Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

MUTWE WA PA NKUPIKO

Mambo ka Baana o Babena Kubujila Kumvwa?

Mambo ka Baana o Babena Kubujila Kumvwa?

Pa myaka yapitapo, bisemi bya ku byalo bya bazungu byapimpulwa bingi. Kala, bansemi bo batangijilanga baana, kabiji baana bebakookelanga. Pano luno, mu bisemi bimo, kyamweka baana bo babena kutangijila bansemi babo. Akilangulukai pa bimweka byalondelapo.

  • Kalombwana wa myaka ina wajinga ne bainanji mu shitolo, kabiji wakebelenga kutoola kamotoka kakukayisha. Bainanji baesekele kumukanya’mba: “Tumyotoka to uji nato twakukayisha twavula, ukikeba ne kakwabo nyi?” Pa kuba’mba bainanji bakavulukenga’mba Kechi bafwainwe kumwipuzha bwipuzho ne, bintu byaya kala munsunya. Mwana watendeka kujila’mba: “Kanatu mumpotele!” Na mambo a kuba’mba bainanji bachiine’mba mwanabo usakutendeka kuba kazanga byonka byo oba kimye kyonse, bainanji bamupotejile kano kamotoka ka kukayisha.

  • Kashimbi uji na myaka ya kusemwa itanu wachibikizha mwisambo wa bashanji ye babena kwisamba na balunda nabo. Waamba’mba: “Amiwa nakooka, mbena kukeba kuya ku nzubo!” Bashanji baleka byo babena kwamba, babandama ne kumwambila na jiwi jakooka amba: “Katatakatu tuyenga, waumvwa nyi?”

  • James uji na myaka 12 bamupelemo mambo a kupachila mufunjishi wanji ku sukulu. Bashanji James bazhingijile mufunjishi. Baamba’mba: “Awa mufunjishi watemwa bingi kukumanyika. Mbena kuya na kumulobela ku bakulumpe banji!”

Byo twaambapo peulupo ke bya kufwanyikizhatu, pano bino, bimweka. Kabiji bibena kumwesha lukatazho luji mu bisemi muji bansemi bakosamika baana, boba byonse bikeba baana babo, kabiji “bapokolola” baana babo mu bintu byatama byakonsha kufumamo mu byubilo byabo byatama. Buku wa kuba’mba The Narcissism Epidemic waamba’mba: “Ano moba bansemi babena kupana luusa lwabaya ku baana babacheche. Myaka ya kunyuma, baana bayukile kuba’mba bansemi bo baji na luusa kechi abo ne.”

Ibyo kuba’mba bansemi bavula babena kwibikako kufunjisha baana babo mafunde awama, kupichila mu byubilo byabo ne kwibololako umvwe batamisha. Byonka byaamba buku ye twaambapo kala, bansemi bayuka buwame buji mu kuba bino, “babena kuba bintu bimona bantu bamo amba kechi byayilamo ne.”

Ki ka kyalengela’mba bintu bipimpulwe? Mambo ka baana o babena kubujila kumvwa?

Bansemi babena kukankalwa kufunjisha baana

Bamo bamba’mba bansemi batendekele kupana luusa lwabaya ku baana babo mu myaka ya mu ma 1960 kimye bantu bo batela’mba bashayuka kyo batundaikilenga bansemi kulama baana butotwe. Baambanga’mba: ‘Bansemi bafwainwa kwikala balunda na baana babo, kechi kwikala na luusa pa baana ne.’ ‘Kutakaika mwana kwawama kukila kumujimuna.’ ‘Kechi mwafwainwa kololako baana pa byatama byo boba ne, bino, mwafwainwa kwibasanchilanga pa byawama byo boba.’ Bashayuka kechi bakwasha bansemi kuyuka pa kupelela pa kutakaika baana ne pa kwibololako ne, bino, bamba’mba kunena baana kwakonsha kwibazhingijisha kya kuba pa kukoma bashikwa bansemi babo.

Kabiji bashayuka batundaikilenga baana kwinemeka bene. Kyajingatu nobe bataana jishinda jawama ja kukomeshamo baana ja kuba’mba: Mwafwainwa kulengela baana benu kumona’mba banemekwa. Ibyo kuba’mba kyanema kukwasha baana kwiketekela. Pano bino, bano bashayuka bakijishemo kutundaika baana kwinemeka kupichila mu kubuula bansemi amba: ‘Chinuzhukainga byambo nabiji bya kuba’mba ine nangwa’mba kyatama.’ ‘Mwafwainwa kubuula baana benu amba mwibanemeka bingi kabiji bakonsha kwikela monka mo bakebela.’ Kyajingatu nobe kwimona kunema kwanema kukila kwikala na byubilo byawama.

Kutundaika baana kwinemeka bene kwalengela baana kwimona kunema bingi

Onkao mambo, bamo bamba’mba kutundaika baana kwinemeka bene kwalengela baana kwimona kunema bingi kya kuba bamona nobe ntanda iji mu maboko abo. Kabiji buku wa kuba’mba Generation Me waamba’mba kuba bino kwalengela banyike bavula kubula “kwinengezha bulongo ku bintu byatama bimweka mu bwikalo.” Nsemi wamulume umo wanembwa mu yenka uno buku waambile’mba: “Bantu ku nkito kechi batako muchima ku kwinemeka obewa mwine ne. . . . Inge waleta sawakya watama ku nkito, mukulumpe wobe wa nkito kechi ukamba’mba, ‘Natemwa musombelo wa kipepala kyo wasala ne.’ Kukomesha baana mu jino jishinda kulengela baana kubula kukoma bulongo.”

Kupimpulwa kwa ndangulukilo

Pa myaka yavula yapitapo, mashinda a kukomeshamo baana apimpulwa bingi. Ronald G. Morrish wanembele’mba: “Mfunjishisho ya baana ibena kuyatu na kupimpulwa, kabiji kino ‘kibena kumwesha bintu byo bibena kupimpulwa mu bwikalo bwa bwa bantu.’ * Kyapeela bingi bansemi kwikala byonka byaamba Baibolo amba, “awa ulondela mafunjisho a bubela a bantu bajimbaika bakwabo, uji nobe bwato bukumpaulwa ne kulelaulwa na manyaki.”—Efisesa 4:14.

Kya kine, kubula kufunjisha baana bulongo mwafuma bintu byatama bingi. Luusa lwa bansemi pa baana lwakooka kabiji kafwako wakutangijila baana pa kufuukula bulongo bya kuba mu bwikalo ne.

Nanchi kujipo jishinda jawama ja kufunjishamo baana nyi?

^ par. 15 Bino byambo byafuma mu buku wa kuba’mba Secrets of Discipline: 12 Keys for Raising Responsible Children.