1. Ñanyi bintu bitukwasha kutemwa kufunda bungauzhi buji mu Baibolo?

 BEN waambile’mba: “Natemwa bingi kutanga bungauzhi buji mu Baibolo.” Nanchi ne anweba mwatemwa kutanga bungauzhi nyi? Inyi mulanguluka’mba bungauzhi bwa mu Baibolo bwakatazha kumvwisha? Kimo kimye mumvwa mukose kutanga pa bungauzhi. Bino inge mwayuka ene mambo Yehoba o anembejile bungauzhi mu Mambo anji, mukapimpula byo mulanguluka.

2. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?

² Mu uno mutwe tusakwisamba pa ene mambo o twafwainwa kufunjila bungauzhi buji mu Baibolo ne pa bintu byafwainwa kwitukwasha kufunda buno bungauzhi. Tusakwisamba pa bungauzhi bubiji buji mu buku wa Danyela ne kumvwisha buno bungauzhi byo kwafwainwa kwitukwasha lelo jino.

3. Ñanyi kintu kyo twafwainwa kuba pa kuba’mba tumvwishe bungauzhi bwa mu Baibolo?

³ Twafwainwa kulomba bukwasho pa kuba’mba tumvwishe bungauzhi bwa mu Baibolo. Fwanyikizhai’mba mwaya ku mpunzha yo mwabula kuyuka bino mulunda nenu mo mwayila ku yoyo mpunzha wiiyuka bulongo. Wayuka bingi bulongo po mwafika ne mikwakwa yonse wiiyuka. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwafwainwa kusanchila mulunda nenu pa kwendela pamo ne anweba. Yehoba uji nobe uno mulunda nenu wafwainwa kwimukwasha kabiji wayuka bingi bulongo bintu byawama biji kulutwe. Onkao mambo, pa kuba’mba tumvwishe bungauzhi, twafwainwa kulomba kwi Yehoba kuba’mba etukwashe.​—Da. 2:28; 2 Pe. 1:19, 20

4. Mambo ka Yehoba o anembejile bungauzhi mu Mambo anji? (Yelemiya 29:11) (Monai ne kipikichala)

 ⁴ Yehoba ukeba baana banji kwikala bwikalo bwawama kulutwe byonkatu bansemi byo bakeba. (Tangai Yelemiya 29:11.) Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi uji nobe bansemi ba pano pa ntanda ne. Aye wambila jimo bikamweka kulutwe kabiji byo amba kimye kyonse bifika. Yehoba wasajile banabalume kuba’mba banembe bungauzhi buji mu Mambo anji pa kuba’mba tuyuke bintu byanema bikamweka kulutwe. (Isa. 46:10) Bungauzhi buji mu Baibolo ke bupe bwafuma kwi Shetu wa mwiulu. Pano ñanyi bintu bitulengela kushiinwa’mba byaamba Baibolo bikafika?

5. Banyike bakonsha kufunjilako ka ku byaubile Max?

⁵ Mu byalo byavula, Bakamonyi banyike bafunda na bakwabo babula kunemeka Baibolo. Bintu bimo byo bamba ne kuba bilengela banyike bengijila Yehoba kuzhinauka byaamba Baibolo. Akilangulukai pa byapichilemo mulongo Max. Waambile’mba: “Byo nakijinga ku sukulu, natendekele kuzhinauka byamfunjishenga bansemi bami kuba’mba kujitu bupopweshi bwa kine bumo ne kuba’mba Baibolo wafuma kwi Lesa.” Bansemi banji baubile byepi? Waambile’mba: “Bantekenyejile nangwa kya kuba nayukile’mba baakamwa.” Bansemi banji bakumbwile mepuzho anji onse kwingijisha Baibolo. Max naye waubilepo kimo. Waambile’mba: “Netangijile amiwa mwine bungauzhi buji mu Baibolo ne kubuulako bakwetu bintu byo nafunjile.” Ñanyi bintu byafuminemo? Max waambile’mba: “Kuba bino kwandengejile kushiinwa’mba Baibolo kine Mambo a Lesa.”

6. Ñanyi kintu kyo mwafwainwa kuba umvwe mwatendeka kuzhinauka bukine, kabiji mambo ka?

⁶ Umvwe mwatendeka kuzhinauka bukine bwa mu Baibolo byonka byazhinaukilenga Max, kechi mwafwainwa kwizhachisha ne. Mwafwainwa kubapo kintu kimo bukiji. Luzhinauko luji nobe kabuwa. Inge twabula kutako muchima kuzhinauka kwakonsha konauna kintu kyanema. Pa kuba’mba muleke kuzhinauka ne kuzhikijila lwitabilo lwenu, mwafwainwa kwishikisha’mba, Nanchi naitabila byaamba Baibolo pa bintu bya kulutwe nyi?’ Umvwe mubena kuzhinauka tangai ne kufunda bungauzhi bwa mu Baibolo bwafika kala. Ñanyi bintu byo mwafwainwa kuba?

7. Ñanyi bintu byakwashishe Danyela kufunda bungauzhi? (Danyela 12:10) (Monai ne kipikichala)

⁷ Atweba bonse twafwainwa kufunda byaubile Danyela pa kuba’mba omvwishe bungauzhi. Kuji kintu kimo kyawama kyalengejile Danyela kukeba kufunda bungauzhi. Wakebelenga kuyuka bukine. Danyela wipelwile bingi. Wayukile’mba Yehoba usakumukwasha kumvwisha mwatajile bungauzhi umvwe watwajijila kufwenya kwipi ne aye ne kumukookela. (Da. 2:27, 28; tangai Danyela 12:10.) Danyela wipelwile ne kuketekela’mba Yehoba usa kumukwasha. (Da. 2:18) Kabiji Danyela wakebelekebele bishinka pa kuba’mba omvwishe. Wakebelekebele mikumbu mu Binembelo byajingako pa kyo kya kimye. (Yele. 25:11, 12; Da. 9:2) Twakonsha kuba byepi byonka byaubile Danyela?

8. Mambo ka bantu bamo o babujila kuswa’mba bungauzhi buji mu Baibolo bwa kine, kabiji ñanyi bintu byo twafwainwa kuba?

⁸ Ene mambo o mubena kufunjila bungauzhi  bwa mu Baibolo. Nanchi mufunda bungauzhi mambo mukeba kuyuka bukine nyi? Umvwe ibyo, Yehoba ukemukwasha. (Yoa. 4:23, 24; 14:16, 17) Ñanyi bintu bikwabo bilengela bamo kukeba kuyuka bungauzhi? Bamo boba bino mambo bakeba kutaana kishinka kya kuba’mba Baibolo kechi wafumine kwi Lesa ne. Balanguluka’mba Baibolo inge kechi wafumine kwi Lesa ne, bafwainwa kwifuukwila abo bene kyawama ne kyatama. Nangwa byonkabyo, atweba twafwainwa kutanganga bungauzhi na mulanguluko wa kukeba kumvwisha. Kabiji kuji kyubilo kyanema kyafwainwa kwitulengela kumvwisha bungauzhi bwa mu Baibolo.

9. Ñanyi kyubilo kyafwainwa kwitukwasha kumvwisha bungauzhi bwa mu Baibolo? Lumbululai.

⁹ Ikalai bepelula. Yehoba walaya kukwasha bantu bepelula. (Yako. 4:6) Onkao mambo, twafwainwa kulomba kwi aye pa kuba’mba etukwashe kumvwisha bungauzhi bwa mu Baibolo. Kabiji inge twipelula tukatambwila bukwasho bufuma ku kalume wa kishinka Yehoba ye abena kwingijisha kwitupa kajo pa kimye kyafwainwa. (Luka 12:42) Yehoba ke Lesa wabula bimvulañanya. Onkao mambo, wingijishatu jishinda jimo pa kwitukwasha kumvwisha bukine buji mu Mambo anji.—1 Ko. 14:33; Efi. 4:4-6.

10. Tufunjilako ka ku byaubile Esther?

¹⁰ Kebakebai bishinka. Tendekelaipo kukebakeba bishinka pa bungauzhi bo mwatemwa. Bino byo byaubile Nyenga Esther. Wakebelenga kuyuka bishinka pa bungauzhi bwaamba pa kwiya kwa kwa Mesiasa. Waambile’mba:“Byo najinga na myaka ya kusemwa 15, natendekele kukeba bishinka bimwesha’mba buno bungauzhi bebunembele Yesu saka akyangye kwiya.” Byo afunjile kimye kyo atangile Mivungilo ya mu Kalunga Kafwa washiinwe. Waambile’mba: “Ino mivungilo imo beinembele kala kene Mesiasa saka akyangye kwiya. Onkao mambo, bungauzhi bujimo bwafumine kwi Lesa.” Esther waswile’mba: “Natangile bino bintu javula pa kuba’mba ñumvwishe.” Kuba bino kwamulengejile kwikala bingi na lusekelo. Kufunda bungauzhi bwavula bwa mu Baibolo kwamulengejile kwamba’mba: “Pano nayuka kuba’mba byonse byo banemba mu Baibolo bya kine.”

11. Mambo ka o kyanemena kuyuka’mba byambo byanembwa mu Baibolo bya kine?

¹¹ Umvwe twayuka bishinka byavula pa bungauzhi buji mu mambo a Lesa bwafika kala, tukaketekela bingi mwi Yehoba kabiji kechi tukazhinaukanga mizhilo ifuma kwi aye ne. Kabiji bungauzhi bwa mu Baibolo bwitubuula bintu bikamweka kulutwe. Onkao mambo, inge twafunda buno bungauzhi bwitulengela kuchinchika inge tubena kupita mu makatazho. Pano twayai twisambe pa bungauzhi bubiji buji mu buku wa Danyela bubena kufika luno. Inge twaumvwisha buno bungauzhi, tukafuukulanga bintu bulongo.

12. Maulu ‘a kyela kya kapotwe avwangakana na buchimba’ alumbulula ka? (Danyela 2:41-43)

¹² Tangai Danyela 2:41-43. Mu kiloto Danyela kyo alumbulwijile Mfumu Nebukaneza, maulu a kipashañano kyamwene mfumu ajinga a “kyela  kya kapotwe avwangakene na buchimba bwanekena.” Inge twaesakanya buno bungauzhi buji mu buku wa Danyela ne Lumwekesho kilengela kuyuka’mba ano maulu emenako bufumu bwa United States ne bwa Britain. Buno bufumu bubiji bwingijila pamo kabiji buji bingi na bulume. Danyela waambilepo pa buno bufumu bwa ntanda yonse’mba “bukekala aku bwakosa, aku bwanekena.” Mambo ka o bwanekenena ku lubaji lumo? Mambo bantu ba mu buno bufumu baji nobe buchimba bwanekena balengulula bulume buji na buno bufumu buji nobe kyela kya kapotwe. b

13. Ñanyi bukine bwanema bo tufunda inge twatanga buno bungauzhi?

¹³ Tufunjilako bishinka byavula bingi ku kipashañano kyalumbulwile Danyela kikatakata ku maulu a kino kipashañano. Kitanshi, bufumu bwa ntanda yonse bwa Anglo-America bwamwesha’mba buji bingi na bulume. Bufumu bwa United States ne Britain bo bwashinjile mu nkondo itanshi ne nkondo ya bubiji ya ntanda yonse. Nangwa byonkabyo, buno bufumu bwanekena kabiji bwatwajijila na kunekena mambo bangikazhi ba mu buno bufumu balwa mulwabo ne kwimena kafulumende. Kya bubiji, bufumu bwa ntanda yonse bwa Anglo-America bo bukapelako kulama pano pa ntanda Bufumu bwa Lesa saka bukyangye konauna bufumu bonse bwa bantu. Nangwa kya kuba byalo bimo bimena buno bufumu bwa ntanda yonse bwa Anglo-America, kechi bikapingapo ne. Twayuka kino mambo jibwe jimenako bufumu bwa Lesa jikafumpa maulu a lukipashañano emenako bufumu bwa Anglo-America.​—Da. 2:34, 35, 44, 45.

14. Kumvwisha bungauzhi bwaamba pa maulu a kyela kya kapotwe avwangakana na buchimba kwitukwasha kuba ka?

¹⁴ Nanchi mwashiinwa kuba’mba bungauzhi buji mu buku wa Danyela bwaamba pa maulu a kyela kya kapotwe avwangakana na buchimba bubena kufika nyi? Bintu byo mukobanga mu bwikalo bwenu byo bikamweshanga’mba mwashiinwa. Kechi mu kata muchima pa kukeba mali avula nangwa kukeba bintu byavula bya mu bwikalo mu ino ntanda yo basa konauna katataka ne. (Luka 12:16-21; 1 Yoa. 2:15-17) Kumvwisha buno bungauzhi kuketukwasha kuyuka buneme bwa kusapwila ne kufunjisha bantu. (Mat. 6:33; 28:18-20) Inge mwayuka buno bungauzhi, iipuzhai buno bwipuzho, ‘Nanchi byo mfukuulapo bimwesha’mba nashiinwa kuba’mba Bufumu bwa Lesa katatakatu bukafumyepo makafulumende a bantu nyi?’

15. Mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke” ne “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge” bo bañanyi lelo jino? (Danyela 11:40)

¹⁵ Tangai Danyela 11:40. Buku wa Danyela kitango 11 waamba pa Bamfumu babiji nangwa’mba makafulumende abiji atemwa kulwa nkondo. Inge twaesakanya buno bungauzhi ku bungauzhi bukwabo buji mu Baibolo tukatana’mba “mfumu wa kukabeta ka ku buyeke” ne bamutundaika ke Russia kabiji “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge” ke Anglo-America. c

16. Ñanyi makatazho apitamo bantu ba Lesa bo babena kulama ku “mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke”?

¹⁶ Bantu ba Lesa bo babena kulama ku “mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke” babena kwibamanyika ku buno bufumu. Bakamonyi ba kwa Yehoba bamo bebapuma ne kwibataya pa kazhima na mambo a lwitabilo lwabo. Kumanyikwa na uno “mfumu wa kukabeta ka ku buyeke” kwakosesha lwitabilo lwabo mwi Yehoba ne mu Mambo anji. Mambo ka? Mambo balongo betu bayuka’mba kumanyikwa kwa bantu ba Lesa  kubena kufikizha bungauzhi buji mu buku wa Danyela. d (Da. 11:41) Kuyuka bino kwitulengela kwikala na luketekelo ne kutwajijila kwikala ba kishinka.

17. Ñanyi makatazho apichilengamo bantu ba Lesa bo balaminenga ku “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge”?

¹⁷ Kala, “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge” naye wamanyikanga bingi bantu ba Lesa. Mu nkondo itanshi ne ya bubiji ya ntanda yonse, balongo bavula bebakashile na mambo a kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda. Kabiji baana ba Bakamonyi bamo bebapangile sukulu. Myaka yalondejilepo, bantu ba Lesa bebamanyikilenga ne mu mashindatu akwabo ku uno yenka mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge na mambo a kuba’mba bajinga bakishinka kwi Yehoba. Kimo kimye mwina Kilishitu kechi wakonsha kuvotako ne, bino wakonsha kutendeka kutundaikapo muntu umo waimana. Kechi twafwainwa kulangulukanga pa bya bumulwila ntanda nangwa kwivwangamo ne.​—Yoa. 15:18, 19; 18:36.

18. Kwikatazha kwa “mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke” ne “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge” kwitulengela kuba ka? (Monai ne kipikichala)

 ¹⁸ Bantu babula kwitabila bungauzhi bwa mu Baibolo bakakilwa bingi inge bamona “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge” ‘kealwe’ na “Mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke.” (Da. 11:40) Bano bonse bamfumu babiji baji na bilwilo byashinta bingi byakonsha kuzhiisha bantu bonse pano pa ntanda. Bino twayuka’mba Yehoba kechi ukaswisha kino kumweka ne. (Isa. 45:18) Onkao mambo, kechi twafwainwa kwakamwa inge twamona bulwanyi buji pakachi ka “mfumu wa ku kabeta ka ku buyeke” ne “mfumu wa ku kabeta ka ku bulenge ne,” mambo kumona byo babena kwitumanyika kwitulengelatu kukosesha lwitabilo lwetu. Kabiji kino kimwesha kuba’mba mpelo ijitu pepi.

19. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuyuka pa bungauzhi bwa mu Baibolo?

¹⁹ Kechi twayuka bungauzhi bumo bwa mu Baibolo byo bukafika ne. Ngauzhi Danyela naye kechi waumvwishishe mwatajile byonse byo anembele ne. (Da. 12:8, 9) Kubula kukwatakanya bungauzhi bumo byo bukafika kechi kilumbulula’mba buno bungauzhi bukakankalwa kufika ne. Twafwainwa kuyuka’mba Yehoba uketukwasha kumvwisha mwatala buno bungauzhi byonka byoaubile kala.—Amo. 3:7.

20. Ñanyi bungauzhi bwa mu Baibolo bo tubena kupembelela kufika katataka, kabiji ñanyi kintu kyo twafwainwa kubanga?

²⁰ Bisaka bya bantu bikabijika’mba “mutende ne luzhikijilo.” (1 Tesa. 5:3) Makafulumende akalukamo bupopweshi bwa bubela ne kwibuzhiya. (Lum. 17:16, 17) Kepo bakalukuka bantu ba Lesa. (Ezi. 38:18, 19) Abino bintu byo bikakolomona nkondo ya Amagedonyi. (Lum. 16:14, 16) Twafwainwa kushiinwa’mba bino bintu katatakatu bikamweke. Onkao mambo, pa kuba’mba tutwajijile kusanchilanga Shetu wa mwiulu, twafwainwa kuta bingi muchima ku bibena kufika bungauzhi bwa mu Baibolo ne kukwasha bantu nabo kutako muchima.