Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Yehoba ‘Wangolwela Mashinda Ami’

Yehoba ‘Wangolwela Mashinda Ami’

MULONGO wajinga na myaka ya mu ma 20 juba jimo wangipwizhe’mba, “Ñanyi kinembelo kyo mwatemwa bingi?” Kwa kubula ne kutaya kimye ne, nakumbwile’mba, “Byambo bya Maana 3:5, 6, paamba’mba: ‘Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, kabiji kange uketekele mu milangwe yobe ne. Saka umuvuluka mu bintu byonse byo uba, ne aye ukakolwela mashinda obe.’” Kya kine, Yehoba wangolwela mashinda ami. Wauba byepi kino?

BANSEMI BAMI BANKWASHISHE KUTAANA JISHINDA JIWAMA

Bansemi bami bafunjile bukine mu myaka ya mu ma 1920 saka bakyangye kutwela mu masongola. Nasemekelwe mu mwaka wa 1939. Twaikalanga mu England, kabiji nayanga na kupwila pamo na bansemi saka nkijitu mwanyike. Kabiji neyowanga bingi kwambako majashi mu Sukulu wa Lufunjisho lwa Mwingilo wa Lesa. Kufikatu ne lelo jino, mvuluka byo naimene pa kibokoshi pa kuba’mba mfike pa kyakwambilapo kimye kyo naambile jashi jitanshi. Najinga na myaka itanu na umo kabiji naumvwine bingi moyo pa kumona bakulumpe bajinga mu luonde.

Nasapwijilenga na bansemi bami mu mukwakwa

Pa kuya mu mwingilo wa kusapwila, batata bannembelanga pa kakikachi byambo bya kwingijisha. Najinga na myaka itanu na isatu kimye kitanshi kyo nayile na kusapwila ku nzubo ku nzubo. Naumvwine bingi bulongo kimye mwina nzubo kyo atangile byambo byajinga pa kakikachi ne kuswa kutambula buku wa kuba’mba “Lesa Ekale wa Kine.” Nayile lubilo nakubuula batata. Mwingilo wa kusapwila ne kupwila byandetelanga bingi lusekelo, kabiji byandengejile kwibikila kikonkwanyi kya kwingijila Yehoba mu mwingilo wa kimye kyonse.

Bukine bwa mu Baibolo bwatendekele kumfika pa muchima kimye batata kyo batendekele kuntambwilako Kyamba kya Usopa. Natanganga Kyamba kya Usopa kyonse aku kifikatu. Luketekelo lwami mwi Yehoba lwakosejileko kabiji kino kyandengejile kwipana kwi aye.

Mu 1950, amiwa ne bansemi bami twayile na kutanwa ku kubuñana kwajinga na mutwe wa kuba’mba Kuvujilako kwa Bantu ba Lesa, mu New York. Pa Kina, pa 3 August, kishina kya juba kyajinga kya kuba’mba “Juba ja Bamishonale.” Pa joja juba, Mulongo Carey Barber, waikele mu Jibumba Jitangijila kulutwe, waambile jashi ja lubatizhilo. Ku mpelo ya jashi janji, waipwizhe bayilenga ku lubatizhilo mepuzho abiji, kabiji naimene ne kukumbula’mba, “Ee!” Najinga na myaka 11 kabiji nayukile kuba’mba nafuukwilepo kuba kintu kyanema bingi. Pano bino, nachiine kuya mu kizhiba kya mema mambo kechi nayukile kowa ne. Batata babanyike banshinjikinyeko ku kizhiba kabiji bambuujile’mba bintu bisakwendatu bulongo. Kya kine, bintu byaubiwe bingi bukiji kya kuba kechi nanyanchilepo ne kulu pa panshi ya kizhiba ne. Mulongo umo wanshikwile ne kumpana ku mulongo mukwabo, kabiji mulongo mukwabo wantambwile ne kumbatizha, mukwabo wanshikwile ne kuntuntulamo mu kizhiba. Kufumatu joja juba janemene bingi, Yehoba watwajijila kungolwela mashinda ami.

KUKETEKELA MWI YEHOBA

Byo napwishishe sukulu, nakebelenga kutendeka bupainiya, bino bafunjishi pa sukulu batundaikile kuya ku sukulu mukatampe. Naumvwijile byo bambuujile kabiji nayile na kufunda pa sukulu mukatampe. Pano bino, byo papichiletu moba acheche, namwene kuba’mba kufunda pa uno sukulu kusakundengela kukankalwa kutwajijila mu bukine. Onkao mambo, nafuukwilepo kuleka sukulu. Nabuujile Yehoba mu lulombelo kabiji nanembele nkalata mu mushingi ya kumwesha’mba kechi nsakutwajijila kufunda pa uno sukulu ne. Kabiji nebalumbulwijile kuba’mba nkafumapo ku mpelo ya mwaka mutanshi. Na mambo a kuketekela mwi Yehoba, ponkapotu natendekele mwingilo wa bupainiya.

Natendekele mwingilo wa kimye kyonse mu muzhi wa Wellingborough mu July 1957. Naipwizhe balongo pa Betele mu London kuba’mba bambuuleko mulongo painiya ye nafwainwe kwingilanga nanji. Nafunjijileko byavula bingi ku Mulongo Bert Vaisey. Wasapwilanga na mukoyo kabiji wankwashishe kwikala na mutanchi wawama wa mwingilo wa kusapwila. Mu kipwilo mwajingatu banyenga bakoma batanu na umo, apa bino ne Mulongo Vaisey ne amiwa. Kunengezha kupwila konse ne kwivwangamo kwankwashishe kuketekela mwi Yehoba ne kwamba pa lwitabilo lwami.

Byo bankasulwile mu kaleya mo bankashile pa kimye kicheche na mambo a kukana kutwela bushilikale, namonañene na nyenga wajinga painiya wiikajila wa jizhina ja Barbara. Twatwelele mu masongola mu 1959, kabiji twipaine kuya konse ko bakonsheshe kwitutuma. Patanshi betutumine mu muzhi wa Lancashire ku kabeta ka buyeke-muzhika wa England. Kabiji mu January 1961, bangichile kuya na kutanwa ku Sukulu wa Mwingilo wa Bufumu pa Betele mu London. Kya kukumya kyajinga kya kuba’mba, byo napwishishetu sukulu, bampele mwingilo wa bukalama bwa mwanzo. Naingijile na kalama wa mwanzo mu muzhi wa Birmingham pa milungu ibiji kuba’mba amfunjishe bya kwingila, kabiji ba Barbara bebaswishishe kwiya ko twajinga. Ino milungu ibiji byo yapwile, twayile na kwingijila ku mapunzha aji mu muzhi wa Lancashire ne Cheshire bunke bwetu.

KUKETEKELA MWI YEHOBA KYO KINTU KYAWAMA KUBA

Byo twayile na kukookolokapo mu August 1962, twatambwijile nkalata kufuma ku ofweshi wa musampi. Mu ino nkalata mwajinga mapepala a kwipwizhapo kutanwa ku Sukulu wa Gileada. Byo twalombelepo, amiwa ne ba Barbara twanembele ano mapepala ne kwiabwezha ku ofweshi wa musampi byonka byo betubuujile. Byo papichiletu bañondo batanu, betwichile kuya ku Brooklyn, New York, na kutanwa ku Sukulu wa Gileada wa nambala 38. Uno sukulu wajinga wa bañondo jikumi na kufunda bya mu Baibolo.

Ku Gileada, twafunjile byavula pa Mambo a Lesa, jibumba janji ne pa balongo ne banyenga mwaya ntanda yonse. Twayile ku uno sukulu saka tukyangye ne kufikizha myaka 30, kabiji twafunjijileko byavula bingi ku bakwetu baana ba sukulu. Naumvwanga bingi bulongo kwingijila pamo na Mulongo Fred Rusk mingilo yo betupanga pa juba pa juba, kabiji uno mulongo wajinga umo pa bafunjishi betu. Kintu kimo kyo aambilepo bingi ke kupana lujimuno mu bololoke, ko kuba’mba lujimuno lwafwainwa kwimena pa Binembelo. Pa bantu baishilenga na kwamba majashi kimye kyo twafunjilenga, pajinga balongo babanjile bingi mu bukine nabiji ba Nathan Knorr, ba Frederick Franz, ne ba Karl Klein. Kabiji twafunjijileko byavula bingi ku kwipelula kwa Mulongo A. H. Macmillan. Jashi jo aambile jitukwashishe kuyuka bulongo Yehoba byo akwashishe bantu banji pa kimye kyakatezhe bingi kutendeka mu 1914 kufika mu 1919.

BETUPELE MWINGILO MUKWABO

Byo kwashajiletu moba acheche kupwisha sukulu, Mulongo Knorr witubuujile amiwa ne ba Barbara amba tukaya na kwingijila ku Burundi mu Africa. Bukiji bukiji twayile mu butala bwa mabuku pa Betele na kumona mu Buku wa Mwaka pa kuba’mba tuyuke basapwishi banga bajinga mu Burundi pa kyokya kimye. Bino twakuminye bingi pa kutaana kuba’mba kafwapo pamwesheshe basapwishi bajinga mu kino kyalo ne. Kya kine, twayile mu kyalo mo bakyangye kusapwilapo mambo awama ne, kabiji kino kyalo kiji mu Africa, mo twabujile kuyuka byo muji ne. Twaikele bingi na bijikila. Bino kulomba kufuma panshi ya muchima kwitukwashishe kubula kubambisha muchima.

Kuno ku kyalo ko twayile na kwingijila kwapusene bingi na ko twafumine, nabiji nkiilo, bisho ne milaka. Onkao mambo, twatendekele kufunda Kifulenchi. Kabiji twafwainwe kukeba kwa kwikala. Byo papichile moba abiji kufuma kimye kyo twafikile, mukwetu ye twajinga nanji ku Gileada aye Harry Arnott wapichile na kwitumonapo byo abwelelenga ku Zambia ko aingijilenga. Witukwashisheko kukeba nzubo, kabiji ino nzubo yo twataaine yo yaikele nzubo itanshi ya bamishonale. Bino kechi pabanjile ne, bantangi ba mu kafulumende babujile kuyuka Bakamonyi ba kwa Yehoba batendekele kwitwimena ku ntundwa. Byo twaubiletu amba pano tutendeke kwiyowa mwingilo wetu, bantangi ba mu kafulumende betwambijile’mba kechi mwakonsha kutwajijila kwikala muno kwa kubula kwikala na kitupa kya nkito ne. Kyataminekotu, twafuminemo mu kino kyalo ne kuya ku kyalo kikwabo kya Uganda.

Twaakaminwe bingi pa kuya mu Uganda kwa kubula kitupa kya kutwelelamo mu kino kyalo. Mulongo wafumine ku Canada wayile na kwingijila kwakebewenga basapwishi bavula ku Uganda wisambile na wa mwingilo mu kafulumende utala pa bantu babena kutwela mu kyalo. Wamulumbulwijile bintu byo twapichilengamo. Onkao mambo, uno wa mwingilo wa mu kafulumende wituswishishe kwikala bañondo bacheche ne kuba’mba mu bonka bano bañondo twafwainwe kunembela kafulumende kuba’mba etupe bitupa bya kwituswisha kwikala mu kyalo. Kino kyamwesheshetu patoka kuba’mba Yehoba witukwashishenga.

Bintu ku kino kyalo byapusene bingi na ku Burundi. Mu kino kyalo mwingilo wa Bufumu bamuswishishe ku kafulumende kabiji mwajingatu Bakamonyi 28 mu kyalo kyonse. Mu nyaunda, twataainenga bantu bavula bingi baambilenga Kizungu. Pano bino, twamwene kuba’mba, pa kuba’mba tukwashepo bamo kufunda bukine, twafwainwe kufundapo mulaka umo pa milaka yavula bingi yo bamba mu kino kyalo. Twatendekele kusapwila mu muzhi wa Kampala ne mapunzha azhokolokako muji bantu bavula bamba mulaka wa Luganda. Onkao mambo, twafuukwilepo kufunda uno mulaka. Papichile myaka yavula pa kuba’mba tumuyukishe uno mulaka. Bino kufunda uno mulaka kwitukwashishe kwingila bulongo mwingilo wetu wa kusapwila. Twatendekele kuyuka bintu byakebanga kufunda bantu bo twafunjishanga Baibolo. Kabiji nabo batendekele kukasuluka ne kwamba pa bintu byo bafunjilenga byo bibakwashishenga.

KWENDA MISEKE YALEPA

Twajinga pa lwendo mu Uganda

Twajinga bingi na lusekelo pa kukwasha bantu bepelula kuyuka bukine. Kabiji twaikele bingi na lusekelo byo betupele mwingilo wa kwenda. Uno mwingilo wavwangile kuya mu mapunzha apusana-pusana mu kino kyalo. Na lutangijilo lwa ofweshi wa musampi mu Kenya, twapitañene mu kyalo kyonse na kukeba mapunzha kwafwainwe kuya bapainiya beikajila kuba’mba bakatendeke mwingilo wa kusapwila. Bimye byavula, bantu babujile ne kumonañanapo na Bakamonyi ne, betutambwilanga bingi bulongo. Kabiji betunengezhezhanga ne kajo.

Kabiji kwaishile mukwekele mukwabo wa kwenda museke walepa. Kufuma mu Kampala, naendele moba abiji na shitima kuya ku kiito kya Mombasa, ku Kenya, apa bino ne kutwajijila na lwendo kuya na bwato ku Seychelles, jikuji jiji pa Kalunga ka Mema ka Indian. Kabiji kutendeka mu mwaka wa 1965 kufika mu 1972, natendekele kwendela pamo ne ba Barbara pa kuya ku Seychelles. Patanshi, pa jino jikuji pajingatu basapwishi babiji, bino mu kuya kwa kimye, palengelwe jibumba, kabiji ko kyakayanga ne kipwilo kyalengelwe. Kabiji nayanga ne na kufwakesha balongo mu Eritrea, Ethiopia, ne mu Sudan.

Mu Uganda bintu byapimpwilwe kimye bashilikale kyo baangachile kafulumende ne kutendeka kulama. Myaka yalondejilepo yakatezhe bingi, kabiji kino kyamvulwilemo buneme bwa kukookela mukambizho wa kuba’mba “panai bintu bya kwa Kesala kwi Kesala.” (Mako 12:17) Pa kimye kimo, bantu bonse bafumine ku byalo bingi baikelenga mu Uganda bebakambizhe kuya na kunembesha mazhina abo pa maofweshi a bakapokola ajinga kwipi na ko baikalanga. Twakookejile uno mukambizho bukiji bukiji. Byo papichiletu moba acheche, kimye kyo twapichilenga mu Kampala na motoka, bakapokola betwimikile amiwa ne mishonale mukwetu. Michima yetu yadukaukilenga na moyo. Betupelemo mambo a kuba’mba twi bamwendela ntanda, kabiji betutwajile pa ofweshi mukatampe wa bakapokola. Byo betufikizhe kokwa, twalumbulwile kuba’mba twibamishonale. Twibalumbulwijile kuba’mba twanembeshe kala ku bakapokola, bino abo kechi bebyumvwine ne. Bakapokola bajinga na mata betusendele ne kwitutwala pa ofweshi wa bakapokola wajinga kwipi na nzubo yetu ya bamishonale. Twaumvwine bingi bulongo kapokola ye twataainepo byo ayukile’mba twanembeshe kala ne kwambila bakapokola betuletele amba betukasulule.

Mu oa moba, twaumvwa bingi moyo inge twafika paji bashilikale po babena kwimikila myotoka, kikatakata inge betwimika ku bashilikale bapendwa maalwa. Pano bino, kimye kyonse twalombanga kwi Lesa kabiji twakasulukanga inge betwambila kutwajijila kuya mu mutende. Kyataminekotu, mu 1973 bamishonale bonse bafumine ku byalo bingi bebakambizhe kufuma mu Uganda.

Kulenga Mwingilo Wetu wa Bufumu, mu muzhi wa Abidjan, pa ofweshi wa musampi wa mu Côte d’Ivoire

Onkao mambo, betutumine kuya na kwingijila ku kyalo kya Côte d’Ivoire, ku kabeta ka ku muzhika wa Africa. Aluno lupimpu lwabayile bingi. Twatendekele kufunda kisho kingi, kutendeka kwamba Kifulenchi kimye kyonse, ne kwikala pamo na bamishonale bafumine mu byalo byapusana-pusana. Kuno nako, twimwenejile lutangijilo lwa Yehoba bantu bepelula ba michima ya bukishinka byo baswilenga kumvwa mambo awama. Bonse twimwenejile Yehoba byo etolwejilenga mashinda etu.

Bino kyataminekotu, ba Barbara bebataaine na kikola kya kansa. Twaendele bimye byavula kuya ku Europe kuba’mba bebabuke ku bashayuka ba mu bipatela. Bino mu 1983 kyamwekeshetu patoka kuba’mba kechi twakonsheshe kutwajijila na mwingilo wetu mu Africa ne. Bonse babiji twaumvwine bingi kutama ku muchima.

LUPIMPU LWA BWIKALO

Kikola kya kansa kyajinga ne ba Barbara kyabayile byo twaingijilenga pa Betele mu London, kabiji mu kuya kwa kimye bafwile. Kisemi kya pa Betele kyankwashishe bingi. Kikatakata mulongo umo ne mukazhanji bankwashishe kuyuka mwa kwikela ne kuketekela mwi Yehoba. Mu kuya kwa kimye, namwenepo nyenga umo wakelelanga pa Betele na kwingila kabiji waingijilepo ne bupainiya bwiikajila. Kabiji watemenwe bingi Yehoba. Uno nyenga jizhina janji Ann kabiji namusongwele mu 1989, kabiji twatwajijila kwingijila pa Betele kufumatu kimye kyo twatwelele mu masongola.

Saka naimana ne ba Ann kulutwe ya kishimikwa kya katataka kya Betele mu Britain

Kutendeka mu 1995 kufika mu 2018, naingijilenga mwingilo wa kwimenako ofweshi mukatampe wa ntanda yonse, kabiji nafwakashijile byalo 60. Mu bino byalo byonse, nemwenejile kuba’mba Yehoba ubena kupesha bakalume banji nangwa kya kuba babena kupita mu bintu byapusana-pusana.

Mu 2017 nayile na kufwakesha byalo bya mu Africa. Najinga bingi na lusekelo kutwala ba Ann ku Burundi, kabiji nakuminye bingi pa kumona bantu bavula bingi baiya mu bukine mu kino kyalo. Ku mukwakwa yenka ya nasapwilangamo ku nzubo ku nzubo mu 1964, ko ko bashimikila nzubo ya Betele yawama bingi, kabiji mu kyalo kyonse muji basapwishi kukila pa 15,500.

Nasangalele bingi mu 2018 byo natambwijile mutanchi wa byalo byo bampele kuya na kufwakesha. Pa uno mutanchi pajinga ne kyalo kya Côte d’Ivoire. Byo twafikile mu muzhi mukatampe wa Abidjan, kyajingatu nobe nabwela kwetu. Byo natajile mu kabuku ka manambala a mafoni a pa Betele, namwenemo jizhina jo nayukile ja Sossou. Navulukile kuba’mba uno mulongo wajinga kalama wa muzhi kimye kyo najinga mu Abidjan. Nalangulukilenga namba ye iye, nanchi ne, wajinga mwananji.

Yehoba watwajijila kufikizha mulaye wanji. Bintu byakatazha byo napitamo byamfunjisha kuba’mba inge twaketekela mwi Yehoba, kinetu uketolwela mashinda etu. Luno mbena kukeba kutwajijila kwenda mu jishinda ja bukine bubena kuya na kusamisha kufikatu ne byo tukatwela mu ntanda ipya.—Maana 4:18.