Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

BIBENA KUMWEKA MU NTANDA

Kwamba pa Bumi bwa Bantu

Kwamba pa Bumi bwa Bantu

Nangwa kya kuba bantu bayilako palutwe mu bya michi, bikola byatwajijila na kumanyika bantu. Pano bino, kyatanwa kuba’mba bikola byavula bikolwa bantu kechi bakonsha kwibikolwa inge belama bulongo ne.

Ntanda

Kipamo kya ntanda yonse kitala pa bumi bwa bantu (World Health Organization) kyaamba’mba pa kukafikanga mu mwaka wa 2035, bantu bo bakataananga na kikola kya kabe ka ku bongo pa mwaka pa mwaka bakafika ku 24 milyonyi. Kino kibena kumwesha’mba bantu bo bakakwatanga na kino kikola bakavujilako bingi kukila bo babena kukwata nakyo pa kino kimye bo balanguluka’mba bakila pa 14 milyonyi pa mwaka pa mwaka. Kichika kya bano bantu bakekala na kino kikola na mambo a bwikalo bo bekelamo, nabiji kukizhamo kutoma maalwa, kwikala bwikalo bwa ntentente, kukizhamo kubaya, kubula kwizhikijila ku kyuya kifuma ku juba ne kupeepa fwanka.

Britain

Panyuma ya kutaanapo bishiino bimo, kafulumende wa kyalo kya Britain watendekele kukeba keba bishinka pa kikola kyafumine ku bañombe kitamisha longololo ne bongo mu bantu, kikatakata bakulumpe. Bakebelenga kuyuka inge bantu bakonsha kwikitambula kupichila mu kwibabika mashi. Ntomesha wa mu nzubo ya mizhilo aye Andrew Miller waambile’mba: “Twaakamwa bingi pa kumvwa bishiino bibena kumwesha’mba kino kikola kibula kubukwa kyatwajijila kubika bumi bwa bantu mu kizumba.” Wanungilepo kuba’mba: “Betubuujile’mba [kino kikola kyakonsha kusambukilañana] kupichila mu kubika bantu mashi ne mu kubika kinungwa kya muntu umo mu muntu mukwabo.”

Norway

Panyuma ya kupimapima bena Norway nobe 63, 000 pa myaka 11, bashayuka bataana kuba’mba kupopomenwa kwakonsha kulengela muntu kukolwa kikola kilengela muchima kuleka kwingila bulongo. Kipamo kitala pa bikola bya ku muchima (European Society of Cardiology), kyashimuna’mba shayuka umo waambile’mba kupopomenwa kulengela muntu kukolwa kikola kya muchima, kabiji kumulengela ne kukankalwa kulondela mikambizho ya badokota yakonsha kumukwasha ku kikola kyanji.

UNITED STATES

Bashayuka ba bya sayansi babena kukeba kuyuka bwishi bwa fwanka bushala bwakwata ku bibumbulu ne mu makonka a bibamba mu mazubo ne mu myotoka inge muntu wapwisha kupepa byo bubika bumi bwa bantu mu kizumba. Umvwe bantu batwajijila na kupeema buno bwishi bwa fwanka, mu kuya kwa kimye bakonsha kukolwa.