1, 2. (a) Balongo ne banyenga bamona byepi kwikala muntu wa bumupashi? (b) Ñanyi mepuzho anema aamba pa kwikala muntu wa bumupashi o tusakwisambapo?

NYENGA wikala ku Canada waambile’mba: “Kwikala na bulunda bwakosa na Lesa kundengela kwikala na lusekelo, kabiji kwankwasha kuyuka bya kuba na makatazho a pa juba pa juba.” Kabiji mulongo wa ku Brazil waambile’mba: “Kwikala na bulunda bwakosa na Lesa kwitukwasha kwikala na lusekelo mu masongola etu pa myaka 23.” Mulongo wa ku Philippines naye waambile’mba: “Kwikala na bulunda bwakosa na Lesa kwankwasha kukasuluka mu milanguluko ne kwikala bulongo na balongo bankomeno yapusana pusana.”

² Bino byambo byamwesha buwame buji mu kwikala na bulunda bwakosa na Lesa. Onkao mambo, twakonsha kwiipuzha atweba bene amba, ‘Nakonsha kuba byepi pa kuba’mba nkoseshe bulunda bwami ne Lesa ne kumwenamo byawama byonka byaambapo bamo mu jifuka jitanshi?’ Saka tukyangye kukumbula buno bwipuzho, patanshi twafwainwa kuyuka Baibolo byo alumbulula inge waamba pa bantu ba bumupashi nangwa’mba bantu batangijilwa na mupashi. Mu uno mutwe, tusakukumbula mepuzho asatu. (1) Kilumbulula  ka kwikala muntu wa bumupashi? (2) Bañanyi bo twakonsha kufunjilako bya kwikala muntu wa bumupashi? (3) Kwibikako kwikala “na muchima wa Kilishitu” kwakonsha kwitukwasha byepi kwikala bantu ba bumupashi?

3. Baibolo walumbulula byepi lupusano luji pa muntu wa buntunshi ne muntu wa bumupashi?

³ Mutumwa Paulo witukwasha kuyuka lupusano luji pa “muntu wa bumupashi” ne “muntu wa buntunshi.” (Tangai 1 Kolinda 2:14-16.) Bapusana byepi? “Muntu wa buntunshi” ke muntu ubula kuswa “bintu byasololwa na mupashi wa Lesa . . . mambo bo bumbulwamaana kwi aye; kabiji kechi wakonsha kwibiyuka ne.” Bino “muntu wa bumupashi” aye “upima bintu byonse” kabiji uji “na muchima wa Kilishitu.” Onkao mambo, Paulo witutundaikile kwikala bantu ba bumupashi. Mu ñanyi mashinda akwabo muntu wa buntunshi mo apusena na muntu wa bumupashi?

4, 5. Ñanyi byubilo bikala na muntu wa buntunshi?

⁴ Patanshi twayai twisambe pa biji muntu wa buntunshi. Bantu ba mu ino ntanda bata muchima pa bintu bya ku mubiji. Paulo waambile pa uno muchima amba “mupashi ubena kwingila mu bantu babula kukookela.” (Efi. 2:2) Uno mupashi ulengela bantu bavula kulondelatu byuba bakwabo. Batatu muchima pa bintu bya buntunshi. Kyafumamo, bantu bavula bobatu bintu byo bamona abo bene amba byawama kabiji kechi balondela mafunde a Lesa ne. Muntu wa buntunshi kimye kyonse witota ne kukeba kwikala nonshi nangwa kubula kuswa bimubuulako bakwabo.

⁵ Ñanyi bintu bikwabo byo tuyukilako muntu wa buntunshi? Muntu wa buntunshi watemwa “mingilo ya mubiji.” (Nga. 5:19-21) Mu nkalata yanji itanshi Paulo yo anembejile kipwilo kya mu Kolinda, wanembelemo byubilo bikwabo bya kuyukilako muntu wa buntunshi. Bino byubilo ke: kuleta mabano, mepatulo, mapata, kutwala bakwabo ku bije bya mambo, kubula kunemeka bantangi, ne kukizhamo kuja ne kutoma. Kabiji muntu wa buntunshi ukankalwa kushinda meseko. (Maana 7:21, 22) Yuda wanembele’mba bantu baji na byubilo byatama bakataminangakotu kabiji bakekala “babula bumupashi.”—Yuda 18, 19.

6. Ñanyi bintu bitukwasha kuyuka muntu wa bumupashi?

⁶ Pano kilumbulula ka kwikala “muntu wa bumupashi”? Muntu wa bumupashi wapusana na muntu wa buntunshi, mambo aye uta muchima pa bulunda bwanji na Lesa. Muntu wa bumupashi wibikako ‘kulondela Lesa.’ (Efi. 5:1) Kino kibena kulumbulula’mba wibikako kufunda bilanguluka Yehoba ne kumona bintu byonka byo ebimona. Lesa wikala mulunda nanji wa kine. Kupusanako na muntu wa buntunshi, muntu wa bumupashi wanemeka bingi mafunde a Yehoba. (Sala. 119:33; 143:10) Muntu wa bumupashi wibikako kumwesha “bipangwa bya mupashi,” kechi mingilo ya buntunshi ne. (Nga. 5:22, 23) Muntu wa bumupashi, twakonsha kumwesakanya ku muntu wayuka bingi kuba busulu. Byonkatu muntu wayuka busulu byo bamutela’mba musulu, ne muntu wata muchima ku bya Lesa bamutela’mba muntu wa bumupashi.

7. Baibolo waambapo’mba ka pa bantu bata muchima pa bintu bya bumupashi?

⁷ Baibolo waamba’mba bantu bata muchima ku bya mupashi baji na lusekelo. Pa Mateo 5:3 paamba’mba: “Bo ba lusekelo aba baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa, mambo Bufumu bwa mwiulu bo bwabo.” Kabiji Loma 8:6 waamba pa buwame bwa kuta muchima pa bintu bya mupashi. Paamba’mba: “Kuta  muchima ku bintu bya buntunshi kuleta lufu, pakuba kuta muchima ku bintu bya mupashi kuleta bumi ne mutende.” Inge twata muchima pa bintu bya mupashi, twikala mu mutende na Lesa ne na bakwetu ne kwikala na luketekelo lwa bumi bwa myaka ne myaka.

8. Mambo ka o kikebewa kwibikako kwikala bantu ba bumupashi?

⁸ Nangwa byonkabyo, tubena kwikala mu ntanda yatama. Byo kiji kuba’mba byubilo bya buntunshi byakumbanatu konse, twafwainwa kwibikako kwikala bantu ba bumupashi pa kuba’mba twizhikijile ku byubilo bya mu ino ntanda. Umvwe muntu waleka kuta muchima ku bintu bya mupashi, utendeka kutatu muchima pa bintu bya mu ino ntanda. Ki ka kyakonsha kwituzhikijila ku bino byubilo? Twakonsha kutwajijila byepi kwikala bantu ba bumupashi?

9. (a) Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kwikala bantu ba bumupashi? (b) Tusakwisamba pa bañanyi bantu bajinga ba bumupashi?

⁹ Mwana wakonsha kwikala na maana kupichila mu kumona ne kulondela byubilo byawama bya bansemi banji. Kyo kimotu ne atweba, twakonsha kwikala bantu ba bumupashi kupichila mu kufunjilako ku bantu baji na bulunda bwakosa na Lesa. Tufunjilako byo twakonsha kujimuka na bantu bata muchima ku bintu bya buntunshi. (1 Ko. 3:1-4) Mu Baibolo mwanembwa bantu bajinga na byubilo byawama ne byatama. Byo kiji kuba’mba atweba tukeba kwikala bantu ba bumupashi, twayai twisambe pa bantu bajinga na byubilo byawama byo twakonsha kulondela. Tusakwisamba pe Yakoba, Maliya ne Yesu.

10. Yakoba wamwesheshe byepi amba wajinga muntu wa bumupashi?

¹⁰ Patanshi, twayai twisambe pe Yakoba. Byonkatu bwikalo byo bwakatazha ano moba, byo byo kyajinga ne kwi Yakoba. Bakebelenga kumwipaya kwi kolojanji aye Isao. Kabiji bako banji nabo batwajijile kumubepa. Nangwa kya kuba Yakoba waikalanga na bantu batele bingi muchima ku bya “buntunshi,” bino aye watwajijile kwikala muntu wa bumupashi. Waitabijile mu mulaye ye balayile Abalahama kabiji watele muchima pa kulama bulongo kisemi kyanji  mambo wayukile’mba bakafikizha kyaswa muchima wa Yehoba. (Nte. 28:10-15) Byambo ne byubilo bya kwa Yakoba bimwesha’mba wayukile mafunde a Lesa ne kyaswa muchima wanji. Yakoba byo amwene’mba Isao wakebelenga kumwipaya, walombele kwi Lesa amba: “Nalomba namba mumpokolole . . . Anweba mwañambijile’mba: ‘Amiwa nkakubila bintu byawama kabiji nkalengela mwanobe kuvula nobe busenga bwa ku kalunga ka mema bwavula bwa kukankalwa kubala.’” (Nte. 32:6-12) Waketekejile mu milaye Yehoba yo amulayile aye ne bashakulu banji kabiji wakebelenga kuba kyaswa muchima wanji.

11. Ñanyi bintu bimwesha’mba Maliya wajinga muntu wa bumupashi?

¹¹ Pano twayai twisambe pe Maliya. Mambo ka Yehoba o asajijile Maliya kwikala inanji Yesu? Mambo watangijilwanga na mupashi. Twayuka byepi? Wamwesheshe’mba wajinga muntu wa bumupashi mu byambo byawama byo aambile kimye kyo ayile na kufwakesha balongo banji, ba Zekaliya ne Elisabeta. (Tangai Luka 1:46-55.) Byambo byaambile Maliya bimwesha’mba watemenwe Mambo a Lesa kabiji wayukile Binembelo bya Kihebelu. (Nte. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mala. 3:12) Kabiji vulukai kuba’mba, nangwa kya kuba po po batweleletu mu masongola, Maliya ne Yosefwa kechi basambakenepo ne, kufikatu ne kimye kyasemenwe Yesu. Kino kimwesha ka? Kimwesha kuba’mba bonse babiji batele muchima pa kuba kyaswa muchima wa Yehoba kukila kuba bisaka mibiji yabo. (Mat. 1:25) Maliya wamwenenga bintu byonse byamwekelenga mu bwikalo bwa kwa Yesu kabiji watele bingi muchima pa byambo byo aambile. Kunungapo, Maliya “wibilamine bino byambo byonse mu muchima.” (Luka 2:51) Maliya wanemekele bingi kyaswa muchima wa Lesa pe Mesiasa. Nanchi byaubile Maliya kechi bitufunjisha byo twafwainwa kunemeka kyaswa muchima wa Lesa mu bwikalo bwetu nenyi?

12. (a) Mu ñanyi jishinda Yesu mo epashisha na Shanji? (b) Twakonsha kulondela byepi byubilo bya kwa Yesu? (Monai kipikichala kitanshi.)

¹² Pa bantu bonse bakikalako pano pa ntanda, ñanyi muntu mutanshi watangijilwanga na mupashi ye twafwainwa kufunjilako? Uno muntu ke Yesu. Mu bwikalo bwanji bonse ne mu mwingilo, wamwesheshe’mba wakebelenga kulondela Shanji aye Yehoba. Yesu walondelanga Yehoba mu byubilo ne mu byo alangulukanga. Kabiji waubanga kyaswa muchima wa Lesa ne kunemeka mafunde anji. (Yoa. 8:29; 14:9; 15:10) Akimonai Ngauzhi Isaya byo alumbulula lusa luji ne Yehoba, ne nembi wa Mambo Awama aye Mako byo alumbulula lusa lwa kwa Yesu. (Tangai Isaya 63:9; Mako 6:34.) Nanchi ne atweba tubila bantu lusa bo tutaana mu mwingilo byonka byaubanga Yesu nyi? Kabiji Yesu wipaine na muchima yense kusapwila ne kufunjisha bantu mambo awama. (Luka 4:43) Bino byo byubilo bimwesha muntu wa bumupashi.

13, 14. (a) Twakonsha kufunjilako ka ku bantu ba mu ano moba bata muchima ku bintu bya mupashi? (b) Shimikizhai byaubilepo bamo.

¹³ Ne lelo jino, kuji balongo ne banyenga bebikako kulondela Kilishitu. Kampe mwimwena byo bengila na mukoyo mu mwingilo, muchima wa kutambwila benyi, lusa nangwa byubilo bikwabo byawama. Nangwa kya kuba bambulwa kulumbuluka byonkatu byo tuji, bebikako kwikala na byubilo byawama ne kuba kyaswa muchima wa Lesa. Nyenga Rachel wikala ku Brazil, waambile’mba: “Natemenwe bingi mafwashonyi a mu ino ntanda. Kino kyalengejile mvwajilo yami kutama. Bino kufunda bukine kwankwashishe kupimpula byubilo byami. Kupimpula byubilo byami kechi kwapeelele ne, bino naikele na lusekelo ne kwikala bwikalo bwawama.”

 ¹⁴ Nyenga Reylene wa ku Philippines, wajinga na lukatazho lwapusanako. Watele muchima pa kufunda kufika palepa pa kuba’mba akatwele nkito yawama ne kwikala bwikalo bwa ntentente. Waambile’mba: “Bulunda bwami na Lesa bwatendekele kukooka. Bino namwene’mba kuji kintu kimo kyanema kyo nabujilenga kuba kyakila pa nkito. Onkao mambo, nafuukwilepo kuta muchima pa kwingijila Yehoba.” Kufumatu kyokya kimye, nyenga Reylene watwajijila kuketekela mu mulaye wa Yehoba uji pa Mateo 6:33, 34. Waambile’mba: “Nashiinwa’mba Yehoba ukandama.” Kampepo mwayukapo bamo baji byonkabye mu kipwilo kyenu. Nanchi kino kechi kitutundaika kulondela bano bantu ba kishinka byonka byajinga Kilishitu nenyi?—1 Ko. 11:1; 2 Tesa. 3:7.

15, 16. (a) Umvwe tukeba kwikala byonka biji Kilishitu, twafwainwa kuba byepi? (b) Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba twikale “na muchima wa Kilishitu”?

¹⁵ Atweba pa muntu pa muntu, twakonsha kulondela byepi Kilishitu? Baibolo pa 1 Kolinda 2:16 waamba pa kwikala “na muchima wa Kilishitu.” Kabiji pa Loma 15:5 waamba pa “kwikala na muchima wajingapo na Kilishitu Yesu.” Onkao mambo, pa kuba’mba twikale biji Kilishitu, twafwainwa kuyuka byo alanguluka ne byubilo byanji. Apa bino twalondela mu ngayo yanji. Yesu watele bingi muchima pa bulunda bwanji na Lesa. Onkao mambo, inge twalondela mu ngayo ya kwa Yesu ko kuba’mba tubena kulondela Yehoba. O ene mambo o kyanemena kufunda kulanguluka bilanguluka Yesu.

¹⁶ Twakonsha kuba byepi kino? Baana ba bwanga ba kwa Yesu bamwene bya kukumya byo aubile, baumvwine majashi o aambile, bamwene byo akwashishe bantu bapusana pusana ne byo aingijishanga mafunde a Lesa. Baambile’mba: “Atweba twi bakamonyi pa bintu byonse byo aubile.” (Byu. 10:39) Nangwa byonkabyo, atweba kechi tumona Yesu saka oba bino ne. Pano bino, Yehoba witupa mashimikila a Mambo Awama akonsha kwitukwasha kuyuka byubilo bya kwa Yesu. Kupichila mu kutanga ne kulanguluka languluka pa mashimikila a mu Baibolo anembwa mu Mateo, Mako, Luka ne Yoano, kwitukwasha kwikala na muchima wa Kilishitu. Onkao mambo, twakonsha ‘kulondela bulongo mu ngayo yanji’ ne ‘kwinengezha kulanguluka byonka byalangulukanga’ Kilishitu.—1 Pet. 2:21; 4:1.

17. Kulanguluka byonka bilanguluka Kilishitu kwitukwasha byepi?

¹⁷ Kufunda kulanguluka byonka bilanguluka Kilishitu kwitukwasha byepi? Byonkatu kajo kawama byo kakosesha mubiji, ne kufunda bilanguluka Kilishitu kukosesha bumupashi bwetu. Pache pache, tukayuka Kilishitu byo akonsha kuba na bintu byo tubena kupitamo. Kuba bino kuketukwasha kufuukula bintu biketulengela kwikala na jiwi ja mu muchima jatooka ne kwitutemwa kwi Lesa. Nanchi kechi mwaswa’mba bino bintu bitulengela ‘kuvwala Nkambo Yesu Kilishitu’ nenyi?—Loma 13:14.

18. Mwafunjilako ka ku byo twisamba pa bya kwikala muntu wa bumupashi?

¹⁸ Twisamba byo kilumbulula kwikala muntu wa bumupashi. Kabiji twamona ne kuba’mba twakonsha kufunjilako ku bantu batangijilwanga na mupashi wazhila. Kyapelako, twafunda kwikala “na muchima wa Kilishitu” byo kwitukwasha kukosesha bumupashi bwetu. Pano bino, kuji mbaji yavula ya bumupashi yo twafwainwa kwisambapo. Twakonsha kuyuka byepi amba bumupashi bwetu bwakosa nangwa ne? Ñanyi bintu bikwabo byo twakonsha kuba pa kuba’mba twikale ba bumupashi? Kabiji bumupashi bwetu bwakonsha kwitukwasha byepi mu bwikalo bwetu? Mutwe walondelapo ukakumbula ano mepuzho.