Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

 NANCHI KYALENGELWE NYI?

Kilele

Kilele

NYUKI ilenga bilele kwingijisha bupula bufuma mu mavumo ayo. Bashayuka bamba’mba bilele mwikala buki ke bintu bimo byalengwa mu jishinda ja kukumya. Mambo ka?

Langulukai pa kino: Pa myaka yavula bingi, bashayuka ba nsamushi balangulukanga’mba umvwe muntu ukeba kwabanya kibamba kikatampe mu tubibamba tucheche, kyawama kulenga tuno tubibamba twaikala na makonka atanu na jimo kukila kwikala na makonka asatu nangwa ana, mambo tubibamba twa makonka atanu na jimo tuvula bingi kabiji twapela kulenga. Pano bino, bakankelwe kulumbulula bulongo ene mambo o kyaikela bino. Mu 1999, shayuka wa nsamushi aye Thomas C. Hales waingijishe nsamushi pa kupana bishiino bimwesha kuba’mba kulenga kibamba byonka biji kilele kya buki kwawama bingi. Wamwesheshe kuba’mba jishinda jawama bingi ja kwabenyamo kibamba ke kwikyabanya mu tubibamba tucheche tuji na makonka atanu na jimo.

Nyuki ilenga bilele biji na tumeso tuji na makonka atanu na jimo. Mu jino jishinda, nyuki yakonsha kulenga tumeso twavula bingi mu kilele kimo kyapeela kabiji kyakosa bulongo kyakonsha kulama buki bwavula bingi. O ene mambo o bambila’mba bilele byalengwa mu “jishinda ja kukumya bingi.”

Lelo jino, bashayuka ba sayansi balondela byalengwa kilele pa kushimika bishimikwa byakosa muji bibamba byavula pa mpunzha ichechetu. Bimo byo balenga byonka biji kilele ke byela byo babika kulutwe ya ndeke. Kulondela jino jishinda kukwasha basendwe ba madeke kulenga madeke akosa kabiji apeela abula kwingijisha manyi avula.

Mwalangulukapo’mba ka? Nanchi kilele kyaishilekotu kine nyi, inyi kyalengelwe?