KUJI ñambilo ya kuba’mba “Mali bo bwikalo.” Kino kyafwainwa kwikala kishinka. Mambo mali o etukwasha mu bwikalo bwetu kupota kajo, bivwalo ne kusonkela nangwa kupota nzubo. Muntu utala pa bya mali wanembele’mba: “Mali anema bingi mu bwikalo bwa muntu. Inge kya kuba’mba mali beafumyako, kyakonsha kukatazha bingi kabiji mu ntanda mwakonsha kwikala nkondo.”

Nangwa byonkabyo, kuji bintu bimo byakonsha kubula kupotwa na mali. Unemba nsansawilo wa ku kyalo kya Norway aye Arne Garborg waambile’mba inge uji na mali “wakonsha kupota kajo, pano bino, kechi wakonsha kupota kijiika ne; wakonsha kupota muchi, pano bino, kechi wakonsha kupota butuntulu bwa mubiji ne; wakonsha kupota myanya yawama, pano bino, kechi wakonsha kupota tulo ne; wakonsha kufunda, pano bino, kechi wakonsha kupota maana ne; wakonsha kwiwamisha, pano bino, kechi wakonsha kupota buuya ne; wakonsha kumweka bulongo, pano bino, kechi wakonsha kukasulukila bantu ne; wakonsha kwikala na bya kisangajimbwe, pano bino, kechi wakonsha kwikala na lusekelo ne; wakonsha kuyukanyikwa ku bavula, pano bino, kechi wakonsha kupota balunda ne; wakonsha kwikala na bamingilo, pano bino, kechi wakonsha kupota bukishinka ne.”

Inge muntu waikala na ndangulukilo yawama pa mali, wiamona’mba a kumukwashako kufikizha bikonkwanyi byanji. Pano bino, kukeba mali kechi kyo kintu kyo anemekesha mu bwikalo bwanji ne. Kuba bino kumulengela kutondwa na byo aji nabyo. Baibolo witujimunako amba “kutemwa mali ye muzhazhi wa misango yonse ya bubi, kabiji bamo na mambo a kwiakebesha . . . beasaula bene na misongo yavula.”—1 Timoti 6:10.

Yukai’mba kutemwa mali ko kuleta makatazho, kechi mali ene ne. Kya kine, kutemwa mali kwakonsha kulengela bulunda kupwa ne kuleta mabano mu bisemi. Langulukai pa bino byalondelapo.

 Daniel: * “Nalangulukanga’mba mulunda nami Thomas wajinga bingi bulongo kabiji wa kishinka. Twaumvwañananga bingi kufikatu ne kimye kyo apotele motoka ye naingijishanga kala. Kechi nayukile’mba motoka wami wajinga na lukatazho ne. Pano bino, waswile kupota uno motoka kabiji twaumvwañene kuba’mba inge waikala na lukatazho kechi wafwainwe kumubwezha ne. Byo papichile bañondo basatu motoka wafwile. Thomas walangulukile’mba namubepele kabiji aye wakoselepotu amba namubwezhezhe mali anji. Nakuminye bingi. Byo naesekele kwisamba nanji, aye wazhingijile kya kine kine. Kimye kyo akebelenga ano mali anji, Thomas wamwesheshe muchima watama bingi.”

Esin: “Nesrim ye nkasami ye njitu nanji. Twaumvwañananga bingi, kechi nalangulukangapo amba bintu bikaya munsunya na mambo a mali ne. Pano bino, kino kyo kyamwekele. Bansemi betu byo bafwile, betushijile mali kabiji betulayile’mba tukeabanetu pakachi. Nkasami wakaaine kulondela byalayile bansemi betu, aye wakebelenga kusenda mali avula kukila amiwa. Mambo a kuba’mba nafuukwilepo kulondela byaambile bansemi, aye wazhingijile bingi kabiji wampingijile kunguba kyatama. Kufikatu ne lelo kechi tumvwañana ne.”

Kwikala na milanguluko yabula kufwainwa pa mali kulengela bantu kuzhachisha bakwabo. Muntu wanonka wakonsha kutendeka kulanguluka’mba bayanji bankope kechi bakeba kuwamishako bwikalo bwabo ne. Nangwa muyanji wakonsha kutendeka kulanguluka’mba bantu baji na bintu byavula batemwa bingi bunonshi, nangwa’mba baji na lunkumbwa lwa bintu. Mwanyike wafuma mu kisemi kya banonshi wa jizhina ja Leanne naye byobyo bamuzhachishanga byonkabye. Washimikizha’mba:

“Bantu bamonanga’mba batata baji na mali avula bingi. Onkao mambo, javula bantu bañambilanga byambo nabiji bya kuba’mba: ‘Inge paji kyo ubena kukeba uyatu na kubuula bashobe.’ Nangwa’mba, ‘Atweba twibayanji kechi twakonsha kupota myotoka yawama byonka byuba bansemi bobe ne.’ Kyapeleleko nebambijile bakwetu namba bekileke kuñambila bino byambo, kabiji nebalumbulwijile kuba’mba byambo byabo binkozha bingi ku muchima. Kechi nakebelenga bakwetu kummonanga’mba muntu uji na mali avula ne, bino amba muntu ubila bantu bakwabo bintu byawama.”

Baibolo kechi wakanya kwikala na mali ne, kabiji kechi ulengulula boba baji na mali avula ne. Kyatamako, kechi kuvula kwa mali muntu o aji nao ne, bino, ke muchima ye amwesha pa bintu byo aji nabyo nangwa byo akeba kwikala nabyo. Lujimuno lwa mu Baibolo lwaamba pa mali lwawama bingi kabiji lwakonsha kwitukwasha ne pa kino kimye. Langulukai pa bino.

BAIBOLO WAAMBA’MBA: “Kange wiyanjishe obe mwine na kukeba bunonshi ne.”—Byambo bya Maana 23:4.

Kwesakana na byaamba buku wa The Narcissism Epidemic, bantu bakebesha bunonshi bakolwa “bikola bya ku bongo, ne bikola bikwabo nabiji bilonda pa mukoshi, kukolwa musana, kukolwa mutwe kabiji batoma bingi malwa ne kwingijisha bibi michi ipendañana. Kukebesha mali javula kubika bantu mu makatazho.”

 BAIBOLO WAAMBA’MBA: “Mwikale babula kutemwa mali, sekelainga mu bintu byonka byo muji nabyo.”—Bahebelu 13:5.

Muntu usekela mu bintu byo aji nabyo kechi wikala na bijikila bya mali ne; bino, wayuka bintu byanema mu bwikalo kabiji kechi uleka bino bijikila kumulengela kwikala na binyenge ne. Inge kya kuba’mba mali apwa kechi wakamwa ne, bino wibikishako kwikala na muchima wajingapo na mutumwa Paulo wanembele’mba: “Nayuka mwa kwikela umvwe nakajilwa nangwa umvwe nji na bintu byavula. Kabiji mu bintu byonse ne mu bwikalo bonse nafunda kyafyamika kya kusekela nangwa naikuta nangwa nafwa nzala, nangwa nji na bintu byavula nangwa mfwabyo.”—Filipai 4:12.

BAIBOLO WAAMBA’MBA: “Awa uketekela mu bunonshi bwanji ukapona.”—Byambo bya Maana 11:28.

Bakebakeba bishinka bataana kuba’mba mali kyo kintu kimo kileta bingi makatazho mu masongola ne kulengela masongola kupwa. Kabiji makatazho a mali o alengela ne bantu kwikujika. Bantu bamo banemekako mali kukila masongola nangwatu bumi bwabo. Pano bino, aba babula kutemwisha mali kechi baketekela mu mali ne. Bayuka bukishinka bwa byambo byaambile Yesu bya kuba’mba: “Muntu nangwatu ekale na bintu byavula, bintu byo aji nabyo kechi byo bimulengela kwikala na bumi ne.”—Luka 12:15.

Kwipima anweba bene kwakonsha kwimukwasha kwikala na milanguluko yawama pa mali. Iipuzhai ano mepuzho alondelapo.

• Nanchi nkeba kunoka bukiji bukiji kwingijisha mashinda a bujimbijimbi nyi?

• Nanchi nkankalwa kupapo bakwetu mali ami nyi?

• Nanchi nesampa bulunda na bantu batemwatu kwamba pa mali ne bintu byo baji nabyo nyi?

• Nanchi mbepa bubela nangwa kwingijisha mashinda a bujimuku pa kuba’mba ngikale na mali avula nyi?

• Nanchi mali andengela kwimona kunema nyi?

• Nanchi ndangulukatu pa mali kimye kyonse nyi?

• Nanchi kulanguluka pa mali kubena kubika bumi bwami ne bwa kisemi kyami mu kizumba nyi?

  Ikalai bampanyi

Inge mwakumbula’mba ee ku ano mepuzho ko kuba’mba mwafwainwa kwingila na ngovu kushinda milanguluko ya kukeba kwikala na bintu byavula. Chinuzhukainga kwipapika na bantu batatu muchima pa mali ne bunonshi. Pwanañanainga na bantu banemeka mafunde a byubilo byawama kechi boba batemwa bunonshi ne.

Kange muleke kutemwa mali kujimbe mizhazhi mu muchima wenu ne. Bino, ingijishainga mali bulongo. Kechi mwafwainwa kunemeka mali kukila byo mwanemeka balunda nenu, kisemi ne butuntulu bwa mubiji bwenu ne. Inge ke mube bino, mukamwesha kuba’mba muji na ndangulukilo yawama pa mali.