Tubuulaiko byo mwapitamo mu bwikalo bwenu.

Bansemi bami bajinga bantu bakishinka bayanga ku chechi, kabiji baingilanga bingi na ngovu. Bantundaikile kufunda bingi, onkao mambo, nafunjile bya busulu pa sukulu mukatampe wa University of New South Wales. Natemenwe bya kupesa pesa, kabiji kino kyandengejile kwingila mwingilo wa kupesa pesa ne kwikala mufunjishi.

Ñanyi bintu byo mwafunjile ku sukulu mukatampe?

Nakebeshe bingi kufunda bingila bipamo bipotesha makampanyi akatampe. Kupichila mu bino bipamo, bantu bakonsha kupota lubaji, nangwa’mba kubikamo mali abo mu makampanyi akatampe, apa bino kampanyi waingijisha oo mali mu mingilo ya pa juba pa juba. Pa mwaka pa mwaka inge kampanyi walenga mali, aba bajimo na lubaji bebabanyako mali asubukapo kwesakana na mali o babikilemo. Kikwabo kyo mpesa pesa ke bintu bilengela mitengo yo bapotesheshapo makampanyi kukanjila nangwa kubwela panshi.

Mwakonsha kwambapo bimo nyi?

Makampanyi afwainwa kupana sawakya wa mali o abena kulenga kimye kyonse. Bantu bakeba kubikamo mali abo batala pa ano masawakya pa kuba’mba bayuke inge uno kampanyi ubena kulenga mali nangwa ne. Bino javula makampanyi kechi amba bishinka pa mali o abena kulenga ne. Bantu bayuka bya busulu bamba’mba ano makampanyi afya bishinka pa kuba’mba aba bakeba kubikamo mali abo balangulukenga’mba abena kulenga mali avula. Nga bantu bakeba  kubikamo mali bakonsha kutaana byepi bishinka? Kabiji ñanyi bishinka byafwainwa kuyuka bipamo bitala pa bibena kwingila ano makampanyi pa kuba’mba bamonenga’mba ano makampanyi kechi abena kubepa ne? Ano o mepuzho o tubena kupesa pesapo na bashayuka bakwetu.

Mwakomejile mu ñanyi bupopweshi?

Nayanga na bansemi bami ku chechi wa Presbyterian. Bino nalekele kuya ku chechi kimye kyo nakijingatu mwanyike. Naitabijile’mba Mulenga koaji kabiji nanemekele bingi Baibolo, bino nalangulukanga’mba bupopweshi kechi bwakonsha kukwasha bantu kupwisha makatazho abo ne. Namonanga bupopweshi nobe ke tubungwetu. Byo nayile ku Europe, nayile ku machechi akatampe avula kabiji nakuminye pa kumona ano machechi byo aji na mali avula bingi bino bantu mu ntanda saka babena kuyanda. Abino bintu byo namwene byankatazhanga bingi mu milanguluko kabiji byandengejile kulengulula bupopweshi.

Ñanyi bintu byalengejile’mba mupimpule milanguluko yenu?

Mwina kwami Jennifer, watendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba ne kutanwa nabo ku kupwila. Onkao mambo, nayile nanji namba nkamone byo bapopwela. Byo nayileko, nataaine kuba’mba kafwapo byo nayukile pa Baibolo ne. Nakankamenetu. Onkao mambo, natendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi.

Pa kufunda Baibolo, Bakamonyi baipuzhanga mepuzho, kupesa pesa bishiino, apa bino bafumyapo kishinka. Jino jishinda jo bafunjilangamo jantundaikile bingi mambo ne amiwa jo jo naingijishanga pa kupesa pesa byo najinga pa sukulu mukatampe. Byo papichiletu myaka icheche kufuma kimye kya batizhiwe Jennifer, ne amiwa na batizhiwe ne kwikala Kamonyi wa Yehoba mu 1999.

Nanchi byo mwafunda byakosesha lwitabilo lwenu mu Baibolo nyi?

Ee mwane. Mizhilo Lesa yo apele bena Isalela ba kala yaambile ne pa bintu byalamata ku makatazho a mali ne bya mu bwikalo, onka makatazho atalañanapo na bashayuka ba bya mali lelo jino. Mizhilo yakambizhe bena Isalela kushapo kajo kamo mu majimi abo ka bayanji (lelo jino kyaesakana na bukwasho bupana bantu kupichila mu misonko). Wibakambizhe ne kubula kukongwesha balanda mali na mulanguluko wa kumwenamo nsubu (lelo jino ke kumona kuba’mba bantu bakonsha kukongola mali), ne kuba’mba mu mwaka wa bu 50, bakabwezhenga majimi ku mwine muntu ye bapoteleko oo majimi (lelo jino kuji mizhilo izhikijila luusa muntu lo aji nalo pa bipe byanji). (Bena Levi 19:9, 10; 25:10, 35-37; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 24:19-21) Ino mikambizho yakwashanga bantu mu mashinda asatu anema bingi: (1) baikalanga na kwa kupulukila inge babula mali, (2) kwibakwasha kufuma mu buyanji, ne (3) kumona kuba’mba kafwako bakajilwa ne. Ino mikambizho yajingako kala kene papita ne myaka 3,000, bashayuka ba mali saka bakyangye kwikalako.

Baibolo ukwasha bantu kwikala na byubilo byawama bitundaika bukomo. Ufunjisha bantu kwikala ba kishinka, baketekelwa, ba lusa ne kwikala bampanyi. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 15:7-11; 25:15; Salamo 15) Inge twalanguluka kimye lukatazho lwa mali kyo lwabayile ntanda yonse, bakulumpe ba masukulu afunjisha bya busulu ne bipamo bikwabotu batendekele kukambizha bantu bengijila ku bya mali mu makampanyi kuba’mba bebikishengako kulondela mafunde aamba pa byo bafwainwa kwingilanga mwingilo wabo na bukishinka. Mu kumona kwami, mizhilo ya mu Baibolo yaamba pa byubilo byawama yakila mafunde a busulu.

Kufunda bukine kwimukwasha byepi?

Mwinakwami Jennifer uñambila’mba ano moba nakooka bingi muchima. Kala kechi nakookelanga bakwetu ne, kabiji nakebanga byonse byo mbena kwingijilapo kanatu byafikilamo apa bino natondwa. Kampe kyo kyandengejile kuba bingi bulongo mu sukulu wa bya kubala mali. Kulondela mafunde a mu Baibolo kwankwasha bingi mu bwikalo. Amiwa ne kisemi kyami tuji bingi na lusekelo luno. Kabiji tubuulako ne bakwetu maana awama aji mu Baibolo. Kufunda Baibolo bo “bunonshi” bukatampe bwakila bintu byonse bonji nabyo mu bwikalo bwami.