1-2. (a) Ñanyi lupimpu lwaubiwa mu mapunzha amo ano moba? (b) Mambo ka bantu bamo o balengulwila bya bupopweshi?

KALA, bantu bavula mwaya ntanda bajinga na bupopweshi mo bayanga. Pano luno, kechi byobyo kiji ne. Bantu bavula balengulula bya bupopweshi. Mu byalo bimo, bantu bavula bamba’mba kechi bayapo ku bupopweshi ne. *—Mat. 24:12.

² Mambo ka bantu balengulula bya bupopweshi o babena kuvujilakotu? * Bamo bakonsha kutatu muchima pa bya kisangajimbwe nangwa pa makatazho abo. (Luka 8:14) Bamo baitabila’mba Lesa kafwako. Bakwabo baitabila mwi Lesa, pano bino balanguluka’mba bupopweshi kafwako byo buji ne, kechi bukwasha bantu ne, kechi bwakwatankana na byamba sayansi, kabiji kutayatu kimye. Bakonsha kumvwina byamba bakwabo, bafunjishi nangwa basampanya byambo kuba’mba bumi bwaishilekotu bwine. Kabiji kechi bomvwina bantu bamba ene mambo o twafwainwa kwitabila mwi Lesa ne. Bakwabo nabo balengulula bya bupopweshi mambo bantangi ba bupopweshi batemwa mali ne bifulo. Mu byalo bimo, makafulumende alenga mizhilo ikanya bya bupopweshi.

3. Uno mutwe banengezhezha ka?

³ Yesu witukambizha “kufunjisha bantu ba mu bisaka byonse bya bantu kwikala ke baana . . . ba bwanga.” (Mat. 28:19) Twakonsha kukwasha byepi bantu balengulula bya bupopweshi kutemwa Lesa ne kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu. Patanshi, twafwainwa kuyuka kuba’mba bantu byo boba inge twibasapwila  byaimena pa nkomeno yabo. Bena Europe byo boba inge mwibasapwila byapusana na byuba bantu ba ku Asia. Mambo ka? Bantu bavula ba ku Europe bayukako bimo byaamba Baibolo kabiji bayuka’mba Lesa ye walengele bintu byonse. Bino bantu bavula ba ku Asia bayukakotu bicheche nangwa kafwako byo bayukapo pa Baibolo ne, kabiji kechi baitabila’mba kuji Mulenga ne. Uno mutwe bamunengezha kuba’mba etukwashe kuyuka bya kufika pa muchima bantu bonse bo tutaana mu busapwishi bafuma mu byalo byapusana-pusana ne baitabila mu bintu byapusana-pusana.

4. Mambo ka o twafwainwa kutemwa bantu bonse?

⁴ Kulengulula bantu ne. Pa mwaka pa mwaka, bantu balengulula bya bupopweshi bafunda bukine ne kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bavula baji na byubilo byawama, onkao mambo, kibafichisha ku muchima pa kumona bujimbijimbi buji mu bupopweshi. Bakwabo baji na byubilo byatama kabiji bavula baji na miteeto yatama yo bafwainwa kuleka. Na bukwasho bwa Yehoba, twakonsha kuketekela kuba’mba tukataana bantu baji “na michima ya bukishinka ya kukeba bumi bwa myaka ne myaka.”—Byu. 13:48; 1 Timo. 2:3, 4.

5-6. (a) Ki ka kilengela bantu javula kuswa byambo byo tusapwila? (b) Mutumwa Paulo wamwesheshe byepi kuba’mba wapimpulangako mashinda a kusapwilamo bantu, kabiji tubena kufunjilako ka?

⁵ Ubilainga bantu kifyele ne kujimuka pa kwamba. Bantu bavula baswa kwisamba nabo byambo bya mu Baibolo na mambo a jishinda jo twibyambilamo. Bomvwa bulongo inge twibobila lusa, kujimuka pa kwamba ne kwibata muchima. Kechi twibakanjikizha kuteleka ku byo twamba ne. Pano bino, twibikako kuyuka byo balanguluka pa bupopweshi. Twayuka’mba bamo kechi bakasuluka kwisamba pa bya bupopweshi na muntu ye babula kuyuka ne. Bantu bamo balanguluka’mba kechi kyayilamo kwipuzha muntu pa byo alanguluka pe Lesa ne. Kabiji bakwabo bomvwa bumvu inge balunda nabo bebamona na kutanga Baibolo, kikatakata na Bakamonyi ba Yehoba. Nangwa byonkabyo, twibikako kuyuka byo bomvwa.—2 Timo. 2:24, tubyambo twa munshi.

⁶ Twakonsha kuba byepi inge muntu kechi ukasuluka inge twaingijisha byambo nabiji “Baibolo,” “bilengwa,” “Lesa,” nangwa “bupopweshi”? Twakonsha kulondela byaubanga mutumwa Paulo ne kupimpulako jishinda jo tusolomokelamo bantu. Kimye Paulo kyo esambanga na Bayudea, waingijishanga Binembelo. Bino byo esambilenga na bantemwamaana Bangiliki, kechi wibabuujile’mba byambo byo esambilenga nabo byafuminenga mu Baibolo ne. (Byu. 17:2, 3, 22-31) Twakonsha kulondela byepi Paulo? Umvwe mwataana muntu ubula kukeba Baibolo, mwakonsha kwisamba nanji kwa kubula kumubuula’mba byambo byo mubena kwamba byafuma mu Baibolo. Inge mwayuka’mba muntu ye mubena kwisamba nanji kechi usakukasuluka inge bakwabo bamumona na kutanga Baibolo ne, mwakonsha kumumwesha kinembelo mu jishinda jakonsha kulengela balunda nanji kubula kumonako, nabiji kwingijisha kiñambañamba.

7. Umvwe tukeba kwingila byaingilanga Paulo byonka byaamba kinembelo kya 1 Kolinda 9:20-23, twakonsha kuba byepi?

⁷ Yukai biji bantu ne kwikala banteleki bawama. Twafwainwa kwibikako kuyuka bintu bilengela bantu bo tusapwilako kwikala na milanguluko yapusanako. (Maana 20:5) Akilangulukai jikwabo byaubanga Paulo. Waikalanga na Bayudea. Bino waingijishanga mashinda apusana-pusana pa kusapwila ku bantu ba mu bisaka bikwabo bayukilekotu bicheche nangwa babujile kuyukapo nangwa kimo pe Yehoba ne pa Binembelo. Twakonsha kukebakeba bishinka nangwa kwipuzha basapwishi baingijila Lesa pa myaka yavula pa kuba’mba tuyuke bilanguluka bantu baji mu nyaunda yetu.—Tangai 1 Kolinda 9:20-23.

8. Ñanyi jishinda jimo jo twakonsha kutendekelamo mwisambo wa mu Baibolo?

⁸ Kikonkwanyi kyetu ke kya kukeba bantu bakeba kufunda bukine. (Mat. 10:11) Pa kuba’mba twingile bulongo uno mwingilo, twafwainwa kwipuzha bantu pa kuba’mba bambe milanguluko yabo  ne kutelekesha. Mulongo wa ku England wipuzha bantu pa byo balanguluka pa byo bakonsha kwikala na kisemi kya lusekelo, bya kukomesha baana, nangwa bya kuba inge beboba shinji. Umvwe wateleka ku byo balanguluka, wibepuzha’mba: “Mulangulukapo’mba ka pa bino byambo byanembelwe kala papita ne myaka nobe 2,000?” Apa bino kwa kubula kwamba’mba “Baibolo” wibamwesha binembelo pa foni wanji.

9. Twakonsha kukwasha byepi bantu babula kukeba kwisamba nabo pe Lesa?

⁹ Twakonsha kufika pa michima ya bantu bakana kwamba pe Lesa kupichila mu kwisamba nabo pa bintu byo bayuka. Bantu bavula bakumya bingi pa kumona bintu biji pano pa ntanda ne biji mwiulu. Onkao mambo, twakonsha kwamba bino: “Kampe mwayukapo bintu bimo byalenga bashayuka ba sayansi byo bakopela ku bintu biji pano pa ntanda. Balenga bya kwambilamo bafunjila ku byalengwa matwi, kabiji balenga kamela bafunjila ku byalengwa meso. Mulangulukapo amba ka inge mwamona bintu biji pano pa ntanda? Nanchi mulanguluka’mba byaishileko na mambo a bulume bwa kukumya, bebilengele, nangwa byaishilekotu bine nyi?” Inge twaumvwa milanguluko yabo, twakonsha kunungapo’mba: “Inge kya kuba bashayuka bafunjila ku byalengwa matwi ne meso, twakonsha kulanguluka pa mwine ye bafunjilako. Naumvwine bingi bulongo pa kumvwa byanembele nyimbi wa kala amba: ‘Nanchi awa walengele kutwi, kechi wakonsha kumvwa nenyi? Nanchi awa walengele jiso kechi wakonsha kumona nenyi? . . . Aye ye upana maana ku bantu!’ Bashayuka ba sayansi bamo nabo baswisha bino byambo.” (Sala. 94:9, 10) Twakonsha kwibatambisha vidyo uji pa jw.org^® mu kipungu kya kuba’mba “Misambo ne Byamwekele” pa mutanchi wa mavidyo a kuba’mba “Byambapo Bantu pa Kwafumine Bumi.” (Chintai pa MABUKU > MAVIDYO.) Nangwa mwakonsha kwibapa mabuloshuwa a mu Kizungu aamba pa bilengwa. *

10. Twakonsha kutendeka byepi mwisambo na muntu ubula kukeba kwamba pe Lesa?

¹⁰ Bantu bavula batonga bingi bwikalo bwawama bwa kulutwe. Nangwa byonkabyo, bantu bavula bakamwa’mba ino ntanda bakeyonauna nangwa’mba kechi ikekala mpunzha yawama kwikalapo ne. Kalama wa mwanzo wa ku Norway waambile’mba bantu babula kukeba kwamba pe Lesa javula bakasuluka kwamba pa bintu bibena kumweka mu ntanda. Umvwe waimuna bantu, wibepuzha’mba: “Mulangulukapo’mba ka pa luketekelo lwa bwikalo bwetu bwawama bwa kulutwe? Nanchi luketekelo lwetu lwaimena pa bamulwila ntanda, bashayuka ba sayansi nangwa  muntu mukwabo nyi?” Umvwe wateleka ku mikumbu yabo, utanga nangwa kwamba byaamba kinembelo pa bwikalo bwawama bwa kulutwe. Bantu bamo bomvwa bingi bulongo pa kumvwa mulaye wa mu Baibolo wa kuba’mba ino ntanda ikekala myaka ne myaka kabiji amba bantu baji na byubilo byawama bakekalamo myaka ne myaka.—Sala. 37:29; Sapwi. 1:4.

11. Mambo ka o twafwainwa kwingijisha mashinda apusana-pusana pa kutendeka misambo, kabiji twakonsha kufunjilako ka ku byaubanga Paulo byonka byaamba Loma 1:14-16?

¹¹ Kyawama kwingijisha mashinda apusana-pusana a kwisambilamo na bantu bo tutaana mu mwingilo. Mambo ka? Mambo bantu bo tutaana bapusana-pusana. Jishinda jakonsha kwingila ku muntu umo kechi jakonsha kwingila ku muntu mukwabo ne. Bantu bamo baswa kwisamba nabo pe Lesa nangwa pa Baibolo, bino bakwabo baswa inge mwatendekelapo kwamba pa bintu bikwabo. Onkao mambo, twafwainwa kumonangapo mashinda a kwisambilamo na bantu bonse. (Tangai Loma 1:14-16.) Pano bino, tuvuluka kuba’mba Yehoba ye ulengela bukine kukoma mu michima ya boba batemwa bololoke.—1 Ko. 3:6, 7.

12. Ñanyi bintu bisemi ne masukulu a mu byalo bya mu Asia o bifunjisha bantu?

¹² Mwaya ntanda yonse, basapwishi bavula basambakana bantu bafuma mu byalo bya mu Asia, kubikapotu ne byalo muji makafulumende akanya bya bupopweshi. Mu byalo byavula bya mu Asia, bantu bavula bebafunjisha pa mazubo ne ku masukulu amba kafwako Lesa. Onkao mambo, kechi bakilangulukapo kala inge kuji Mulenga nangwa ne. Bamo bakebesha bingi kuyuka Lesa ne kuswa kufunda Baibolo, bino bakwabo kechi bakeba kufunda ne. Twakonsha kwibakwasha byepi? Basapwishi bayuka bulongo bya kusapwila bataana kuba’mba kyawama kutendeka kwisamba nabo pa bintu bikwabo, kumwesha’mba bebata muchima, kabiji inge kyakonsheka, bakonsha kwibabuula mafunde a mu Baibolo byo ebakwashishe kupimpula bwikalo bwabo.

13. Ki ka kyakonsha kulengela bantu kukeba kufunda Baibolo? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

¹³ Bantu bavula batemwa bingi mafunde awama aji mu Baibolo aamba pa bwikalo bwa pa juba pa juba. (Sapwi. 7:12) Nyenga wa ku New York uya na kusapwila bantu bamba mulaka wa Mandarin, waambile’mba: “Mmwesha kuba’mba nata muchima bantu ne kwibateleka inge babena kwamba. Umvwe nayuka’mba popo baiya kufuma ku kyalo kingi, nebepuzha’mba: ‘Bwikalo buji bwepi kuno? Nanchi mwatana nkito nyi? Nanchi bantu ba kuno babena kwimulamatu bulongo nyi?’” Bimye kimo kuba bino kumukwasha kwisamba na bantu mafunjisho a mu Baibolo. Umvwe wamona’mba kyafwainwa, uno nyenga unungapo’mba: “Mulanguluka’mba ki ka kyakonsha kwitukwasha kwikala na balunda bawama? Nanchi nakonsha kwimumwesha byambo bya maana biji mu Baibolo nyi? Byaamba’mba: ‘Kutendeka lutobo kuji nobe kupoomona kaombe ka mema; lutobo saka lukyangye kutendeka, fumapo.’ Nanchi mwalanguluka’mba bino byambo bya maana byakonsha kwitukwasha kwikalanga bulongo na bakwetu nyi? (Maana 17:14) Kwisamba na bantu mu jino jishinda kwakonsha kwitukwasha kuyuka bantu bo twakonsha kubwelako jikwabo.

14-15. (a) Mulongo wetu wa ku Taiwan uba byepi pa kukwasha bantu bamba’mba kechi baitabila mwi Lesa ne? (b) Twakonsha kufunjilako ka ku byuba mulongo wa ku Korea?

¹⁴ Twakonsha kuba byepi na bantu betubuula’mba kechi baitabila mwi Lesa ne? Mulongo umo usapwila ku bantu babula kunemeka bya bupopweshi ku Taiwan waambile’mba: “Umvwe muntu wa mu kino kyalo waamba’mba, ‘Kechi naitabila mwi Lesa ne,’ ko kuba’mba ubena kulumbulula’mba kechi waitabila mu kupopwela balesa ba bashakulu ne. Onkao mambo, nswa kuba’mba balesa bavula kechi ba kine ne, bebalengeletu ku bantu. Javula natemwa kwibatangila kinembelo kya Yelemiya 16:20, kyaamba’mba: ‘Nanchi muntu wakonsha kwilengela aye mwine balesa nyi? Kechi  wakonsha kulenga balesa ba kine ne.’ Kepo ne bepuzha’mba: ‘Twakonsha kuyuka byepi lesa wa kine inge kya kuba’mba kuji balesa bo balenga ku bantu?’ Ntelekesha ku mikumbu yabo, apa bino natanga Isaya 41:23, paamba’mba: ‘Tubuulai bintu bikamweka kulutwe, pa kuba’mba tuyuke’mba mwi balesa.’ Kepo ne bamwesha bikamweka kulutwe byalaya Yehoba.”

¹⁵ Mulongo wa ku Korea wingijisha ano mashinda pa kubwelako ku bantu bo esamba nabo. Waambile’mba: “Nebamwesha maana aji mu Baibolo, bungauzhi bwa mu Baibolo bwafika, ne kwisamba nabo pa tubangabanga, ntanda ne bintu bikwabo biji mu lwelele. Kepo ne balumbulwila’mba abino byonse bimwesha’mba kuji Mulenga. Umvwe muntu waswa’mba Lesa ko aji, ntendeka kumumwesha Baibolo byo aambapo pe Yehoba.”

16. Twakonsha kwingijisha byepi byambo bya kwa Paulo byanembwa pa Bahebelu 11:6 kukwasha bantu kwitabila mwi Lesa ne mu Baibolo?

¹⁶ Umvwe ke tufunjishe bantu Baibolo babula kuyuka bya bupopweshi, twafwainwa kutwajijila kwibakwasha kwitabila’mba Lesa ko aji. (Tangai Bahebelu 11:6.) Kabiji twafwainwa kwibakwasha kwitabila biji mu Baibolo. Twafwainwa kuba bino kupichila mu kwambapo bimye byavula pa mafunjisho amo. Kimye kyonse kyo tubena kwibafunjisha, twakonsha kwisamba nabo pa bishinka bimwesha’mba Baibolo kine Mambo a Lesa. Kino kyavwangamo kwisambako nabo pacheche pa bungauzhi bwa mu Baibolo bwafika, Baibolo byo akwatankana na bya sayansi, byo alumbulula bintu byamwekele kala nangwa maana ajimo byo akwasha bantu.

17. Inge twatemwa bantu twakonsha kwibalengela kuba byepi?

¹⁷ Tukwasha bantu kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu inge twibatemwa, nangwa kya kuba baji na bupopweshi ko baya nangwa ne. (1 Ko. 13:1) Kimye kyo tubena kufunjisha bantu, twafwainwa kwibikila kikonkwanyi kya kwibabuula’mba Lesa witutemwa kabiji ukeba’mba ne atweba tumutemwe. Pa mwaka pa mwaka, bantu bavula bayukilekotu bicheche pe Lesa nangwa babulanga kukeba bya bupopweshi babatizhiwa mambo bafunda kutemwa Lesa. Onkao mambo, kange mulengululenga bantu ne, kabiji temwai bantu bonse ne kwibata muchima. Telekainga inge babena kwamba. Ibikaiko kuyuka ene mambo o balangulukila byobyo. Kabiji kupichila mu byubilo byawama, mukebafunjisha kwikala baana ba bwanga ba kwa Kilishitu.