Ñanyi mafunjisho o mwafunjile kimye kyo mwajinga banyike?

Pa sukulu po nafundanga, betufunjishanga lufunjisho lwa kuba’mba bumi bwaishilekotu bwine, pano bino, kafwako nangwa umo walumbulwile bulongo bumi byo bwatendekele ne. Bansemi bami baitabijile mu bupopweshi bwa bena China, kabiji natemenwe bingi kuteleka ku byafunjishanga bafunjishi babo ba bupopweshi kabiji nebepuzhanga bingi mepuzho. Pano bino, kechi bakumbulanga mepuzho ami onse ne.

Ki ka kimulengejile kwikala shayuka wa nsamushi?

Kimye kyo najinga ku sukulu wa baana babacheche, natemenwe bingi nsamushi. Kuno kutemwa nsamushi kwatwajijile kufikatu ne byo nayile ku sukulu mukatampe ko neyowanga kufunda nsamushi yapusana pusana. Inge nataana lusamushi kabiji nashiinwa’mba nataana mukumbu wa kine naumvwanga bingi bulongo.

Kyajinga byepi pa kuba’mba mutendeke kutemwa Baibolo?

Mu mwaka wa 1978 bakazhi bami ba Jinghuei, batendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji kimye kimo ne amiwa natanwangapo kimye kyo bafundanga. Pa kyo kya kimye twaikalanga mu America. Kabiji ba Jinghuei po po baikele bashenyenye mu sayansi waamba pa bintu byapusana pusana nabiji kyuya, malaichi ne bulume bukoka bintu, amiwa saka mbena kufunda nsamushi yapusana pusana pa sukulu mukatampe wa Purdue mu kyalo kya Indiana.

Mwalangulukangapo’mba ka pa Baibolo?

Natemenwe bingi jishimikila jaamba pa jishinda ntanda jo yalengelwamo pa kuba’mba bantu bekalengapo.  Kimye kya butanu na bumo kyalumbululwa mu Ntendekelo kyalengejilwengamo bintu, kyalumbulula bulongo bishinka mu byambo byapeela kumvwa, kukila byamba mashimikila a kala a bubela. * Nangwa byonkabyo, papichile myaka yavula bingi pa kuba’mba ngitabile mu Mulenga.

Mambo ka o papichijile myaka yavula pa kuba’mba mwitabile mu Mulenga?

Kuji bintu byavula byavwangilwemo. Kwitabila mu Mulenga kwalumbulwilenga kusankilapo bintu byo naitabijile kufumatu ku bwanyike, mambo mu bupopweshi bwa bena China kechi betufunjishanga’mba kuji Lesa nangwa Mulenga ne.

Mu kuya kwa kimye mwapimpwile milanguluko yenu. Ki ka kyalengejile?

Kuchikamenamo kulanguluka pa byatendekele bumi kwandengejile kushiinwa’mba kilengwa kitanshi kyafwainwa kyalengelwe mu jishinda ja kukumya bingi. Kino kilengwa kyafwainwe kusema baana, kabiji kuba bino kwakebewenga maselo a kipasha pa kuba’mba baana bekale byonka byo kyajinga. Kabiji kuji bikebewa pa kuba’mba kajiselo ka bumi kalenge binungwa bikwabo bya kajiselo ka katataka ne kwingijisha bulongo bulume bo kaji nako. Pano abino bintu bya kukumya byakonsha kwiyakotu bine kufuma ku kintu kibula kupeema nyi? Byo nji shayuka wa nsamushi, kechi naswanga bintu bya kufwanyikizhatu ne. Kuji bintu byavula bingi byavwangwamo pa kuba’mba kintu kilengwe.

Ñanyi kintu kimulengejile kutendeka kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba?

Nateletu muchima ku mingilo yami. Pa kimye kimo nafunjileko na Bakamonyi. Mu mwaka wa 1995, kimye kyo nayile na kufwakasha ku Taiwan, nakolelwe bingi kabiji nakebewenga muntu wa kunkwasha. Bakazhi bami bo nashile ku America besambile na Bakamonyi ba kwa Yehoba ku Taiwan. Bano Bakamonyi byo baishile, bantaaine saka nakooka bingi pangye ya kipatela pabujile myanya pa kulaala. Umo wantwajile ku hotela na kukookolokapo. Waiyanga na kumpelula kimye kyonse kabiji wantwajile ku kipatela na kutambula muchi.

Abino byubilo byawama byo bamwesheshe byamfikile bingi pa muchima, kabiji nalangulukile bingi pa Bakamonyi ba kwa Yehoba byo bakwasha kisemi kyami mu bintu byapusana pusana. Namwene kuba’mba lwitabilo lwa Bakamonyi lo lwibalengela kupusanako na bakwabo. Onkao mambo, natendekele jikwabo kufunda Baibolo. Kabiji nabatizhiwe mwaka walondejilepo.

Nanchi byo mwaitabila byapusana na byo mwafunjile ku sukulu nyi?

Ine. Myaka ya kulutwe kuno, ñingijisha nsamushi kukwasha bashayuka ba sayansi bafunda pa bingila maselo a kipasha. Kufunda pa maselo a kipasha kwandengela kumvwisha biji bumi, kabiji kuyuka bino kwandengela kunemeka maana aji na Mulenga.

Ambaiko bintu bimo bimwesha ano maana.

Langulukai pa kusemununa. Tulongolo tumo tutanwa mu mema kechi tuji na kilume ne kikazhi ne. Abino bilongolo biji na kajiselo kamo kabanapo ne kulenga kaana. Pano banyama ne bichi byavula bisema kupichila mu kuvwangankana kwa maselo onse abiji a kikazhi ne a kilume. Mambo ka kuvwangankana kwa maselo a kilume ne kikazhi o kwawamina?

Pano inge kya kuba jishinda ja kusemenamo baana kupichila mu kwabanapo kwa kilengwa kimo jaingijile bingi bulongo pa kimye kyabula kuyukanyikwa, jaalukile byepi pa kuba’mba bilengwa bibiji bivwangakanenga pamo ne kulengamo kimo? Kakibese ka jiselo ja kipasha kufuma ku kilengwa kikazhi ne kakibese ka jiselo ja kipasha kufuma ku kilengwa kilume tuvwangakana pamo mu jishinda ja kukumya bingi ne kulengamo kilengwa kimo. Kino kyo kyakankalwa kuyuka bashayuka basayansi baitabila’mba bumi bwaishilekotu bwine. Amiwa namona’mba kulengwa kwa bilengwa kupichila mu kusambakana pamo kwa kilengwa kilume ne kikazhi kimwesha maana aji ne Lesa.