1, 2. (a) Ñanyi makatazho ekala na bansemi, kabiji bakonsha kuba byepi pa kuba’mba bengile bulongo mwingilo wabo? (b) Ñanyi bintu bina byo tusakwisambapo?

BAMULUME ne mukazhi ba mu France baambile’mba: “Twaitabila mwi Yehoba, bino kino kechi kilumbulula’mba ne baana betu nabo baketabila ne. Kechi tuswana lwitabilo ne. Baana betu batendeka kwikala na lwitabilo pachepache.” Mulongo umo wa ku Australia wanembele’mba: “Kukwasha baana kwikala na lwitabilo ke mwingilo wabaya bingi. Mwafwainwa kwingijisha bingijisho byapusana pusana. Mwakonsha kulanguluka’mba mwakumbula bulongo bwipuzho bwa mwanenu. Bino wakonsha kwimwipuzha bwipuzho buntutu bumo kimye kikwabo. Mikumbu yo mwakonsha kukumbula mwanenu lelo, pakupitapo kimye kechi ukatondwa ne. Mwafwainwa kwibalumbulwila jikwabo bishinka byavula pa mitwe yo mwisambilepo kwingijisha mashinda apusana pusana.”

² Umvwe mwi bansemi, nanchi kimye kimo mumona’mba mwingilo wa kufunjisha ne kukwasha baana benu kwikala banabalume ne banabakazhi baji na lwitabilo amba wakatazha nyi? Na maana etu kechi  twakonsha kwingila uno mwingilo ne. (Yele. 10:23) Bino twakonsha kwingila bulongo inge ketulombe lutangijilo lwa Lesa. Twayai twisambe pa bintu bina byakonsha kwimukwasha pa kuba’mba mukoseshe lwitabilo lwa baana benu: (1) Yukai bulongo biji baana benu. (2) Taiko muchima kwibafunjisha. (3) Ingijishainga bishimpi pa kufunjisha. (4) Ikalai batekanya kabiji balomba kimye kyonse.

3. Bansemi bakonsha kulondela byepi byaubanga Yesu pa kufunjisha?

³ Yesu waipuzhanga baana banji ba bwanga byo baitabijilemo. (Mat. 16:13-15) Londelainga byo aubanga. Kimye kyo mubena kwisamba na baana benu, bambilai bambe biji ku michima yabo. Kino kyavwangamo kwisamba nabo pa bintu byo bazhinauka. Mulongo wa myaka 15 mu Australia wanembele’mba: “Javula batata batemwa kwisamba ne amiwa pa lwitabilo lwami ne kunkwasha kulangulukapo. Bangipuzha amba: ‘Baibolo waambapo’mba ka?’ ‘Nanchi waitabila byamba Baibolo nyi?’ ‘Mambo ka o waitabila byo aamba?’ Bakeba’mba nkumbulenga mu byambo byami, kechi kupitulukatu mu byaamba batata nangwa bamama ne. Byo mbena kukoma, ndumbulula bulongo mikumbu yami.”

4. Mambo ka kunemeka mepuzho a mwanenu o kwanemena? Ambai kyamwekele.

⁴ Inge mwana uzhinauka mafunjisho amo, kechi mwafwainwa kuzhingila nangwa kukumbula nobe mubena kwikangaizha ne. Mukwashai kulangulukapo bulongo pa byo byo bintu saka mwatekanya. Nsemi wamulume umo waambile’mba: “Mwafwainwa kunemeka bibena kwipuzha mwanenu. Mwafwainwa kumona’mba byo abena kwipuzha byanema, kabiji kechi mwafwainwa kuchinuzhuka kwisamba nanji pa bintu bimo na mambo a kuba’mba bilenga bumvu ne.” Kyawama bingi kumona mepuzho a mwanenu amba ke kiyukilo kya kukeba kuyuka bintu. Yesu naye byo ajinga na myaka 12 waipuzhanga mepuzho. (Tangai Luka 2:46.) Mwanyike wa myaka 15 mu Denmark uvuluka’mba: “Byo naambile’mba nazhinaukanga kana tuji mu bupopweshi bwa kine nyi, bansemi bami batekenye nangwa kya kuba baakaminwe amba natendeka kuya mungi. Bakumbwile mepuzho ami onse kwingijisha Baibolo.”

5. Bansemi bakonsha kumwesha byepi amba banemeka lwitabilo lwa baana babo?

⁵ Mwafwainwa kuyuka bulongo biji baana benu, ko kuba’mba kuyuka byo balanguluka ne bijikila byo baji nabyo. Kange mulangulukenga amba baji na lwitabilo lwakosa mambo bapwila ne kwingilako mwingilo wa kusapwila ne. Mu bintu byo muba pa juba pa juba, isambainga pa bintu byakonsha kukosesha bulunda bwenu na Lesa. Lombelainga pamo na baana benu ne kwibalombelako. Yukai bintu bibena kweseka lwitabilo lwa baana benu ne kwibakwasha kuchinchika.

6. Kuyuka bulongo bukine bwa mu Baibolo kukakwasha byepi bansemi kwikala bafunjishi bawama?

⁶ Yesu byo ajinga mufunjishi, wafikanga bantu pa muchima mambo watemenwe Yehoba, Mambo a Lesa ne bantu. (Luka 24:32; Yoa. 7:46) Bansemi nabo inge batemwa baana babo, bakebafikanga pa muchima pa kwibafunjisha. (Tangai Mpitulukilo ya mu Mizhilo 6:5-8; Luka 6:45.) Onkao mambo, bansemi mwafwainwa kufundanga Baibolo kimye kyonse ne mabuku etu alumbulula Baibolo. Tangai bibaaba biji mu mabuku etu byaamba pa bilengwa. (Mat. 6:26, 28) Kuba bino kukemulengela kuyuka byavula pa bilengwa, ne kumusanchila Yehoba kabiji mukayuka bya kufunjisha baana benu bulongo.—Luka 6:40.

7, 8. Inge bukine bwa mu Baibolo bwayula mu michima ya bansemi, bwakonsha kwibalengela kuba byepi? Ambai kyamwekele.

⁷ Inge mu muchima wenu mwayula bukine bwa mu Baibolo, mukakebanga kubuulako ba mu kisemi kyenu. Mwafwainwa kubanga bino kimye kyonse kechi pa kunengezhatu kupwila nangwa  pa kupopwela kwa kisemi ne. Bamulume ne mukazhi ku United States besamba pe Yehoba inge bamonapo kilengwa na Lesa kyawama nangwa pa kuja kajo. Baambile’mba: “Tuvululamo baana betu pa butemwe ne maana a Yehoba bimwekela mu bintu byo etupa.” Bamulume ne mukazhi ba ku South Africa inge babena kwingila mu majimi na baana babo bamba pa jishinda ja kukumya jimenenamo bijimwa ne byo bikoma. Bano bansemi baambile’mba: “Tukwasha baana betu kunemeka bumi na mambo a kumona jishinda ja kukumya jo byalengelwamo.”

⁸ Nsemi wamulume wa ku Australia watwajile mwananji wamulume wajinga na myaka 10 mu kishimikwa mo balamina bintu bya kala pa kuba’mba amukwashe kwikala na lwitabilo mwi Lesa ne mu bilengwa. Uno nsemi waambile’mba: “Twamwene bilengwa bya kala bya pa kalunga byapasha bakolokofwa. Twakuminye bingi pa kumona bino bilengwa byazhiya. Onkao mambo, inge kya kuba bilengwa byaalukilenga kufuma ku tubilengwa tucheche, nga bino bilengwa byatainweko byepi kala? Naumvwine bingi bulongo pa kumona bino bintu kabiji nabuujileko ne mwanami.”

9. Mambo ka bishimpi o byawamina, kabiji nsemi umo waingijishe byepi kishimpi?

⁹ Yesu javula waingijishanga bishimpi byalengelanga bantu kulangulukapo, kwibafika pa muchima ne kubula kulubamo. (Mat. 13:34, 35) Banyike javula batemwa kufwanyikizha bintu. Onkao mambo, anweba bansemi ingijishainga bishimpi byapusana pusana pa kufunjisha. Nsemi wamukazhi wa ku Japan byo byo aubanga. Wafunjishanga baana banji babiji babalume, umo wajinga na myaka 8 mukwabo 10 pa bintu biji mu lwelele Yehoba byo ateleko muchima pa kwibilenga. Pa kuba’mba obe bino, wapele baana banji mukaka, shuka ne kofi. Kepo ebambijile kumulengela kofi. Waambile’mba: “Bateleko bingi muchima pa kulenga. Byo nebepwizhe kyalengejile’mba bateko muchima, baambile’mba bakebelenga kundengela kofi ye natemwa. Nebalumbulwijile’mba ne Lesa naye wateleko bingi muchima pa kulenga mwela wa mu lwelele wapusana pusana.” Kino kishimpi kyayijilemo kwesakana na jifumbi ja baana, kabiji kibakwashishe kumvwisha kukila kwibalumbulwilatu pa kanwa. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne kechi balubilemo byo bafunjile ne.

10, 11. (a) Ñanyi kishimpi kyo mwakonsha kwingijisha pa kuba’mba mulengele mwanenu kwikala na lwitabilo mwi Lesa? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Ñanyi bishimpi byo mwatemwa kwingijisha?

¹⁰ Mwakonsha ne kwingijisha bikebewa pa kulenga shinkwa pa kukwasha baana benu kwikala na lwitabilo mwi Lesa. Mwakonsha kuba byepi bino? Inge mwapwisha kulenga shinkwa, mwakonsha kwibalumbulwila byonse byo mwaji kwingijisha byo bingila. Apa bino mwapa mwanenu kibese kya kipangwa nabiji, jiepo ne kumushikisha’mba: “Nanchi wayuka’mba kwajinga bintu byapusana pusana byakebewenga pa kuba’mba jilengwe nyi?” Chibai jiepo pakachi ne kumupa lutetele. Mwakonsha kumubuula’mba byonse bikebewa’mba jilengwe byajinga mu lutetele, kabiji byatanchikilwe bulongo kukila mutanchi ye banemba mu buku wa bya kulenga shinkwa.  Mwakonsha kumushikisha’mba: “Inge kuji wanembele mutanchi wa bya kulenga shinkwa, ñanyi walengele mutanchi wa jiepo?” Mwanyike wakomako, mwakonsha kumulumbulwila’mba bintu bilengela epo kulengwa nangwa kichi kya maepo bikala mu kajiselo katelwa amba DNA. Kabiji mwakonsha ne kwisamba nanji byambo biji mu buloshuwa wa kuba’mba The Origin of Life—Five Questions Worth Asking pa mapa 10 kufika ku 20.

¹¹ Bansemi bavula batemwa kwisamba na baana babo bibaaba bitanwa mu Labainga! bya kuba’mba “Nanchi Kyalengelwe Nyi?” Nangwa bengijisha bino bibaaba pa kufunjisha baana babo babacheche bintu byo bakonsha kukwatankanya. Bamulume ne mukazhi ba ku Denmark, baesakenye byalengwa madeke ne bañonyi. Baambile’mba: “Madeke epasha na bañonyi. Nanchi madeke akonsha kusema make ne kutetula tumadeke nyi? Nanchi bañonyi bakeba bibanza pa kwikala nyi? Nanchi bivuma ndeke ne bimba bañonyi byaesakana nyi? Walengele ndeke ne walengele bañonyi, wepi uji na maana akila?” Bino byambo ne mepuzho awama byakonsha kulengela mwanenu kwikala na “maana a kupima bintu” ne kwikala na lwitabilo lwakosa mwi Lesa.—Maana 2:10-12.

12. Bishimpi byakonsha kukwasha byepi baana benu kwitabila Baibolo?

¹² Kwingijisha bulongo bishimpi kwakonsha kukwasha mwanenu kwikala na lwitabilo lwakosa mu biji mu Baibolo. Akilangulukai pa byambo biji pa Yoba 26:7. (Tangai.) Mwakonsha kumwesha byepi amba kino kinembelo kyanembelwe na lutangijilo lwa Lesa? Mwakonsha kwambatu bishinka. Mubuulai kuba’mba Yoba wajingako bantu saka bakyangye kulenga biñambañamba bya kumwenako bintu biji mwiulu ne madeke. Mwanenu wakonsha kumwesha byo kyakonsha kukatazha bamo kwitabila’mba kintu kikatampe nabiji ntanda kyakonsha kwikalatu pa lwelele. Mwanenu wakonsha kwingijisha mpila nangwa jibwe kumwesha’mba kintu kyanema kechi kyakonsha kwikala mu lwelele ne. Kwisamba nanji mu jino jishinda kwakonsha kukwasha mwanenu kuyuka amba Yehoba wanembejile jimo kala mu Baibolo bishinka pa byalengelwe bintu bantu saka bakyangye kwibiyuka.—Ne. 9:6.

13, 14. Bansemi bakonsha kufunjisha byepi baana babo buneme bwa mafunde a mu Baibolo?

¹³ Kyanema bingi kufunjisha baana benu kuyuka buneme bwa kwingijisha mafunde a mu Baibolo. (Tangai Salamo 1:1-3.) Kuji mashinda avula o mwakonsha kubilamo bino. Mwakonsha kwambila baana benu kufwanyikizha’mba babena kuya na kwikala pa jikuji kabiji bafwainwa kusala bantu bavula ba kuya na kwikala nabo. Apa bino mwibepuzha’mba: “Ñanyi byubilo byafwainwa kwikala na bantu bonse pa kuba’mba bekale mutende ne kumvwañana?” Mwakonsha ne kwisamba nabo pa byambo byawama biji pa Ngalatiya 5:19-23.

¹⁴ Kuba bino kwakonsha kufunjisha baana benu bintu bibiji byanema. Kitanshi, mafunde a Lesa alengela bantu kwikala mutende ne kukwatankana. Kya bubiji, Yehoba byo abena kwitufunjisha ubena kwitunengezha byo tukekalanga mu ntanda ipya. (Isa. 54:13; Yoa. 17:3) Mwakonsha kukwasha baana benu kumvwisha bino bishinka inge ke mwisambe pa bimo byamwekele byanembwa mu mabuku etu. Mwakonsha kwingijisha bibaaba bya kuba’mba “Baibolo Upimpula Bwikalo bwa Bantu” bitanwa mu Kyamba kya Usopa. Nangwa inge umo mu kipwilo kyenu wajinga na byubilo byatama wapimpula byubilo byanji kuba’mba atokeshenga Yehoba ku muchima, mwakonsha kumwita ku nzubo yenu pa kuba’mba ashimikizhe mwapita bwikalo bwanji. Bantu ba uno mutundu bakonsha kwimukwasha kumvwisha bingila mafunde a mu Baibolo.—Hebe. 4:12.

15. Ki ka kikemukwasha kufunjisha baana benu bulongo?

¹⁵ Kishinka ke kino: Pa kufunjisha baana benu  kechi mwafwainwa kulanguluka amba mubena kupumatu mwela ne. Esekai kufwanyikizha bintu. Tundaikai baana benu kulanguluka pa bintu kwesakana na jifumbi jabo. Monai kuba’mba mwakasuluka pa kwibafunjisha ne kukosesha lwitabilo lwabo. Shetu umo waambile’mba: “Kechi mwafwainwa kukooka kukeba mashinda akatataka akufunjishishamo baana benu pa mitwe yo mwisambilepo kala ne.”

16. Pa kufunjisha baana, mambo ka o kyanemena kwikala batekanya? Ambai kyamwekele.

¹⁶ Mupashi wa Lesa witukwasha kukosesha lwitabilo lwetu. (Nga. 5:22, 23) Byonka bikoma bipangwa, papita kimye pa kuba’mba lwitabilo lukose. Onkao mambo, mwafwainwa kutekanya ne kufunjisha baana benu na mukoyo. Shetu mwina Japan uji na baana babiji waambile’mba: “Amiwa ne bakazhi bami twikala kimye kyabaya na baana betu. Saka bajitu bacheche, nebafunjishanga pa juba pa juba pa maminiti 15 kufumyakotu moba o twayanga na kupwila. Kechi kyakatazhanga baana betu nangwatu atweba bene kwibafunjisha pa maminiti 15 ne.” Kalama wa mwanzo umo wanembele’mba: “Byo najinga mwanyike, najinga na mepuzho avula bingi nangwa bintu byo nazhinaukanga byo nabujile kubuulako muntu nangwa umo ne. Mu kuya kwa kimye, mepuzho o najinga nao akumbulwanga pa kupwila nangwa pa kupopwela kwa kisemi nangwa pa lufunjisho lwa pa bunke. O ene mambo o kyanemena bansemi kutwajijila kufunjisha baana babo.”

17. Mambo ka lwitabilo lwakosa lwa bansemi o lwanemena, kabiji bamulume ne mukazhi bamo bakwashishe byepi baana babo babakazhi?

¹⁷ Kintu kyakilamo kunema ke lwitabilo lwenu anweba bansemi. Baana benu bakamona byo muba kabiji kikebalengela kwikala na byubilo byawama. Onkao mambo, anweba bansemi twajijilai kukosesha lwitabilo lwenu. Baana benu bafwainwa kumona byo mwatemwa Yehoba. Bamulume ne mukazhi bekala pa jikuji ja Bermuda bekala bingi na bijikila, onkao mambo, balombela pamo na baana babo kabiji batundaika ne baana babo kulombanga. Baambile’mba: “Tubuula mwanetu wamukazhi wakomako amba, ‘Wafwainwa kuketekela Yehoba na muchima wobe yense, kupayankana mu mwingilo wa Bufumu ne kubula kukizhamo kwakamwa.’ Inge wamona byawama bifumamo, uyuka’mba Yehoba, ubena kwitukwasha. Kino kyamulengela kwikala na lwitabilo lwakosa mwi Lesa ne Baibolo.”

18. Ñanyi kishinka kyanema kyafwainwa kuyuka bansemi?

¹⁸ Kikafumamo, baana benu bakakosesha lwitabilo lwabo. Anweba bansemi mwingilo wenu wa kubyala ne kutekezha. Lesa ye ukeikomesha. (1 Ko. 3:6) Onkao mambo, lombainga mupashi wanji ne kwingila na ngovu kufunjisha baana benu. Umvwe mwauba bino, Yehoba ukemupesha.—Efi. 6:4.