1. Mambo o twaambila’mba tubena kwikala mu bimye byapusanako na bya kala?

TUBENA kwikala mu bimye byapusanako bingi na bimye bya kala. Byonka byaambijile jimo Baibolo, Yehoba ubena kukonkanya “jibumba jikatampe . . . [kufuma] mu bisaka byonse, mu mikoka yonse, mu mitundu yonse ya bantu ne mu njimi yonse.” Bano bonse baikala ke “mukoka mukatampe” wa bantu kukila pa 8 milyonyi ba lusekelo “kabiji babena kumwingijila [Lesa] mwingilo wazhila mute ne bufuku.” (Lum. 7:9, 15; Isa. 60:22) Luno, bantu bafunda kutemwa Lesa ne kutemwa bakwabo bavula bingi kukila kala.

2. Ñanyi butemwe buji na bantu babula kupopwela Lesa? (Monai kipikichala kitanshi.)

² Pano bino, Binembelo byaamba ne kuba’mba mu ano moba, bantu babula kukookela Lesa bakekala na butemwe bwa kwitemwatu abo bene. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Mu moba a kupelako . . . bantu bakekala betemwatu abo bene, batemwa mali, . . . batemwa bya kisangajimbwe mu kifulo kya kutemwa Lesa.” (2 Timo. 3:1-4) Buno butemwe bwapusana bingi na butemwe bwa bwina Kilishitu. Aba betemwatu abo bene kechi bekala na lusekelo ne. Kine, bintu mu ntanda “byakatazha” na mambo a bantu kwitemwatu abo bene.

3. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe, kabiji mambo ka?

 ³ Paulo waambile’mba bwikalo ku bena Kilishitu bukakatazha bingi na mambo kuzhokolokwa na bantu betemwatu abo bene. Onkao mambo, wakambizhe’mba twafwainwa ‘kuvundamina’ bantu betemwatu abo bene. (2 Timo. 3:5) Kechi twakonsha kuleka kwisamba na bano bantu mu mashinda onsetu ne. Pano mu ñanyi jishinda mo twakonsha kuvundamina bantu baji na byubilo byatama ne kusangajika Yehoba, Lesa wa butemwe? Twayai twisambe pa lupusano luji pa butemwe bwa Lesa ne butemwe bwalumbululwa pa 2 Timoti 3:2-4. Kino kisakwitukwasha kumona butemwe bo twafwainwa kwikala nabo, buleta lusekelo lwa kine.

4. Mambo ka o kyabujila kutama kwitemwa atweba bene?

⁴ Mutumwa Paulo wanembele na lutangijilo lwa mupashi amba: “Bantu bakekala betemwatu abo bene.” Nanchi kyatama kwitemwa atweba bene nyi? Ine, kijitu bulongo muntu kwitemwa mwine. Yehoba byo byo etulengele. Yesu waambile’mba: “Wafwainwa kutemwa mukwenu byonka byo witemwa obe mwine.” (Mako 12:31) Inge kechi twitemwa atweba bene ne, kechi twakonsha kutemwa mukwetu ne. Kabiji Binembelo byaamba’mba: “Banabalume nabo byo byo bafwainwa kutemwa bakazhi babo byonka byo batemwa mibiji yabo. Mwanamulume watemwa mukazhanji witemwa ne aye mwine, mambo kafwako muntu nangwa umo ushikwa mubiji wanji ne, bino umujiisha ne kumulama bulongo.” (Efi. 5:28, 29) Onkao mambo, kechi kyatama kwitemwa atweba bene ne.

5. Mwakonsha kulumbulula byepi bantu bakizhamo kwitemwa bene?

⁵ Pano bino, kwitemwa kwatongolwa pa 2 Timoti 3:2 ke kwitemwa kwatama, muntu kwitemwatu aye mwine kwapwa. Bantu bakizhamo kwitemwa bene balanguluka kukila po bafwainwa kwilangulukila. (Tangai Loma 12:3.) Betatu muchima abo bene, kechi balangulukilako bakwabo ne. Inge bintu byabula kwenda bulongo, bapamo bakwabo mambo, kechi baswa’mba balubankanya ne. Bantu betemwatu bene kechi bekala ne na lusekelo ne.

6. Ñanyi bintu byawama bifumamo mu kutemwa Lesa?

⁶ Bashayuka ba Baibolo bamba’mba mutumwa Paulo pa kulumbulula byubilo byatama bikamwekanga mu moba a kupelako watendekejilepo butemwe bwa kwitemwatu muntu mwine, mambo byubilo byonse byatama biyako na mambo a buno butemwe. Pakuba bantu batemwa Lesa baji na bipangwa byawama, byapusana na biji na bantu betemwatu abo bene. Baibolo wamba’mba butemwe bwa kutemwa Lesa bwendela pamo na lusekelo, mutende, kukoka muchima, lusa, buwame, bukishinka, ne kwikanya. (Nga. 5:22, 23) Nyimbi wa masalamo wanembele’mba: “Bo bene ba lusekelo bantu baji na Lesa wabo Yehoba!” (Sala. 144:15) Yehoba ke Lesa wa lusekelo, ne bantu banji bamwesha kino kyubilo. Bakalume ba Yehoba bamwena lusekelo mu kwipana kukwasha bakwabo, kechi baji nobe bantu betemwatu abo bene kabiji bakebatu kwibakwasha ku bakwabo ne.—Byu. 20:35.

7. Ñanyi mepuzho akonsha kwitukwasha kwipima atweba bene kuba’mba tuyuke inge twatemwa Lesa kya kine?

⁷ Twakonsha kuyuka byepi amba twatendeka kukizhamo kwitemwatu atweba bene kukila byo twatemwa Lesa? Akilangulukai pa lujimuno luji pa Filipai 2:3, 4 lwa kuba’mba: “Kange mubenga bintu na mapata nangwa na kwitota kwatu ne, bino na muchima wa kwipelula saka mulanguluka’mba bakwenu bemukila, saka muta muchima ku bintu bya bakwenu kabiji kange mulangulukengatu pa bintu byenu byonka ne.” Twakonsha kwiipuzha’mba:  ‘Nanchi ndondela luno lujimuno mu bwikalo bwami nyi? Nanchi nkeba kuba kyaswa muchima wa Lesa na muchima yense nyi? Abya nepana kukwasha bakwetu mu kipwilo ne mu mwingilo nyi?’ Kechi kyapeela kwipana atweba bene ne. Kikebewa kwibikako. Bino kafwako kintu kikwabo kyakonsha kwituletela lusekelo kukila kuyuka’mba Yehoba witutemwa ne.

8. Kutemwa Lesa kwalengela bamo kuba byepi?

⁸ Kutemwa Lesa kwalengejile bamo bakana kutwela makito a kufola mali avula pa kuba’mba bengijilenga Yehoba bulongo. Ba Ericka ke ba dokotala bekala ku United States. Nangwa kya kuba bafunda bingi, bafuukwilepo kutendeka bupainiya, kechi kutwela nkito ya kufola mali avula ne, kabiji baingijila bupainiya mu byalo byapusana pusana pamo ne bamwata wabo. Baambile’mba: “Twamwenamo bintu byawama mu kwingijila mu nyaunda ya mulaka ungi, kabiji twalenga balunda bawama bingi. Ne luno ñingila mwingilo wami wa budokotala, bino kuta muchima pa kukwasha bantu kwikala balunda na Lesa ne kukwasha kipwilo kundetela lusekelo lukatampe.”

9. Mambo ka kutemwa mali o kubujila kuleta lusekelo?

⁹ Paulo wanembele’mba bantu bakekala “batemwa mali.” Myaka ya kunyuma kwe, painiya mu kyalo kya Ireland wisambile na muntu umo pe Lesa. Uno muntu watolele kikwama kyanji kya mali, wafumyamo ne mali amo ne kwamba na bwitote amba, “Ano mali ye lesa wami!” Nangwa kya kuba bantu bavula kechi bamba patoka’mba batemwa mali ne, bino bantu bavula bingi mu ntanda batemwa mali ne bintu byo bapota na ano mali. Bino Baibolo witujimunako’mba: “Muntu watemwa mali kechi ukatondwa na mali ne, nangwatu yewa watemwa bya bunonshi kechi ukatondwa na bunonshi ne.” (Sapwi. 5:10) Bantu ba uno mutundu kechi baleka kukeba mali ne, kabiji bengila na ngovu kuba’mba bekale na muzema wa mali, bino beletelatu bene “misongo yavula.”—1 Timo. 6:9, 10.

10. Baibolo waambapo’mba ka pa bunonshi ne buyanji?

¹⁰ Bonsetu tukeba mali. Kabiji mali etukwashako mu bintu bimo. (Sapwi. 7:12) Bino nanchi muntu wakonsha kwikala na lusekelo lwa kine inge waikalatu na bintu bicheche bikebewa mu bwikalo nyi? Ee. (Tangai Musapwishi 5:12.) Akula mwana wa kwa Yake wanembele’mba: “Kange mumpe buyanji nangwa bunonshi ne. Ndekai nje kajo kamfwainwatu.” Twayuka kyo alombejile’mba abule kukizhamo kuyanda, mambo walumbulwile’mba kechi wakebelenga kuyanda kya kuba buyanji bwamulengela kwiba ne kuleta mwenga pe Lesa ne. Pano mambo ka o alombejile kuba’mba babule kumupa bunonshi? Wanembele’mba: “Kuchina’mba nakekuta ne kwimukana ne kwamba’mba, ‘Yehoba ye ñanyi?’” (Maana 30:8, 9) Kampe mwayukapo bantu bamo babula kuketekela mwi Lesa, bino baketekelatu mu bunonshi bwabo.

11. Ñanyi lujimuno lwapaine Yesu pa mali?

¹¹ Bantu batemwa mali kechi bakonsha kusangajika muchima wa Lesa ne. Yesu waambile’mba: “Kafwako muntu wakonsha kwingijila bankambo babiji ne; mambo ukatemwapo umo ne kushikwa mukwabo, nangwa kukookela umo ne kukana mukwabo. Kechi mwakonsha kwingijila Lesa ne Nsabo pa kimye kimo ne.” Yesu patanshi waambile’mba: “Lekai kwibikila nsabo pano pa ntanda paji tunzumbulu ne kabuwa byonauna, paji bangivi batwela mu mazubo ne kwiba. Pakuba bikai nsabo yenu mwiulu mwabula tunzumbulu ne kabuwa byonauna, kabiji mubula kutwela bangivi ne kwiba.”—Mat. 6:19, 20, 24.

12. Kupeezhako bwikalo kukwasha byepi bantu kwingijila Lesa bulongo? Shimikizhaiko byaubile bamo.

 ¹² Bavula bataana kuba’mba kupeezhako bwikalo kwibalengela kwikala na lusekelo ne kwikala na kimye kyabaya kya kwingijila Yehoba. Ba Jack ba ku United States, bapoteshe nzubo yabo ikatampe ne busulu bwabo mambo bayukile’mba kuba bino kusakwibakwasha kwingilako bupainiya pamo na bakazhi babo. Bavuluka’mba: “Kechi kyapeelele kupotesha nzubo ne mpunzha yo twajinga nayo ne. Bino, javula kechi naikalanga na lusekelo ne, na mambo a makatazho a ku nkito. Bakazhi bami baikalanga na lusekelo na mambo a kwingila bupainiya. Bimye byavula baambanga’mba, ‘Nji na lusekelo mambo ñingijila Nkambo!’ Luno na mambo a kuba ne amiwa nepainiya, bonse twingijila Nkambo umo, Yehoba.”

13. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tuyuke inge twatemwa mali nangwa ne?

¹³ Pa kuba’mba tuyuke inge twatemwa mali nangwa ne, twafwainwa kwiipuzha ano mepuzho: ‘Nanchi naswa byaamba Baibolo pa mali kabiji nebilondela nyi? Nanchi natatu muchima pa kukeba mali mu bwikalo bwami nyi? Nanchi nanemeka bunonshi kukila byo nanemeka bulunda bwami na Yehoba ne na bantu nyi? Nanchi naketekela Yehoba kumpa bintu byanema bikebewa mu bwikalo nyi?’ Twafwainwa kushiinwa’mba uketupa byonse byo tukajilwa inge twamuketekela.—Mat. 6:33.

14. Nanchi kyatama kwikalapo na bya kisangajimbwe nyi?

¹⁴ Byonka byo kyaambijilwe jimo, bantu lelo jino “batemwa bya kisangajimbwe.” Byonkatu byo kyabula kutama muntu kwitemwa mwine ne kwikalapo na mali, kechi kyatama kwikalapo na bya kisangajimbwe byawama ne. Yehoba kechi ukeba’mba twikalengatu kwa kubula kwikalapo na bya kisangajimbwe byawama ne. Baibolo utundaika bantu ba kishinka amba: “Jainga kajo kenu na lusekelo ne kutoma binyu byenu saka mwasangalala.”—Sapwi. 9:7.

15. Bya kisangajimbwe bya mutundu ka byo baambapo pa 2 Timoti 3:4?

¹⁵ Kinembelo kya 2 Timoti 3:4 kyaamba pa bya kisangajimbwe bilengela bantu kubula kutemwa Lesa. Kino kyepelo kechi kyaamba’mba bantu bakatemwa bya kisangajimbwe  kukila byo batemwa Lesa, uba nobe bamutemwako pacheche ne. Kyaamba’mba bakatemwa bya kisangajimbwe “mu kifulo kya kutemwa Lesa.” Shayuka umo wanembele’mba: “Kino [kyepelo] kechi kibena kulumbulula’mba bakatemwako Lesa pacheche ne. Kilumbulula’mba kechi bakatemwa Lesa nangwa pachechetu ne.” Aluno ke lujimuno lwanema bingi ku boba bakizhamo kutemwa bya kisangajimbwe. Byambo bya kuba’mba “batemwa bya kisangajimbwe,” bilumbulula bantu batabankana na “bya kisangajimbwe bya mu buno bwikalo.”—Luka 8:14.

16, 17. Twakonsha kufunjilako ka kwi Yesu byo amonanga bya kisangajimbwe?

¹⁶ Yesu wamwesheshe’mba kechi kyatama kwikalapo na bya kisangajimbwe ne. Wayile na kutaanwa ku “masongola” ne ku “kijiilo kikatampe.” (Yoa. 2:1-10; Luka 5:29) Pa kijiilo kya masongola, binyu byapwile, bino Yesu waalwile mema ke binyu mu jishinda ja kukumya. Kabiji pa kimye kikwabo, walengulwile ndangulukilo ya bantu bamwendelekelenga pa kuja ne kutoma.—Luka 7:33-36.

¹⁷ Bino Yesu kechi watwezhezhemo ne mutwe mu bya kisangajimbwe ne. Watele muchima pa kwingijila Yehoba kabiji waingijile na ngovu kukwasha bantu. Pa kuba’mba bavula bakapuluke, Yesu wachinchikile kufika ne ku lufu pa kichi kya lumanamo. Waambijile baana banji ba bwanga amba: “Mwi ba lusekelo umvwe bantu bemwambila mwenga, kwimumanyika ne kwimubepela mu misango yonse ya bubi na mambo a amiwa. Sekelai ne kusangalala, mambo mfweto yenu ya mwiulu yabaya, mambo byo byo bamanyikilenga ne bangauzhi bajingako anweba saka mukyangye kusemwa.”—Mat. 5:11, 12.

18. Ñanyi mepuzho akonsha kwitukwasha kuyuka inge twatemwisha bya kisangajimbwe nangwa ne?

¹⁸ Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tuyuke inge twakizhamo kutemwa bya kisangajimbwe? Twafwainwa kwiipuzha’mba: ‘Nanchi neyowa bya kisangajimbwe kukila byo neyowa mwingilo wa kusapwila ne kupwila nyi? Nanchi nekanya kuba bintu bimo pa kuba’mba ñingijilenga Lesa bulongo nyi? Nanchi ndanguluka pe Yehoba byo amona bya kisangajimbwe byo nsala nyi?’ Inge twatemwa Lesa na muchima yense, tukachinuzhukanga bintu byonse byakonsha kumufichisha ku muchima.—Tangai Mateo 22:37, 38.

19. Bantu ba mutundu ka babula kwikala na lusekelo lwa kine?

¹⁹ Ntanda ya kwa Satana yamanyika bantu pa myaka kukila pa 6,000, bino katatakatu ikapwe. Mu ntanda mwayulatu bantu betemwatu abo bene, batemwa mali, ne bya kisangajimbwe. Kuji bantu bakebesha kwikala na bintu byavula, kabiji batatu muchima pa bwikalo bwabo. Bano bantu kechi bakonsha kwikala na lusekelo lwa kine ne. Pakuba bantu baji na lusekelo ke boba baambilepo nyimbi wa masalamo amba: “Ye mwine wa lusekelo awa ye bakwasha kwi Lesa wa kwa Yakoba, yenka waketekela mwi Yehoba Lesa wanji.”—Sala. 146:5.

20. Kutemwa Lesa kwimuletela byepi lusekelo?

²⁰ Bantu ba Yehoba bamutemwa bingi Lesa, kabiji babena kuvujilakotu pa mwaka pa mwaka. Kino kimwesha patoka’mba Bufumu bwa Lesa bubena kulama kabiji bukaleta mapesho pano pa ntanda. Kuba kyaswa muchima wa Lesa kwituleta lusekelo lwa kine kabiji lwa myaka ne myaka, mambo twayuka’mba tubena kusangajika Mwine Wakila. Ne boba batemwa Yehoba bakasekelela myaka ne myaka. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa byubilo byafumamo na mambo a bantu kwitemwatu abo bene, ne kumona byo byapusana na byubilo biji na bakalume ba Yehoba.