1-3. (a) Ñanyi kintu kyalengejile Yehoba kutemwa Solomone, kabiji ñanyi mapesho Solomone o atambwijile? (b) Ñanyi mepuzho o tusakukumbula mu uno mutwe?

SOLOMONE waikele mfumu wa bena Isalela saka ajitu mwanyike. Byo aikeletu pa bufumu, Yehoba wamwekele kwi aye mu kiloto ne kumwambila’mba: “Ndombe kintu kyo ukeba’mba nkupe.” Solomone wakumbwile’mba: “Amiwa . . .nemwanyiketu kabiji kechi nayukisha bintu ne. . . . Onkao mambo, amiwa kalume wenu mpai muchima wa lukookelo kuba’mba nchibilenga mambo bantu benu.” (1 Mfu. 3:5-10) Byo alombele’mba bamupe “muchima wa lukookelo,” kyamwesheshe kuba’mba wipelwile bingi. Kyo kyalengejile Solomone kumutemwa kwi Yehoba. (2 Sam. 12:24) Lesa wetu waumvwine bingi bulongo pa byalombele uno mfumu mwanyike kya kuba wapele Solomone “muchima wa maana kabiji wa milangwe.”—1 Mfu. 3:12.

² Na mambo a kuba’mba Solomone wajinga wa kishinka, wiyowelenga mapesho avula bingi. Washimikile nzubo “ya kutumbijikilamo jizhina ja Yehoba Lesa wa Isalela.” (1 Mfu. 8:20) Wayile bingi nkuwa na mambo a maana amupele Lesa. Kabiji bintu byo aambile na lutangijilo lwa Lesa byanembwa mu mabuku asatu a mu Baibolo. Buku umo ke buku wa Byambo bya Maana.

³ Mu buku wa Byambo bya Maana, muchima watongolwamo bimye kukila pa 100. Pa Byambo bya Maana 4:23 paamba’mba: “Pa bintu byonse byo ulama, lama muchima wobe.” Mu kino kyepelo, kyambo kya “muchima” kibena kulumbulula ka? Tusakukumbula buno bwipuzho mu uno mutwe. Kabiji tusakukumbula ne mepuzho akwabo abiji a kuba’mba: Satana uba byepi pa kuba’mba ongole muchima wetu? Kabiji twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tuzhikijile  muchima wetu? Twafwainwa kuyuka mikumbu ya ano mepuzho pa kuba’mba tutwajijile kwikala ba kishinka kwi Lesa.

4-5. (a) Salamo 51:6 witukwasha byepi kumvwisha mwatala kyambo kya “muchima”? (b) Kuyuka kuba’mba kyanema kulama butuntulu bwetu bwa mubiji kwitukwasha byepi kuyuka buneme bwa kulama muchima wetu wa kifwanyikizho?

⁴ Pa Byambo bya Maana 4:23, kyambo kya “muchima” bekingijisha kulumbulula ‘muntu wa mukachi’ nangwa’mba ‘mukachi mwafyamika.’ (Tangai Salamo 51:6 ne tubyambo twa munshi.) Mu ñambilo ikwabo, “muchima” ulumbulula milanguluko yo twikala nayo, byo tumvwa, bintu byo tukeba kuba ne byo tukeba kwikala nabyo. Ko kuba’mba muchima ulumbulula byo tuji mukachi bibula kumweka ku bantu.

⁵ Akilangulukai pa butuntulu bwetu bwa mubiji byo bwakonsha kulumbulula buneme bwa kuyuka byo tuji mukachi. Kitanshi, pakuba’mba twikale na butuntulu bwa mubiji bwawama, twafwainwa kuja kajo kawama ne kukaya makayo akosesha mubiji kimye kyonse. Byo byo kikala ne na bulunda bwetu ne Lesa. Pa kuba’mba twikale na bulunda bwakosa ne Lesa, twafwainwa kujanga kajo kawama pa juba pa juba, ko kuba’mba kutanga Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo, kabiji twafwainwa kumwesha patoka’mba tuji na lwitabilo mwi Yehoba. Tumwesha lwitabilo lwetu mwi Yehoba kupichila mu kwingijisha bintu byo tufunda ne kwamba pa lwitabilo lwetu. (Loma 10:8-10; Yako. 2:26) Kya bubiji, na mambo a mwekelo yetu, twakonsha kulanguluka’mba tuji na butuntulu bwa mubiji bwawama bino mukachi saka tuji na kikola. Kyo kimotu, na mambo a kwingila mingilo ya Lesa, twakonsha kulanguluka’mba tuji na lwitabilo lwakosa, bino bya kusakasaka byatama saka bibena kujimba mizhazhi mu muchima wetu. (1 Ko. 10:12; Yako. 1:14, 15) Twafwainwa kuvulukanga’mba Satana ukeba kubika milanguluko yatama mu muchima wetu. Ñanyi jishinda jo engijisha pa kuba bino? Kabiji twakonsha kwizhikijila byepi?

6. Satana ukeba’mba twikale byepi, kabiji wingijisha ñanyi mashinda pa kuba bino?

⁶ Satana nsatuki ulengulula mizhilo ya Yehoba kabiji ukebatu bintu byo atemwa mwine,  kabiji ukeba’mba ne atweba twikale byonka byo aji. Satana kechi wakonsha kwitukanjikizha kulanguluka byonka byo alanguluka ne kuba bintu byo oba ne. Onkao mambo, wingijisha mashinda avula bingi pa kuba’mba etulengela kwikala byonka byo aji. Jishinda jimo jo engijisha ke kwitulengela kwikala pamo na bantu balondela byubilo byanji. (1 Yoa. 5:19) Uketekela’mba tukatendeka kupwanañana nabo nangwa kya kuba twayuka’mba kupwanañana na babi “kuvulañanya” milanguluko yetu ne byubilo byawama. (1 Ko. 15:33) Kano kakose kaingijile ku Mfumu Solomone. Wasongwele banabakazhi bavula bingi bapopwelanga balesa ba bubela kabiji mu kuya kwa kimye, “bamutwajile mungi” kabiji “baongwelenga muchima wanji pachepache” ne kumufumya kwi Yehoba.—1 Mfu. 11:3; tubyambo twa munshi.

7. Ñanyi jishinda jikwabo Satana jo engijisha pa kusampanya milanguluko yanji, kabiji mambo ka o twafwainwa kujimukila?

⁷ Satana wingijisha mafilimu ne mitanchi ya pa televizhonyi kusampanya milanguluko yanji. Wayuka’mba mashimikila etusangajika ne kwitufunjisha byo twafwainwa kulangulukanga ne kuba bintu. Yesu waingijishanga jino jishinda pa kufunjisha bantu. Akilangulukai pa kishimpi kyanji kya mwina Samaliya wawamine muchima ne kya mwana wafumine pa nzubo ne kuya na konauna nsabo yanji. (Mat. 13:34; Luka 10:29-37; 15:11-32) Pano bino, bantu baji na milanguluko ya kwa Satana bakonsha kwingijisha mashimikila kwitulengela kwikala na milanguluko yatama. Twafwainwa kuyuka pa kupelela. Mafilimu ne mitanchi ya pa TV yakonsha kwitusangajika ne kwitufunjishapo bintu bimo kwa kubula kwitutamishisha milanguluko yetu. Bino twafwainwa kujimuka. Pa kusala bya kisangajimbwe, twafwainwa kwishikisha’mba, ‘Nanchi awe filimu nangwa mutanchi wa pa TV ubena kumfunjisha’mba kijitu bulongo kuba bintu bisakasaka mubiji wami nyi?’ (Nga. 5:19-21; Efi. 2:1-3) Mwafwainwa kuba byepi inge mwamona kuba’mba mutanchi wa pa TV ubena kutundaika milanguluko ya kwa Satana? Muchinuzhukaitu byonka byo muchina kikola kyatama bingi kisambukilañana.

8. Bansemi bakonsha kukwasha byepi baana babo kuzhikijila michima yabo?

 ⁸ Bansemi muji na mwingilo wanema bingi wa kuzhikijila baana benu pa kuba’mba Satana abule kubika milanguluko yatama mu michima yabo. Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, mwibikako bingi kuzhikijila baana benu ku bikola. Muwamisha pa mazubo enu kabiji mutaya bintu byonse byakonsha kwimutela bikola anweba bene nangwa baana benu. Mu jishinda jimotu, mwafwainwa kuzhikijilanga baana benu ku mafilimu, mitanchi ya pa TV, makayo a pa kompyuta ne makeyala a pa Intaneti akonsha kulengela baana benu kwikala na milanguluko ya kwa Satana. Yehoba wimupa luusa lwa kukwasha baana benu kwikala balunda nanji. (Maana 1:8; Efi. 6:1, 4) Onkao mambo, kechi mwafwainwa kuchina kulenga mizhilo ya pa nzubo yaimena pa malamuna a mu Baibolo ne. Buulai baana benu bintu byo bakonsha kutamba ne byo bafwainwa kubula kutamba, kabiji bakwashai kuyuka ene mambo o mwabikilako yoyo mizhilo. (Mat. 5:37) Inge baana benu bakoma, bafunjishai bya kwifuukwila bene kyawama ne kyatama monka mwayila mizhilo ya Yehoba. (Hebe. 5:14) Kabiji vulukainga kuba’mba baana benu bafunjilako ku byo mwamba, pano bino, bafunda byavula kupichila mu kumona byo muba.—Mpitu. 6:6, 7; Loma 2:21.

9. Ñanyi mulanguluko umo Satana ye atundaika, kabiji mambo ka o atamina?

⁹ Kabiji Satana ukeba kubika milanguluko yanji mu muchima wetu kupichila mu kwitulengela kuketekela mu maana a bantu ne kulengulula milanguluko ya Yehoba. (Kolo. 2:8) Akilangulukaitu pa mulanguluko umo utundaika Satana wa kuba’mba kintu kyanema mu bwikalo bwa muntu ke kwikala na bunonshi. Bantu baji na ino milanguluko bakonsha kunonka nangwa ne. Nangwatu inge banonka nangwa ne, baji mu kizumba. Mambo ka? Mambo bakonsha kutatu muchima pa kukeba mali avula kya kuba babika ne bumi bwabo mu kizumba, kabiji basha bisemi ne kusankilapotu bulunda bwabo ne Lesa pa kuba’mba banonke. (1 Timo. 6:10) Tusanchila bingi Shetu wa mwiulu pa kwitukwasha kwikala na muchima wa kubula kutemwa mali.—Sapwi. 7:12; Luka 12:15.

10-11. (a) Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba twizhikijile? (b) Bakasopa bajingako kala baubanga byepi, kabiji jiwi jetu ja mu muchima jakonsha kwingila byepi nobe kasopa?

¹⁰ Pa kuba’mba tuzhikijile bulongo muchima wetu, twafwainwa kuyuka bintu byakonsha kumubika mu kizumba ne kwibichinuzhuka bukiji bukiji. Kyambo kyatuntululwa’mba “lama” pa Byambo bya Maana 4:23 kituvululamo mwingilo waingilanga bakasopa. Mu moba a Mfumu Solomone, bakasopa baimananga peulu ya nsakwa ya muzhi ne kujimunako bantu inge bamona balwanyi na kwiya. Kulanguluka pa kino kwitukwasha kuyuka byo twafwainwa kuba pa kuba’mba twizhikijile ku milanguluko ya kwa Satana.

¹¹ Mu kimye kya kala, bakasopa baingijilanga pamo na balamanga bibelo bya muzhi. (2 Sam. 18:24-26) Bakasopa baikalanga peulu ya nsakwa ne balamanga bibelo baingijilanga pamo pa kuba’mba bazhikijile muzhi kupichila mu kushinka binzhilo inge balwanyi ke beye. (Ne. 7:1-3) Jiwi jetu ja mu muchima * jo twafunjisha na Baibolo jakonsha kwingila nobe kasopa ne kwitujimunako inge Satana ke akebe kubika milanguluko yatama mu muchima wetu. Kimye kyonsetu inge jiwi jetu ja mu muchima jitujimunako, twafwainwa kwijumvwina ne kushinka binzhilo, ko kuba’mba kuchinuzhuka bintu byatama.

12-13. Twakonsha kwesekwa kuba ka, bino twafwainwa kuba byepi?

¹² Akilangulukai pa jishinda jimo jo twakonsha  kwizhikijilamo ku milanguluko ya kwa Satana. Yehoba witufunjisha’mba “kange [twambenga] pa bulalelale ne pa bubipisho bonse nangwa pa lwiso . . . ne.” (Efi. 5:3) Pano tukoba byepi inge kya kuba bakwetu pa nkito nangwa pa sukulu batendeka kwamba pa bulalelale? Twayuka’mba twafwainwa kukana “byubilo bya bumbulwa kwakamwa Lesa ne bya kusakasaka bya pano pa ntanda.” (Titu. 2:12) Kasopa wetu, ko kuba’mba jiwi jetu ja mu muchima, jakonsha kwitujimunako. (Loma 2:15) Abya tukejumvwina nyi? Twakonsha kuponena mu lweseko ne kutendeka kuteleka ku misambo ya bakwetu nangwa kutala pa bipikichala byo babena kwitumina. Pano bino, twafwainwa kushinka binzhilo byetu kupichila mu kuletapo misambo ingi nangwa kufumapo.

¹³ Kikebewa kuchinchika pa kuba’mba tukane kulondela milanguluko yatama ya bakwetu nangwa kuba bintu byo betukanjikizha. Twakonsha kushiinwa’mba Yehoba umona byo twibikako kukana bintu byatama, kabiji uketupa bulume ne maana akebewa pa kuba’mba tukane milanguluko ya kwa Satana. (2 Moba 16:9; Isa. 40:29; Yako. 1:5) Pano nga atweba bene twafwainwa kubanga ka pa kuba’mba tuzhikijilenga muchima wetu?

14-15. (a) Ku ñanyi bintu ko twakonsha kushinkwila muchima wetu, kabiji twakonsha kuba byepi bino? (b) Byambo bya Maana 4:20-22 bitukwasha byepi bya kuba pa kuba’mba tumwenengamo bingi mu kutanga Baibolo? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba “ Kulanguluka-languluka pa byo Mubena Kufunda.”)

¹⁴ Pa kuba’mba tuzhikijile muchima wetu, kechi twafwainwa kupelelatu pa kushinka binzhilo ku milanguluko yatama ne, bino twafwainwa ne kwibishinkwila ku milanguluko yawama. Langulukai jibiji pa nsakwa ya muzhi yo twajikwambapo kala. Kalama wa kibelo washinkanga binzhilo inge balwanyi ke beye, bino pa bimye bikwabo washinkulanga binzhilo pa kuba’mba batwezhe mu muzhi kajo ne bintutu bikwabo byakebewanga. Inge kechi bashinkulanga binzhilo ne, bantu mu muzhi inge bafwanga ku nzala. Ne atweba kyo kimotu, twafwainwa kushinkulanga muchima wetu kimye kyonse pa kuba’mba milanguluko ya Lesa itwelengamo.

¹⁵ Mu Baibolo muji milanguluko ya Yehoba, onkao mambo, inge ketutange Baibolo, ko kuba’mba tubena kuswisha milanguluko ya Yehoba kuba’mba itutangijilenga mu byonse byo tuba. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mumwenengamo mu kutanga Baibolo? Kulomba kwanema bingi. Nyenga umo waambile’mba: “Saka nkyangye kutendeka kutanga Baibolo, ndomba kwi Yehoba kuba’mba ankwashe ‘mmone bulongo bintu byawama’ biji mu Mambo anji.” (Sala. 119:18) Kabiji twafwainwa ne kulangulukanga pa byo tutanga. Inge twalomba, twatanga ne kulanguluka-langulukapo, Mambo a Lesa akafika “mukachi ka muchima [wetu],” kabiji kiketukwasha kutemwa milanguluko ya Yehoba.—Tangai Byambo bya Maana 4:20-22; Sala. 119:97.

16. Bavula bamwenamo byepi mu kutamba JW Broadcasting?

¹⁶ Jishinda jikwabo mo tuswishisha milanguluko ya Lesa kwikala mu muchima wetu ke kutamba JW Broadcasting^®. Bamulume ne mukazhi bamo baambile’mba: “Mitanchi ya pa ñondo pa ñondo yo tutamba kine ke mikumbu ya milombelo yetu. Itukosesha ne kwitutundaika inge twaikala na bulanda nangwa binyenge. Kabiji tuteleka ku nyimbo ikwabo ya pa jw.org. Twiijizha inge tubena kuteka kajo, pa kupyanga mu nzubo, nangwa inge tubena kutoma makabekabe.” Ino mitanchi itukwasha kuzhikijila muchima wetu. Itufunjisha kulanguluka byonka bilanguluka Yehoba ne kukana milanguluko ya kwa Satana.

17-18. (a) Kwesakana na byaamba 1 Bamfumu 8:61, ñanyi kintu kimweka inge ketwingijishe bintu bitufunjisha Yehoba? (b) Twakonsha kufunjilako ka ku byapichilemo Mfumu Hezekiya? (c) Kwesakana na lulombelo lwa kwa Davida lwanembwa pa Salamo 139:23, 24, ñanyi bintu byo twafwainwa kulombapo?

¹⁷ Kimye kyonse inge twamona byawama bifuma mu kuba bintu byawama, lwitabilo lwetu lukoselako. (Yako. 1:2, 3) Tumvwa bingi bulongo  mambo tulengela Yehoba kwitumona’mba baana banji, kabiji twibikako kutwajijila kumutokesha ku muchima. (Maana 27:11) Lweseko lonse lo tupitamo lwitulengela kumwesha kuba’mba kechi twingijila Shetu wa butemwe na michima ibiji ne. (Sala. 119:113) Tumwesha’mba twatemwa Yehoba na muchima yense, kabiji tukatwajijila kukookela mikambizho yanji ne kuba kyaswa muchima wanji.—Tangai 1 Bamfumu 8:61.

¹⁸ Nanchi bimye bimo twakonsha kulubankanya nyi? Ee, mambo twibambulwa kulumbuluka. Inge twituntula, twafwainwa kuvuluka byapichilemo Mfumu Hezekiya. Walubankenye, bino walapijile, kabiji watwajijile kwingijila Yehoba “na muchima yense.” (Isa. 38:3-6; 2 Moba 29:1, 2; 32:25, 26) Twayai tutwajijile kukana meseko a kwa Satana a kukeba’mba twikale na milanguluko yanji. Twayai tulombenga kuba’mba Lesa etupe “muchima wa lukookelo.” (1 Mfu. 3:9; tangai Salamo 139:23, 24.) Twakonsha kutwajijila kwikala ba kishinka kwi Yehoba inge saka tulama muchima wetu kukila bintu byonse.