1, 2. Yesu byo ayile mwiulu, batumwa banji balangulukilenga ka?

BATUMWA ba kwa Yesu baimene pa Mutumba wa Maolivi saka batala mwiulu. Bamwene nkambo yabo aye Yesu byo ayilenga mwiulu, ne jikumbi jamuvwetele kabiji wazhimañene. (Byu. 1:9, 10) Pa myaka ibiji, Yesu wibafunjishenga, kwibatundaika, ne kwibatangijila, kabiji wajinga mulunda nabo. Onkao mambo, byo ayile, baakaminwe. Kechi bayukile bya kuba ne.

² Saka akyangye kuya mwiulu, Yesu wabuujile baana banji ba bwanga amba: “Mukekala bakamonyi bami mu Yelusalema, monse mu Yudea ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.” (Byu. 1:8) Pano bakonsheshe kwingila byepi uno mwingilo? Yesu wibalayile’mba bakatambula mupashi wazhila. (Byu. 1:5) Bino pa kuba’mba bengile uno mwingilo wa kusapwila ntanda yonse, bakebewenga wa kwibatangijila ne kukwatankanya mwingilo yense. Yehoba waingijishe bantu kumwimenako pa kutangijila ne kukwatankanya bena Isalela mu myaka ya kala. Onkao mambo, batumwa bafwainwa  balangulukilenga’mba, ‘Nanchi Yehoba usakutongola muntu wa kwitutangijila nyi?’

3. (a) Yesu byo abwelele mwiulu, ñanyi kintu kyanema kyafuukwilepo batumwa banji ba kishinka kuba? (b) Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?

³ Byo papichiletu moba acheche, baana ba bwanga ba kwa Yesu batangile Binembelo ne kulomba kuba’mba Lesa ebatangijile pa kusala Matiasa kwikala mutumwa wa bu 12, kupingakena pe Yudasa Isakaliota. (Byu. 1:15-26) Mambo ka o kyanemejile kwi Yehoba ne ku batumwa kuba’mba basale Matiasa? Baana ba bwanga bamwene kuba’mba batumwa bonse pamo bafwainwa kwikala 12. * Yesu kechi wasajile batumwa banji kuba’mba bamushinjikinyengakotu mu mwingilo ne. Bino wibafunjishe kwingila mwingilo wanema wa kukwasha bantu ba Lesa. Ñanyi mwingilo ye ebafunjishe, kabiji Yehoba kupichila mwi Yesu wibafunjishe byepi bya kwingila uno mwingilo? Nga lelo jino, ufunjisha byepi bantu banji bya kwingila? Kabiji twakonsha ‘kuvuluka byepi aba betutangijila,’ kikatakata “kalume wa kishinka kabiji wa maana”?—Hebe. 13:7; Mat. 24:45.

4. Ñanyi mwingilo waingijilenga batumwa ne bakulumpe bakwabo mu kipwilo mu Yelusalema kala?

⁴ Pa Pentekosita 33 C.E., batumwa batendekele kutangijila kipwilo kya bwina Kilishitu. Pa kyokya kimye, “Petelo waimene na batumwa Jikumi na Umo,” ne kusapwila mambo awama a lupulukilo ku Bayudea ne bantu ba mu bisaka baalukile ke Bayudea. (Byu. 2:14, 15) Bavula pa bano baitabijile. Kufuma joja juba, bano bena Kilishitu ba katataka “batwajijile kufunda ku batumwa.” (Byu. 2:42) Batumwa bo balamanga mali a kipwilo. (Byu. 4:34, 35) Bafunjishanga bantu Mambo a Lesa, kabiji baambile’mba: “Atweba tusakutesha muchima ku milombelo ne ku mwingilo wa kusapwila mambo a Lesa.” (Byu. 6:4) Kabiji batongolwe bena Kilishitu bayukile bulongo mwingilo, kuba’mba baye na kusapwila mu manyaunda a katataka. (Byu. 8:14, 15) Mu kuya kwa moba, bakulumpe mu kipwilo bashingwa nabo batendekele kukwasha batumwa kutangijila bipwilo. Bonse pamo baikele ke jibumba jitangijila, kabiji batangijilanga bipwilo byonse.—Byu. 15:2.

5, 6. (a) Mupashi wazhila wakwashanga byepi jibumba jitangijila? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Bamalaika bakwashanga byepi jibumba jitangijila? (c) Mambo a Lesa atangijilanga byepi jibumba jitangijila?

⁵ Bena Kilishitu mu moba a batumwa bayukile kuba’mba Yehoba Lesa ye watangijilanga jibumba jitangijila kupichila mwi Yesu, Ntangi wabo. Bayukile byepi kino? Kitanshi, mupashi wazhila wakwashishenga jibumba jitangijila. (Yoa. 16:13) Mu oa moba, bena Kilishitu bonse bashingilwe na mupashi wazhila, bino uno mupashi wakwashanga kikatakata batumwa ne bakulumpe mu kipwilo mu Yelusalema pa kuba’mba bengilenga bulongo mwingilo wabo wa bukalama. Mu mwaka wa 49 C.E., mupashi wazhila watangijile jibumba jitangijila kufuukulapo bulongo pa mambo a kuya ku mukanda. Bipwilo byonse byakookejile byafuukwilepo jibumba jitangijila, kabiji “byakoselenga mu lwitabilo ne bantu baitabijile bavujijilengako pa juba pa juba.” (Byu. 16:4, 5) Nkalata mo banembele luno lutangijilo yamwesheshe ne kuba’mba ba mu jibumba jitangijila bajinga na bipangwa bya mupashi, nabiji butemwe ne lwitabilo.—Byu. 15:11, 25-29; Nga. 5:22, 23.

⁶ Kya bubiji, bamalaika bakwashanga jibumba jitangijila. Pa bantu babujile kuya ku mukanda, Koneleusa ye wajinga mutanshi kubatizhiwa ne kwikala mwina Kilishitu. Saka akyangye kubatizhiwa, malaika wamubuujile’mba amonañane ne Petelo. Petelo byo asapwijile Koneleusa ne ba mu  nzubo yanji, mupashi wazhila waikijile pe abo, nangwa kya kuba bajinga bantu babujile kuya ku mukanda. Batumwa ne balongo bakwabotu byo bamwene kino, bayukile’mba kyo kyaswa muchima wa Lesa, kabiji batambwijile bantu ba mu bisaka bikwabo babujile kuya ku mukanda kwikala mu kipwilo kya bwina Kilishitu. (Byu. 11:13-18) Kabiji bamalaika bakwashisheko balongo kwingila mwingilo wa kusapwila watangijilwenga na jibumba jitangijila. (Byu. 5:19, 20) Kya busatu, Mambo a Lesa atangijilanga jibumba jitangijila. Bano bakulumpe mu kipwilo bashingwa balondelanga Binembelo pa kufuukula bintu byalamata ku byo baitabijilemo nangwa pa kupana lutangijilo ku jibumba ja Lesa.—Byu. 1:20-22; 15:15-20.

7. Twayuka byepi amba Yesu ye watangijilanga kipwilo mu myaka ya batumwa?

⁷ Nangwa kya kuba ba mu jibumba jitangijila bajinga na luusa mu kipwilo, bayukile kuba’mba Yesu ye wajinga Ntangi wa kipwilo. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Bamo [Kilishitu] wibatongwele kwikala batumwa.” Wanungilepo’mba: “Twayai tukomenga mu bintu byonse mwi aye mutwe, Kilishitu.” (Efi. 4:11, 15) Kabiji kechi betelelenga pa jizhina ja mutumwa wayukanyikilwe bingi ne, pakuba ‘na lutangijilo lwa Lesa baana ba bwanga batelelwe’mba bena Kilishitu.’ (Byu. 11:26) Ibyo, Paulo wabuujile balongo amba kyanema ‘kukakachila ku mafunjisho’ a mu Binembelo a batumwa ne bakulumpe batangijilenga. Bino wanungilepo’mba: “Bino nakeba namba muyuke’mba, mutwe wa mwanamulume yense [kuvwangakotu ne yense wa mu jibumba jitangijila] ye Kilishitu; . . . kabiji mutwe wa Kilishitu ye Lesa.” (1 Ko. 11:2, 3) Kine, Yehoba Lesa ye watongwele Mwananji Kilishitu Yesu kwikala Mutwe wa kipwilo.

8, 9. Ñanyi mwingilo mukatampe waingijile Mulongo Russell?

⁸ Mu mwaka wa 1870, Charles Taze Russell ne balunda nanji bebikileko bingi kuba’mba babwezhe mpopwelo ya kine ya bwina Kilishitu. Banembeshe kipamo kya Zion’s Watch Tower Tract Society mu mwaka wa 1884 ne kutongola Mulongo Russell kwikala president. * Watanganga bingi Baibolo, kabiji kechi wachiinanga kusolola mafunjisho a bubela, nabiji a kuba’mba kuji balesa basatu, nangwa amba mweo kechi ufwa ne. Wafunjile kuba’mba Kilishitu kechi ukamweka patoka byo akabwela jibiji ne, ne kuba’mba “bimye byatongolwa bya bisaka” bikapwa mu 1914. (Luka 21:24) Mulongo Russell waingijishe kimye kyanji, bulume bwanji, ne mali anji onse pa kubatu’mba asapwile mambo a bukine. Pa kyokya kimye, kyamwekeletu patoka’mba Mulongo Russell babena kumwingijisha kwi Yehoba ne kwi Kilishitu mutwe wa kipwilo.

⁹ Mulongo Russell kechi wakebanga kuba’mba bantu bamutakaikenga ne. Mu 1896, wanembele’mba: “Kechi tukebewa kwitunemeka nangwa kunemeka bintu byo tunemba ne; kabiji kechi tukeba kwitutela amba Balevulandi nangwa Bafunjishi ne, nangwa kipwilo kutelwa pa jizhina jetu ne.” Kabiji wanembele’mba: “Uno kechi mwingilo wa bantu ne.”

10. (a) Ñanyi kimye Yesu kyo atongwele “kalume wa kishinka kabiji wa maana”? (b) Lumbululai Jibumba Jitangijila byo japusana na kipamo kya Watch Tower Society.

¹⁰ Mu 1919, byo papichiletu myaka isatu kufuma pafwijile Mulongo Russell, Yesu watongwele “kalume wa kishinka kabiji wa maana.” Wamutongwele’mba obenga ka? Kupanga ba mu nzubo yanji “kajo pa kimye kyafwainwa.” (Mat. 24:45) Mu yoya myaka, jibumba jicheche ja balongo bashingwa baingijilanga pa ofweshi mukatampe wa ntanda yonse mu Brooklyn, New York, japananga kajo ka ku mupashi ku baana ba bwanga ba kwa Yesu. Byambo bya kuba’mba “jibumba jitangijila” twatendekele kwibingijisha mu  mabuku etu panyuma ya mwaka wa 1940, kabiji pa kyokya kimye, twalangulukanga’mba jino jibumba jajingatu pamo na kipamo kya Watch Tower Bible and Tract Society. Bino mu 1971, batokeshepo kuba’mba Jibumba Jitangijila japusanako na kipamo kya Watch Tower Society, mambo kino ke kipamo kyo banembesha ku kafulumende mwayila mizhilo. Kufumatu kyokya kimye, balongo bashingwa bakonsheshe kwikala ba mu Jibumba Jitangijila kwa kubula kwikala bakulumpe mu kipamo kya Watch Tower Society. Kabiji mu myaka ya katataka, balongo bamo ba mu “mikooko ikwabo” bebatongola kwikala bakulumpe mu kipamo kya Watch Tower Society ne mu bipamo bikwabo bingijisha Bakamonyi, pa kuba’mba Jibumba Jitangijila jitengatu maana pa kunengezha kajo ka ku mupashi ne kutangijila bantu ba Yehoba. (Yoa. 10:16; Byu. 6:4) Kyamba kya Usopa kya July 15, 2013, kyalumbulwile’mba “kalume wa kishinka kabiji wa maana,” ke jibumba jicheche ja balongo bashingwa balenga Jibumba Jitangijila.

11. Jibumba Jitangijila jingila byepi?

¹¹ Pa kufuukula bintu, ba mu Jibumba Jitangijila bekala pamo ne kwisamba. Boba byepi bino? Basambakana pa mulungu pa mulungu, kabiji kino kibakwasha kwisamba bulongo ne kukwatankana. (Maana 20:18) Pa mwaka pa mwaka, Jibumba Jitangijila jitongola mulongo umo mwi abo kwikala wa kumupando pa kusambakana kwabo konse mu mwaka yense, kabiji boba bino mambo kafwako mulongo umo wakila bakwabo ne. (1 Pe. 5:1) Ne mu tuvoto tutanu na kamo twa mu Jibumba Jitangijila namo bapimpula wa kumupando pa mwaka pa mwaka. Kafwako mulongo nangwa umo wa mu Jibumba Jitangijila ulanguluka’mba ye ntangi wa balongo bakwabo ne, pakuba yense wayuka’mba naye ke wa “mu nzubo,” kabiji wafwainwa kutambula kajo ka ku mupashi ne kukookela kalume wa kishinka kabiji wa maana.

12. Byo kiji kuba’mba ba mu Jibumba Jitangijila ke bantu bambulwa kulumbuluka kabiji kechi bamona bimwesho ne, bamo bakonsha kwipuzha’mba ka?

¹² Baji mu Jibumba Jitangijila ke bantu bambulwa kulumbuluka, kabiji kechi bamona bimwesho ne. Kimo kimye bakonsha kulubankanya mu ndumbulwilo ya Binembelo nangwa mu kutangijila. Onkao mambo, mu Buku wa Kukwasha Bakamonyi ba kwa Yehoba Kukebakeba Bishinka muji kamutwe ka kuba’mba “Lupimpu lwa byo Twayuka,” mo banemba lupimpu lwaubiwa mu ndumbulwilo yetu ya Binembelo kufuma mu mwaka wa 1870. Yesu kechi witulayile’mba kalume wanji wa kishinka ukekala walumbuluka mu byonse ne. Onkao mambo, twakonsha kukumbula byepi bwipuzho bwaipwizhe Yesu, bwa kuba’mba: “Nanchi kalume wa kishinka kabiji wa maana ye ñanyi?” (Mat. 24:45) Twakonsha kushiinwa byepi’mba Jibumba Jitangijila ye kalume wa kishinka kabiji wa maana? Twayai twisambe pa bintu bisatu, byonka byakwashanga ne jibumba jitangijila mu kimye kya batumwa.

13. Mupashi wazhila ukwasha byepi Jibumba Jitangijila?

¹³ Mupashi wazhila wibakwasha. Mupashi wazhila ukwasha Jibumba Jitangijila kumvwisha bishinka bya mu Binembelo byabujile kuyukanyikwa bulongo kala. Akilangulukaitu pa lupimpu lwaubiwa mu ndumbulwilo ya bukine, lo twaji kwambapo mu jifuka jafumako. Kafwako muntu wakonsha kumvwisha ne kulumbulula bino bishinka “byazhika bya Lesa” na maana anji ne. (Tangai 1 Kolinda 2:10.) Jibumba Jitangijila jumvwatu byonka byaambile mutumwa Paulo amba: “Twamba bino bintu, kechi mu byambo bifunjisha maana a bantu ne, kana na byambo bifunjisha mupashi wa Lesa.” (1 Ko. 2:13) Pa myaka yavula yapichilepo, bantu bajinga mu mfishi ne kulondela mafunjisho a bubela. Bino ki ka kitukwasha kumvwisha byaamba Baibolo kutendeka mu mwaka wa 1919? Kwa kubula ne kuzhinaukatu  ne, Lesa ye ubena kukwasha Jibumba Jitangijila na mupashi wanji wazhila.

14. Byonka byaamba Lumwekesho 14:6, 7, bamalaika babena kukwasha byepi bantu ba Lesa lelo jino?

¹⁴ Bamalaika bakwasha Jibumba Jitangijila. Lelo jino, Jibumba Jitangijila jiji na mwingilo mukatampe wa kutala pa mwingilo wa kusapwila mwaya ntanda yonse, ubena kwingila basapwishi kukila pa 8 milyonyi. Ki ka kyalengela’mba uno mwingilo endenga bulongo? Ke na mambo a bukwasho bwa bamalaika. (Tangai Lumwekesho 14:6, 7.) Bimye byavula, bamalaika batangijila basapwishi ku bantu bafumatu na kulomba kwi Lesa amba ebakwashe. * Kabiji mwingilo wa kusapwila ubena kuyilakotu palutwe, nangwatu mu byalo mo bakanya mwingilo wetu. Kino nakyo kimweshatu patoka’mba bamalaika babena kwitukwasha.

15. Jibumba Jitangijila japusana byepi na bantangi ba mu Kilishitendomu? Lumbululai.

¹⁵ Jibumba Jitangijila jitangijilwa na Mambo a Lesa. (Tangai Yoano 17:17.) Akilangulukai pa kyamwekele mu 1973. Mu Kyamba kya Usopa kya June 1 1973, mwajinga bwipuzho bwa kuba’mba: “Nanchi bantu babula kuleka kupeepa fwanka bakonsha kufikilamo kubatizhiwa nyi?” Mukumbu waambile’mba: “Bishinka bya mu Binembelo bimwesha’mba kechi bafikilamo ne.” Kino Kyamba kya Usopa kyalumbulwile  binembelo byavula ne kwamba’mba, muntu inge wakana kuleka kupeepa fwanka, bafwainwa kumupanga mu kipwilo. (1 Ko. 5:7; 2 Ko. 7:1) Kyaambile’mba: “Kupanga uno muntu mu kipwilo kechi kwalumbulula’mba balongo mu kipwilo bashinta ne. Tuba bino mambo Lesa mwine byo byo aamba mu Mambo anji.” Kafwako jibumba jikwabo ja bupopweshi jilondela Mambo a Lesa mu bintu byonse, nangwatu inge kyamweka kukatazha ku bapopweshi bajo ne. Buku umo waamba pa bya bupopweshi mu United States waamba’mba: “Bantangi bavula ba mu Kilishitendomu bapimpulako mafunjisho abo pa kuba’mba basangajike bapopweshi babo ne kulondela milanguluko ya bantu mu bimasamasa.” Jibumba Jitangijila kechi jilondela milanguluko ya bantu ne. Pakuba jilondela lutangijilo lwa Mambo a Lesa, kabiji kino kimwesha’mba Yehoba ye ubena kutangijila bantu banji lelo jino.

16. Mu ñanyi jishinda mo twakonsha kuvulukila Jibumba Jitangijila?

¹⁶ Tangai Bahebelu 13:7. Kyambo kyatuntululwa’mba “vulukainga” kilumbulula ne kuba’mba, “tongolainga.” Jishinda jimo mo twakonsha ‘kuvulukila boba betutangijila’ ke kutongola Jibumba Jitangijila mu milombelo yetu. (Efi. 6:18) Bengila mingilo ikatampe, nabiji kupana kajo ka ku mupashi, kutangijila mwingilo wa kusapwila ntanda yonse, ne kwingijisha bulongo mali apana balongo. Kine twafwainwa kwibalombelangako.

17, 18. (a) Twakonsha kutundaika byepi Jibumba Jitangijila? (b) Mambo ka o twafwainwa kusapwilanga na mukoyo?

¹⁷ Kuvuluka Jibumba Jitangijila kechi kwapelelatu pa kwibalombelako ne, bino mwavwangwa ne kukookela lutangijilo lwabo. Jibumba Jitangijila jipana lutangijilo kupichila mu mabuku etu, ne mu byo tufunda pa kupwila, pa kubuñana ne pa kushonkena. Kunungapo, jitongola bakalama ba myanzo, kabiji nabo batongola bakulumpe mu bipwilo. Jishinda jimo bakalama ba myanzo ne bakulumpe mu kipwilo jo bavulukilamo Jibumba Jitangijila ke kulondela mikambizho yo bebapa. Kabiji atweba bonse twakonsha kumwesha’mba tunemeka Ntangi wetu aye Yesu kupichila mu kukookela ne kunekenena banabalume bo abena kwingijisha kwitutangijila.—Hebe. 13:17.

¹⁸ Jishinda jikwabo jo twakonsha kuvulukilamo Jibumba Jitangijila ke kupichila mu kusapwila na mukoyo. Paulo watundaikile bena Kilishitu kulondelanga lwitabilo lwa boba babena kwibatangijila. Kalume wa kishinka wamwesha lwitabilo lwanji byo lwakosa kupichila mu kusampanya mambo awama a Bufumu na mukoyo. Nanchi mwi bamo ba mu mikooko ikwabo babena kutundaika bashingwa mu uno mwingilo wanema nyi? Kikemuletela bingi lusekelo juba jo mukomvwa Ntangi wetu Yesu wimwambila’mba: “Byonkatu byo mwaubijile umo wa mu bano balongo bami bacheche, byo byo mwangubijile ne amiwa.”—Mat. 25:34-40.

19. Mambo ka o mwafuukwilapo kulondela Ntangi wetu, aye Yesu?

¹⁹ Yesu byo abwelele mwiulu, kechi washile baana banji ba bwanga bunke ne. (Mat. 28:20) Byo ajinga pano pa ntanda, wimwenejile mupashi wazhila, bamalaika, ne Mambo a Lesa byo byamukwashishe kwibatangijila. Onkao mambo, lelo jino wapana bukwasho bwa mupashi wazhila, bamalaika, ne Mambo a Lesa ku kalume wa kishinka. Bena Kilishitu bashingwa ba mu Jibumba Jitangijila “balondela Mwana Mukooko konse konse ko aya.” (Lum. 14:4) Umvwe ketulondele lutangijilo lwabo, ko kuba’mba tubena kulondela Ntangi wetu, aye Yesu. Katatakatu aketutangijile ku bumi bwa myaka ne myaka. (Lum. 7:14-17) Kafwako ntangi pano pa ntanda wakonsha kwitulaya bumi bwa myaka ne.