Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Pa jibwe panembwa’mba: “Hagafu mwana wa kwa Hagavi Wafingwa kwi Yahweh Sabaot”

Nanchi mwayuka nyi?

Nanchi mwayuka nyi?

Byambo byanembelwe kala pa mabwe byakwatankana byepi na byaamba Baibolo?

MU KISHIMIKWA mo balamina bintu bya kala (Bible Lands Museum) kiji mu Yelusalema, muji jibwe paji byambo byo banembele pakachi ka myaka 700 ne 600 B.C.E. Jino jibwe bejitolele mu kilende kyo basongele mu jibwe kwipi na muzhi wa Hebulona mu Isalela. Paji byambo bya kuba’mba: “Hagafu mwana wa kwa Hagavi wafingwa kwi Yahweh Sabaot.” Bino byambo byakwatankana byepi na Baibolo? Bimwesha’mba bantu bavula bajingako mu kimye kyanembelwenga Baibolo bayukile jizhina ja Lesa ja Yehoba janembelwe na bisopelo bya Kihebelu bya YHWH kabiji bejingijishanga mu bwikalo bwabo. Byambo bikwabo byo bataaine mu bino bilende bimwesha kuba’mba bantu baingijishanga bino bilende kusambakenapo ne kufyama, batemenwe kunemba jizhina ja Lesa pa lubumbulu, ne mazhina abo mwajinga bisopelo bya jizhina ja Lesa.

Shayuka wafunda pa milaka ne Baibolo wa Kihebelu wa pa sukulu mukatampe wa mu Georgia aye Rachel Nabulsi, waambile’mba: “Kwingijisha jizhina ja YHWH bimye byavula kyanema bingi. . . . Byambo byanembelwe pa mabwe kala bimwesha kuba’mba bantu baikalanga mu Isalela ne mu Yuda banemekele bingi jizhina ja Lesa.” Kino kyakwatankana na byanembwa mu Baibolo, mambo jizhina ja Lesa janembwa mu bino bisopelo bya Kihebelu YHWH, jitanwamo bimye byavula. Kabiji mazhina avula aji mu Baibolo mwavwangwa bisopelo bya jizhina ja Lesa.

Byambo bya kuba’mba “Yahweh Sabaot,” byo banembele pa jibwe, bilumbulula’mba “Yehoba wa mabumba.” Kino kimwesha’mba bantu bajingako mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, javula baingijishanga jizhina ja Lesa ne byambo bya kuba’mba “Yehoba wa mabumba.” Kabiji kino kyakwatankana na Baibolo byo aingijisha byambo bya kuba’mba “Yehoba wa mabumba.” Kabiji bino byambo bitanwamo bimye 283 mu Binembelo bya Kihebelu, kikatakata mu buku wa Isaya, Yelemiya ne Zekaliya.