino lelo jino uji na lusekelo kabiji wasongolwa uji ne na baana babakazhi babiji.

 JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Vwalai butemwe, mambo butemwe bukwatankanya bantu bulongo.”—Kolose 3:14.

Kafwako muntu ubula kwikala na makatazho ne. Baibolo waamba’mba kuji “kimye kya kujila” ne “kimye kya bulanda.” (Musapwishi 3:4) Kuchinchika kwitukwasha kutwajijila kwikala na lusekelo nangwa kya kuba tupita mu makatazho. Akilangulukai pa biji bwikalo bwa ba Carol ne ba Mildred.

Ba Carol baji na kikola kya musana, kikola kya shuka, kubula kupema bulongo ne kikola kya meso kibalengejile kupofula jiso ja ku kipiko. Pano bino, baambile’mba: “Nebikako kubula kwikala na bulanda pa kimye kyabaya. Kimye kimo ndanguluka pa lukatazho lwami. Pano bino, kechi nswisha ino milanguluko kutwajijila ne, nsanchila Lesa pa byo mbena kuba kikatakata kukwasha bantu.”

Ba Mildred nabo bakolwa bikola byavula, nabiji kukola mu manungi, kabe ka ku mabele, ne shuka. Bino, byonka byuba ba Carol, ba Mildred bebikako kubula kuta muchima pa makatazho abo. Banembele’mba: “Nafunda kutemwa ne kutekenesha bantu kimye kyo babena kukolwa, kabiji kino kinkwasha bingi. Nataana ne kuba’mba kimye kyo mbena kutekenesha bakwetu, ndeka kulanguluka pa makatazho ami.”

Nangwa kya kuba bano banabakazhi babiji bakeba kubukwa ku bikola byabo, bino kikatampe kyo batapo muchima kechi butuntulu bwa mubiji ne, bata muchima pa byubilo byabo ne pa byo bengijisha kimye kyabo. Na mambo a kuba bino, baji na lusekelo lwa kine kabiji kafwako wakonsha kwilupwisha ne. Kunungapo, bebatemwa bingi ku bakwabo kabiji batundaika bantu bapita mu meseko apusana pusana.

JIFUNDE JA MU BAIBOLO: “Ye wa lusekelo awa muntu utwajijila na kuchinchika meseko, mambo pa kwitabilwa kwi Lesa ukatambula munchinya wa bumi.”—Yakoba 1:12.

Maana a mu Baibolo ke “kichi kya bumi ku boba bealama, kabiji aba bealama bakekala ba lusekelo.” (Byambo bya Maana 3:13-18) Mwakonsha kutaana bukine bwa bino byambo umvwe ke mwingijishe maana anembwa mu Baibolo. Mambo Mwine Nembi wa uno buku wazhila, utelwa’mba “Lesa wa lusekelo,” ukeba’mba ne anweba mwikalenga na lusekelo.—1 Timoti 1:11.