Nasekele, mambo kechi nayukile’mba mulunda nami mupopweshi ne. Namushikishe’mba: “Nanchi paji byo wayukapo pa Baibolo nyi?” Kechi wankumbwile ponkapotu ne. Bino wambuujile’mba bainanji bajinga Bakamonyi ba kwa Yehoba. Ko ko afunjile bintu bimo. Na mambo a kuba’mba nakebelenga kuyuka byavula namwambijile’mba ambuule bikwabo byo ayukapo.

Mwisambo wetu wawamine bingi mambo twaubiletu isambe kufika ne bufuku. Mulunda nami wambuujile’mba Baibolo waamba’mba Satana ye ubena kulama ntanda. (Yoa. 14:30) Kampe anweba bino byo byo mwayuka mu bwikalo bwenu bonse. Pano bino, amiwa kino kyo kyajinga kimye kitanshi kumvwapo bino byambo kabiji kino kyandengejile kukeba kuyuka byavula mambo naumvwanga’mba Lesa wa lusa kabiji wabula misalululo ye ulama ino ntanda. Nangwa byonkabyo, bino byapusene bingi na bintu byo namonanga mu bwikalo bwami. Nangwa kya kuba najinga na myaka 26, byo namwenenga byandeteIanga bingi bijikila.

Batata bajinga bashilikale mu kyalo kya United States kabiji baendeshanga madeke a bashilikale. Onkao mambo, byo najinga mwanyike nayukile kuba’mba bashilikale benengezhejile jimo kutubisha bomba inge kwabukatu nkondo. Nkondo yabukile mu kyalo kya Vietnam kimye kyo najinga pa Koleji mu California. Amiwa ne bakwetu bo najinga nabo pa sukulu twaimenejile kafulumende. Kabiji bakapokola bajinga na bya kupumañenako betupangishe. Twanyemene saka tuchamauna kabiji twakankelwenga kumona bulongo na mambo mpilipili yalozelenga bakapokola. Bantu bavula basatukile kabiji baubilenga kiwowo. Bantangi ba bumulwila ntanda bebepayile. Bantu bazhingijile bingi kabiji baonawine bintu byavula bingi. Bantu bajinga na milanguluko yapusana pusana pa byo bafwainwa kuba. Milukuchi yabayile bingi.

Mu 1970, natwelele nkito mu Alaska kabiji natendekele kwikala na mali avula. Kepo nayile ku London, nakapotele kapulututu ne kuya ku kabeta ka bulenge nangwa kya kuba kechi nayukile ne ko nayilenga ne. Byo papichile bañondo, nafikile mu Africa. Pa lwendo lwami namonañenenga na bantu bakebelenga kuya kwabula makatazho o bapichilengamo.

Onkao mambo, byo namwene ne byo naumvwine bimwesha’mba Baibolo waamba kya kine kuba’mba mupashi  watama ye ubena kulama ino ntanda. Bino, inge Lesa kechi ye ubena kulama ino ntanda ne, nanchi ubena kuba ka? Nakebelenga kuyuka.

Mu bañondo balondejilepo, nataine mukumbu. Kabiji mu kuya kwa moba, nayukile ne kutemwa banabalume ne banabakazhi bavula bajinga ba kishinka kwi Lesa nangwa kya kuba bapichilenga mu makatazho avula.

Byo nabwelele ku London, nayile ku bainanji mulunda nami kabiji bampele Baibolo. Palutwe kacheche, byo nayile ku Amsterdam, mu kyalo kya Netherlands, Kamonyi umo wammwene saka ntanga Baibolo pepi na kipo kya malaichi kunsa ya mukwakwa. Uno mulongo wankwashishe kufunda bintu byavula. Kepo nayile ku Dublin, mu kyalo kya Ireland, ko ko nataine ofweshi wa musampi wa Bakamonyi ba kwa Yehoba. Nakonkonsheshe ku kinzhilo. Kuno namonañene na ba Arthur Matthews. Bajinga bingi na maana kabiji bayukile bintu byavula. Nebabuujile kuba’mba mbena kukeba kufunda Baibolo ne abo baswile kumfunjishanga.

Nebikileko bingi kufunda kabiji natemenwe bingi kutanga mabuku, Kyamba kya Usopa ne Labainga! Natanganga ne Baibolo kabiji naumvwanga bingi bulongo kumutanga. Kutanga bino bintu kwandetelanga bingi lusekelo. Pa kupwila baana bakumbwilengapo mikumbu yabujile kuyuka banabalume bafunda bingi. Bakumbwile mepuzho nabiji a kuba’mba: ‘Mambo ka o kwaikela bubi? Lesa ye ñanyi? Ki ka kimweka inge muntu wafwa?’ Balunda nami bonse bajinga Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kyajinga bino, mambo kechi nayukilepo bantu bakwabo mu kyokya kyalo ne. Bankwashishe bingi kutemwa Yehoba ne kuba kyaswa muchima wanji.

Mu 1972, nabatizhiwe. Byo papichile mwaka umo natendekele mwingilo wa bupainiya. Kabiji natendekele kupwila mu kipwilo kyajinga mu Newry, mu kyalo kya Northern Ireland mwajingatu basapwishi bacheche. Nasonkelanga nzubo yajinga kwipi na ku mutumba. Pepi na po naikeIanga pajinga bañombe. Inge mbena kunengezha jashi bo bo naambako. Kyamwekelenga nobe babena kuteleka aku saka basheñununa kajo. Nangwa kya kuba kechi bambuulanga mo nafwainwe kuwamishako ne, bino bankwashishe kufunda kutalanga bantu baji mu luonde inge mbena kwamba jashi mu kipwilo. Mu 1974, bantongwele kwikala painiya wiikajiIa kabiji twatendekele kwingijila pamo na ba Nigel Pitt. Naingijile nabo myaka yavula bingi.

Pa kyokya kimye mu kyalo kya Northern Ireland mwabukile malwañano. Onkao mambo, bamo batendekele kutela kyalo kya Northern Ireland amba “Kyalo kya Malwañano.” Mambo bantu balwilenga pa luntunanwa, baipailenga bakwabo ne myotoka ya tubaikilenga. Baubilenga bino byonse bajinga bamulwila ntanda ne bapopweshi. Nangwa byonkabyo,  Bapulotesitanti ne Bakatolika bayukile’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bevwanga mu bya bumulwila ntanda ne. Onkao mambo twakasulukile kusapwila kabiji twazhikijilwe. Bantu baikalanga mu mapunzha mo twasapwilanga bayukanga umvwe mu mpunzha musakumweka kyatama ne kimye kyo kisakumwekelapo. Onkao mambo betujimunangako.

Nangwa byonkabyo, kimye kimo bintu kechi byaendelenga bulongo ne. Juba jimo nasapwijilenga na ba Denis Carrigan, nabo bapainiya, mu mpunzha yajinga pepi mwabujile Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kino kyo kyajinga kimye kya bubiji kusapwila mu ino mpunzha. Mwanamukazhi umo witukalakenyenga’mba twajinga bashilikale bena Britain na mambo a kuba mulakazhilo wetu kechi witumwesheshe’mba twi ba ku Ireland ne. Kino kitulengejile kumvwa moyo. Mambo inge wipwiluluka na bashilikale bakonsheshe kukwipaya nangwa kukuloza mu jinungo. Byo twaimene pangye na kupembelela sakya aku saka twaumvwa mashika, twamwenekotu motoka witula pa uno mwanamukazhi witukalakenyenga. Uno mwanamukazhi walupukile ne kutendeka kwisamba na banabalume babiji bajinga mu motoka saka etutongola na munwe. Bano banabalume baishile na motoka po twajinga ne kutendeka kwitutebawizha ne kukeba kuyuka kimye kisakufika sakya. Kimye kyafikile sakya batatwile kwisamba na dalaivwa. Bino kechi twaumvwinenga byo baambilenga ne. Mu sakya kechi mwajinga bantu bakwabo ne. Onkao mambo, twalangulukilenga’mba abo bantu babena kwisamba pa bya kwituba kyatama ku mpunzha ikwabo. Bino kino kechi kyamwekele ne. Byo twaikijile mu sakya naipwizhe dalaivwa amba: “Aba banabalume bo twasha kokwa babaambenga’mba ka pe atweba?” Wakumbwile’mba: “Naji kwibabuula’mba nemuyuka. Kange mwakamwe ne. Kafwako usakwimuba kyatama ne.”

Mu 1976 pa kushonkena kwa nkambi a mu Dublin, namonañene na ba Pauline Lomax, bajinga bapainiya beikajila bafumine ku England. Bajinga ba kishinka, bepelula kabiji bakooka muchima. Abo ne bankasabo ba Ray, bayukile bukine kufumatu ku bwanyike bwabo. Kabiji byo papichiletu mwaka umo twisongwele ne kutwajijila kwingila bupainiya bwiikajila mu Ballymena, mu kyalo kya Northern Ireland.

Twaingijileko mwingilo wa bukalama bwa mwanzo mu Belfast, ku Londonderry ne ku mapunzha akwabo akatezhe bingi. Twatundaikilwe bingi na mambo a lwitabilo lwa balongo ne banyenga balekele kulondela bisho bya bupopweshi, kuba misalululo ne lupato ne kutendeka kwingijila Yehoba. Kine Lesa wibapesheshe ne kwibazhikijila.

Naikele mu kyalo kya Ireland myaka jikumi. Kepo mu 1981 betwichile ku sukulu wa Gileada wa nambala 72. Byo twapwishishe sukulu betutumine ku kyalo kya Sierra Leone ku muzhika wa Africa.

Twaikelenga mu nzubo imo na bamishonale bakwetu 11. Bano balongo bawamine bingi muchima. Mu ino nzubo mwajinga kibamba kimo kya kutekelamo, byolonyi bisatu, bibamba mwakowela bibiji, foni umo, munkinyi mwakuchapila bivwalo ne wa kumisha bivwalo umo. Ku ino mpunzha malaichi ayanga bingi kabiji kechi ayukanyikwanga kimye kyo asakuya ne. Mu musemi mwajinga bingi bakoswe kabiji mu kibamba kya panshi namo mwatwelanga bingi bishipila.

Nangwa kya kuba ngikelo kechi yamine ne, bino twaingilanga bingi bulongo mu mwingilo. Bantu banemekele bingi Baibolo kabiji batangako muchima kuteleka. Bantu bavula bafunjilenga Baibolo kabiji baikelenga Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bangikazhi mu yoya mpunzha bangitanga’mba “Ba Robert.” Ba Pauline bebetanga’mba “Bamuka Robert.” Byo naingijile kimye kyabaya pa ofweshi wa musampi ne kubula kwingila kimye kyabaya mu busapwishi, bantu batendekele kwita  ba Pauline amba “Bamuka Pauline.” Kabiji amiwa batendekele kungita’mba “Ba Pauline.” Kino kyalengejile ba Pauline kumvwanga bingi bulongo.

Balongo ne banyenga bavula bajinga bayanji, bino Yehoba wibakwashanga mu byo bakajilwanga, kimo kimye mu mashinda a kukumya. (Mat. 6:33) Juba jimo mvuluka nyenga umo wajingatu na mali a kupotamo kajo ka kujatu pa jojo juba na baana banji kwapwa. Bino washikwile oa mali ne kupa mulongo wakolelwe malaria kuba’mba apotemo muchi. Pa jonkaja juba, kwa kubula ne kuketekala ne, mwanamukazhi umo waishile ku uno nyenga ne kumupa mali kuba’mba amwichike nsuki. Bintu bya uno mutundu byamwekanga javula.

Mu Sierra Leone twaikelemo myaka itanu na ina. Kepo betutwajile pa Betele mu kyalo kya Nigeria. Uno ofweshi wa musampi wabayile bingi. Akwa naingijilenga mwingilo yenka ye naingilangapo mu Sierra Leone, bino ba Pauline abo mwingilo wapimpwilwe. Ku Nigeria bebapele mwingilo wa kusona bivwalo byatabuka, byabozauka nangwa byaloboloka bya balongo ne banyenga. Bakonsheshe kwibikangako kwingila uno mwingilo mambo wapusene na mwingilo ye baingijilenga mu Sierra Leone. Baingilanga maola 130 pa ñondo pa ñondo mu busapwishi kabiji bajinga na bantu bavula bo bafunjishanga Baibolo baubilenga bingi bulongo. Onkao mambo kibasendejile moba avula bingi pa kuba’mba bakwatakanye mwingilo wa kusona. Bino byo bayukile’mba balongo ne banyenga bebasanchijilenga bingi pa uno mwingilo ye baingijilenga, nabo batendekele kutundaika bakwabo bo bajinga nabo pa Betele.

Kisho kya bena Nigeria kechi twikiyukile ne. Onkao mambo, twajinga na byavula bya kufunda. Juba jimo, mulongo waletele nyenga ye baichile kwiya na kwingijila pa Betele mu ofweshi mo najinga kuba’mba namuyuke. Pa kungimuna uno nyenga wafukamine panshi. Nakuminye bingi. Ponkapotu navulukile byaamba Binembelo bibiji, kinembelo kya Byubilo 10:25, 26 ne Lumwekesho 19:10. Nalangulukile kuba’mba, ‘Namukanye byo abena kuba nyi?’ Bino navulukile bukiji amba po po bamwitatu kwiya ku musampi kabiji wafwainwa wayuka Baibolo byo afunjisha pa kino.

Naumvwine bingi bumvu kimye kyo twisambilenga. Kepo nakebelekebele bishinka pa kyamwekele. Nafunjile’mba nyenga walondejilengatu byo boba pa kwiimuna ku mapunzha amo mu kyokya kyalo. Nangwatu banabalume nabo bafukama pa kwiimuna. Kwiimuna mu jino jishinda ye mushingi. Mu Baibolo namo muji bantu bafukamanga pa kwiimuna. Kino kechi kimwesha’mba tubena kupopwela muntu ne. (1 Sam. 24:8) Naumvwine bingi bulongo mambo kechi  naubile kintu kyatama kyakonsheshe kulengesha bumvu nyenga yetu ne.

Pa myaka yavula twayukile bena Nigeria bavula bingi batwajijile kwikala ba kishinka. Langulukai pe ba Isaiah Adagbona. b Bafunjile bukine saka bakiji banyike. Palutwe kacheche bebataine na kikola kya mbumba kabiji bebatwajile ko balaminanga bakolwa mbumba. Bo bonkatu Bakamonyi ba kwa Yehoba bajingako. Nangwa kya kuba bebendelekelenga, bakwashishe bakwabo bakolelwe mbumba 30 kufunda bukine ne kwitabila. Kabiji kipwilo mu yewa muzhi wa ba mbumba kyalengelwe.

Mu 1996 betutumine ku Kenya ko twakengijilenga pa Betele. Kufumatu kyo kya kimye kyo nayile na kufwakasha ku Kenya byonka byo naji kwambako patanshi, po po nabweleleko jibiji. Twaikalanga pa Musampi. Paiyanga bingi bakolwe. Banyenga inge basenda bipangwa, bano bakolwe be basompaulanga. Juba jimo pa musampi, nyenga washile windo wa kubula kushinka. Byo abwelele wataine bakolwe batwela mu kibamba ne kuja kajo kajingamo. Watamine muteto ne kulupukamo lubilo. Bakolwe bakabawile ne kuswatukila pa windo.

Amiwa ne ba Pauline twayanga ku kipwilo kya mu mulaka wa Kiswahili. Byo papichile moba acheche, bampele kutangijila Lufunjisho lwa Buku lwa Kipwilo (lo tutela luno’mba Lufunjisho lwa Baibolo lwa Kipwilo). Nangwa byonkabyo, po po nakifunjilenga uno mulaka. Nakinengezhezhanga jimo lufunjisho, onkao mambo, nakonshanga kutanga kya kutanga mepuzho. Bino umvwe bibena kwamba balongo byapusana na biji mu buku, nakankelwenga kumvwa. Kino kechi kyawamine ne. Naumvwijilenga lusa balongo ne banyenga mambo kechi bamwenejilengamo ne. Bino abo bantekenyejile ne kwipelula pa kunswisha kutangijila kupwila.

Mu Kenya kechi twabanjilemo ne. Mu 1997, betwichile ku musampi ku Brooklyn mu muzhi wa New York. Pano twajinga mu kyalo muji bantu baji na bunonshi bwavula bwakonsheshe konauna lwitabilo lwa bantu ba Lesa. (Maana 30:8, 9) Nangwa byonkabyo, muji balongo ne banyenga baji na lwitabilo lwakosa. Bengijisha bulongo kimye kyabo ne bintu byo baji nabyo kechi’mba bekale na bunonshi bwavula ne, pakuba batundaikilamo mwingilo wawama mu jibumba ja Yehoba.

Pa myaka yonse yo twaingijila Yehoba twimwena lwitabilo lwa balongo ne banyenga byo lwakosa nangwa kya kuba bapita mu makatazho avula. Mu kyalo kya Ireland, twimwenejile balongo ne banyenga byo bajinga na lwitabilo lwakosa nangwa kya kuba mu kyalo mwajinga malwañano. Mu Africa, twimwenejile balongo ne banyenga byo bajinga na lwitabilo lwakosa nangwa kya kuba bajinga bayanji kubikapotu ne bo batwajile kwa bunke kwabujile Bakamonyi ba kwa Yehoba. Mu United States, namo twimwena balongo ne banyenga byo baji na lwitabilo lwakosa nangwa kya kuba muji bunonshi bwavula. Kine kimusangajika bingi Yehoba kumona bantu banji byo bamutemwa nangwa kya kuba babena kupita mu makatazho avula.

Myaka yaenda bingi lubilo, ko kuba’mba yapitatu “lubilo kukila byuba mashinyi a kusonenako.” (Yoba 7:6) Luno twingijila pamo na bakwetu pa ofweshi mukatampe ku Warwick mu muzhi mukatampe wa New York, kabiji tuji bingi na lusekelo kutwajijila kwingijila pamo na bantu betemwa bene na bene. Tumvwa bingi bulongo kwingilako uno mwingilo wa kutundaika Mfumu wetu Kilishitu Yesu. Katatakatu akafwete bantu bavula batwajijila kwingijila Lesa.—Mat. 25:34.