Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

“Bufumu Bwami Kechi bwa Pano pa Ntanda Ne”

“Bufumu Bwami Kechi bwa Pano pa Ntanda Ne”

“Kino . . . kyo kyo naishijile pano pa ntanda kuba’mba nshimune bukine.”—YOA. 18:37.

NYIMBO: 15, 74

1, 2. (a) Bantu mu ntanda babena kwabenamo byepi? (b) Ñanyi mepuzho o tusakukumbula mu uno mutwe?

NYENGA umo ku bulenge bwa Europe waambile’mba: “Kufumatu ku bwanyike namonanga bantu na kuba bakwabo nshiji. Onkao mambo, nalengulwile bipanyi bya bumulwila ntanda byajinga mu kyalo kyetu, kabiji natundaikilenga milanguluko yo bamonanga bavula amba yo yawama. Kabiji pa myaka yavula najinga mukambwe wa mwanamulume wajinga mbanzhi.” Mulongo umo ku bulenge bwa Africa watemenwe bingi bukapondo. Waambile’mba: “Nalangulukanga’mba mutundu wami wawama kukila mitundu yonse ya bantu, kabiji natwelele ne mu kipanyi kya bumulwila ntanda. Betubuujile kwipaya balwanyi betu na miketo, nangwatu boba bajinga ba mu mutundu wetu batundaikanga bipanyi bikwabo.” Nyenga wikala mu kyalo kiji pakachi ka Europe waambile’mba: “Najinga na misalululo, kabiji nashikilwe yense wafumine ku kyalo kingi nangwa wayanga mu bupopweshi bwapusana na bo najingamo.”

2 Byubilo byajinga na bano bantu basatu bo twaambapo byo byasampukila ne pa katele mu ntanda ano moba. Malwañano a kukeba bwana bwa bene avula bingi, mabano mu bipanyi bya bumulwila ntanda auba ne woo, kabiji mu byalo byavula, bantu bafuma mu byalo bingi kechi bebekazha bulongo ne. Byonkatu byaambijile jimo Baibolo, bantu “babula kukeba kumvwañana” bavula bingi mu ano moba a kupelako. (2 Timo. 3:1, 3) Byo kiji kuba’mba bantu mu ntanda babena kwabenamo, bena Kilishitu bafwainwa kuzhikijila byepi lukwatankano? Twakonsha kufunjilako byavula ku byaubile Yesu mu myaka kitota kitanshi kimye mu ntanda kyo mwabujile mutende na mambo a bya bumulwila ntanda. Twayai twisambe pa bishinka bikatampe bisatu: Mambo ka Yesu o akanyijile kwivwanga mu bya bumulwila ntanda? Wamwesheshe byepi kuba’mba bakalume ba Lesa kechi bafwainwa kwivwanga mu bya bumulwila ntanda ne? Kabiji Yesu wafunjishe byepi kuba’mba bukapondo kechi bwawama ne?

YESU BYO AMONANGA MABUMBA AKEBANGA KUTAMBULA BWANA BWA BENE

3, 4. (a) Bayudea baketekejile’mba Yesu ukoba ka inge waiya? (b) Baana ba bwanga nabo baketekejilenga’mba Yesu usakuba byepi?

3 Bayudea bavula Yesu bo asapwijilengako bakebeshe bingi kufuma mu kafulumende wa Loma. Jibumba ja Bayudea basatukijile kafulumende wa bena Loma jatundaikilenga bantu kusatukila uno kafulumende. Bantu bavula bakebelenga kwikala na bwana bwa bene balondejile milanguluko ya kwa Yudasa mwina Ngalilea. Wajinga mesiasa wa bubela watwajile bantu bavula mungi mu myaka kitota kitanshi. Shayuka wa bintu byamwekele kala wajinga muyudea aye Josephus waambile’mba Yudasa “walengejile bantu bavula bingi kusatukila kafulumende, ne kwendeleka boba bapainenga misonko ku bena Loma amba bileya.” Onkao mambo, bena Loma baipayile Yudasa. (Byu. 5:37) Bayudea bamo basatukile batendekele kwipaya bantu pa kuba’mba bafikizhe byo bakebelenga.

4 Kununga pa bano Bayudea basatukile, kwajinga Bayudea bakwabo batengejilenga kwiya kwa Mesiasa wa bumulwila ntanda. Baketekejilenga’mba uno Mesiasa inge waiya, ukalengela kisaka kyabo kutumbalala ne kufuma mu kikonkoji kya bena Loma. (Luka 2:38; 3:15) Bavula baketekejilenga’mba Mesiasa ukekajika bufumu mu Isalela pano pa ntanda. Kabiji Bayudea bavula bapalañenejilemo bakabwela mu ntanda yabo. Vulukai kuba’mba pa kimye kimo Yoano Mubatizhi waipwizhe Yesu amba: “Nanchi yenu twatengejilenga nyi, inyi kukeya muntu ungi?” (Mat. 11:2, 3) Kyamweka Yoano wakebelenga kuyuka inge kwajinga mukwabo wafwainwe kuba bintu byonse byatengejilenga Bayudea. Kabiji baana ba bwanga babiji Yesu bo ataaine mu jishinda saka baya ku Emasa kimye kyo asangwilwe nabo kuji bintu byo baketekejilenga Mesiasa kufikizha bino kechi byafikile ne. (Tangai Luka 24:21.) Kabiji byo papichiletu kimye kicheche, batumwa baipwizhe Yesu amba: “Nkambo, nanchi mubena kubwezha bufumu ku bena Isalela pa kyonka kino kimye nyi?”—Byu. 1:6.

5. (a) Mambo ka bantu mu Ngalilea o bakebejilenga’mba Yesu ekale mfumu wabo? (b) Yesu wibakwashishe byepi kupimpula ndangulukilo yabo?

5 Abino bintu byo baketekejilenga pe Mesiasa byalengejile bantu ba mu Ngalilea kukeba’mba Yesu ekale mfumu wabo. Kyamweka balangulukilenga’mba Yesu ye ntangi wawama, mambo waambanga bulongo, wabukanga bikola, ne kujiisha bantu bajinga na nzala. Kimye Yesu kyo ajishishe banabalume 5,000, wayukile byajinga mu michima ya bantu. “Yesu byo ayukile’mba bakeba kwiya na kumukwata kuba’mba ekale mfumu, wafumineko ne kubwela ku mutumba kwa bunke bwanji.” (Yoa. 6:10-15) Kyamweka pa juba jalondejilepo, bantu bajinga ku bushiya bwa Kalunga ka Ngalilea baubile nobe balubako ku mulanguluko wabo wa kuswanyika Yesu pa bufumu. Kepo Yesu alumbulwijile bantu byajinga mwingilo wanji. Waishile kufunjisha bantu mambo awama, kechi kwibapa bintu bya mu bwikalo kuba’mba kisaka kyabo kimwenemo ne. Wibabuujile’mba: “Kange mwingijilenga kajo konaika ne, bino ingijilainga kajo ka myaka kakemulengela kwikala na bumi bwa myaka ne myaka.”—Yoa. 6:25-27.

6. Yesu wamwesheshe byepi kuba’mba kechi wakebelenga bufumu pano pa ntanda ne? (Monai kipikichala kitanshi.)

6 Byo kwashajiletu pacheche kuba’mba bamwipaye, Yesu wayukile’mba baana banji ba bwanga baketekejilenga’mba usakwikala mfumu pano pa ntanda mu Yelusalema. Wibakwashishe kupichila mu kwibela kishimpi kya mali a mpondo. Kino kishimpi kimwesha’mba “muntu . . . wa mu kisemi kya bufumu,” ko kuba’mba Yesu, wafwainwe kufumapo, kabiji pafwainwe kupita kimye pa kuba’mba akabwele. (Luka 19:11-13, 15) Kabiji Yesu wabuujile bantangi ba mu bufumu bwa bena Loma amba kechi wivwanga mu bya bumulwila ntanda ne. Pontiusa Pilato waipwizhe Yesu amba: “Nanchi obewa wi Mfumu wa Bayudea nyi?” (Yoa. 18:33) Kampe uno kitumbafumu waakaminwe’mba Yesu usakulengela bantu kusatukila bufumu, kabiji kino kintu kyamwikele bingi ku muchima Pilato. Yesu wakumbwile’mba: “Bufumu bwami kechi bwa pano pa ntanda ne.” (Yoa. 18:36) Kechi wakonsheshe kwivwanga mu bya bumulwila ntanda ne, mambo Bufumu bwanji bwajinga bwa mwiulu. Wabuujile Pilato amba mwingilo wanji pano pa ntanda wajinga wa ‘kushimuna bukine.’—Tangai Yoano 18:37.

Nanchi mwata muchima pa makatazho a mu ntanda nyi, inyi pa Bufumu bwa Lesa? (Monai jifuka 7)

7. Mambo ka o kyakatezha kuchinuzhuka kutundaika bantu bakeba kwikala na bwana bwa bene?

7 Inge twayuka mwingilo wetu byonkatu Yesu byo ayukile mwingilo wanji, tukachinuzhuka kutundaika mabumba a bantu akeba kwikala na bwana bwa bene mu byambo nangwatu mu byubilo. Kino kechi kyapeela ne. Kalama wenda umo waambile’mba: “Bantu ku ino mpunzha batemwa bingi bya bumulwila ntanda. Batemwa bingi kyalo kyabo, kabiji bavula balanguluka’mba kutambula bwana bwa bene kukebalengela kwikala bulongo. Kyawamakotu ke kya kuba’mba, balongo batwajijila kukwatankana kupichila mu kuta muchima pa mwingilo wa kusapwila mambo awama a Bufumu. Bapembelela Lesa kuba’mba ye yenkatu ukapwisha nshiji ne makatazho akwabo o tupitamo.”

YESU WAUBILE BYEPI NA MILUKUCHI YA BUMULWILA NTANDA YALETELENGA MABANO?

8. Lumbululai byajinga misonko yapananga Bayudea kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda.

8 Nshiji javula yo ilengela bantu kuzhingila ne kutwela mu bumulwila ntanda. Kimye Yesu kyo ajinga pano pa ntanda, kintu kimo kyazhingijishanga bingi bantu ke kupana misonko. Bunsatuki bwa kwa Yudasa mwina Ngalilea bo twaambapo kala, bwaishile na mambo a mukambizho wa kuba’mba bantu bonse banembeshe mazhina pa kuba’mba bapanenga misonko ku bufumu bwa Loma. Bantu balondelanga mafunjisho a kwa Yesu bebambilanga kupana misonko yavula bingi, nabiji pa bintu byo bajinga nabyo, mpunzha po baikalanga, ne mazubo. Kabiji mazhikakanwa ajinga na bantu batambulanga misonko avujile bingi kya kuba bantu kechi bakasulukile ne. Bamo batambulanga misonko bapotanga bifulo bikatampe pa kuba’mba bamwenemo nsabo mu misonko yo batambulanga. Zakyasa, wajinga mukulumpe wa basonkeshi mu Yeliko, wanonkele bingi na mambo a kutambula mali ku bantu mu lunkanankana. (Luka 19:2, 8) Abino byubilo byo byajinga ne na basonkeshi bavula.

9, 10. (a) Balwanyi ba kwa Yesu bamwesekele byepi kuba’mba evwange mu bya bumulwila ntanda? (b) Tufunjilako ka ku byakumbwile Yesu? (Monai kipikichala kitanshi.)

9 Balwanyi ba kwa Yesu baishile ne kumweseka kuba’mba bamone byo alangulukangapo pa kupana misonko. Bamwipwizhe pa “musonko” wa ndenali umo wapananga bantu ku bufumu bwa bena Loma. (Tangai Mateo 22:16-18.) Bayudea bashikilwe bingi uno musonko. Uno musonko wamweshanga’mba babena kukookela bufumu bwa bena Loma. “Baana ba bwanga ba kwa Heloda” baipwizhe Yesu na mulanguluko wa kuba’mba inge akane kupana musonko, bamupemo mambo a kuba’mba nsatuki. Kabiji balangulukilenga’mba inge Yesu ambe’mba kijitu bulongo kupana uno musonko, baana banji ba bwanga basakuleka kumulondela.

10 Yesu kechi wakebele kwivwanga mu milukuchi ya misonko ne. Aye waambile’mba: “Panai bintu bya kwa Kesala kwi Kesala, kabiji bintu bya kwa Lesa, kwi Lesa.” (Mat. 22:21) Kabiji Yesu wayukile’mba bantu batambulanga misonko bajinga bingi na mazhikakanwa. Pano bino, Yesu kechi wakebelenga kuleka kuba bintu byanema byo aishijile ne kutendeka kwamba pa misonko ne. Watele muchima pa Bufumu bwa Lesa mambo bo bukapwisha makatazho onse a bantu. Onkao mambo, wafunjishe baana banji ba bwanga bonse byo bafwainwe kubanga. Bafwainwa kuchinuzhuka kwivwanga mu bya bumulwila ntanda, nangwatu bintu bimo bimweke kutama byepi kechi bafwainwa kwivwangamo ne. Bena Kilishitu bakeba Bufumu bwa Lesa ne bololoke bwanji. Boba bino kwa kubula kwijizhanya pa bibena kumweka mu ntanda nangwa kwamba pa nshiji.—Mat. 6:33.

11. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tukwashe bantu kuleka kuba nshiji?

11 Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula baleka kwivwanga mu bya bumulwila ntanda byo batemenwe bingi kala. Nyenga wa ku Britain waambile’mba: “Byo nafunjile pa bwikalo bwa bantu pa sukulu mukatampe byandengejile kwikala na milanguluko yatama. Nakebelenga kulwilako luusa lwa bantu bafita mambo a kuba’mba betubanga bingi nshiji. Nangwa kya kuba nayukile bingi kushinda mapata, pano bino, kechi mwafumine byawama ne. Kechi nayukile’mba bintu bilengela misalululo ya bikoba byafwainwa kufumamo mu michima ya bantu ne. Byo natendekele kufunda Baibolo, nafunjile kuba’mba nafwainwa kufumya ndangulukilo yatama mu muchima wami. Kabiji nyenga muzungu ye wankwashishe bingi. Luno nepainiya wa kimye kyonse kabiji nji mu kipwilo kya mulaka wa kwamba na maboko, kabiji mbena kufunda bya kukwasha bantu ba mitundu yonse.”

“BWEZHA MPOKO YOBE MU KIKWA”

12. Yesu wajimwineko baana banji ba bwanga kuchinuzhuka ñanyi “mbizho”?

12 Yesu byo ajinga pano pa ntanda, bupopweshi bwivwangile bingi mu bya bumulwila ntanda. Buku walumbulula byaikalanga bantu mu Pelisitina mu moba ajingako Kilishitu (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) waamba’mba “mabumba a bupopweshi a Bayudea aingilangatu byonka bingila bipanyi bya bumulwila ntanda lelo jino.” Onkao mambo, Yesu wajimwineko baana banji ba bwanga amba: “Saka mulaba; jimukai na mbizho ya Bafaliseo ne mbizho ya kwa Heloda.” (Mako 8:15) Byo aambile pe Heloda watazhizhenga ku baana ba bwanga ba kwa Heloda. Bafaliseo batundaikilenga Bayudea kutambula bwana bwa bene. Buku wa Mateo wamwesha kuba’mba Yesu wavwangilemo ne Basadusea kimye kyo aambile bino byambo. Basadusea abo kechi bakebelenga’mba Bayudea batambule bwana bwa bene ne. Mambo bavula bajinga pa bifulo bikatampe mu bufumu bwa bena Loma. Yesu wajimwineko baana banji ba bwanga kuchinuzhuka mbizho nangwa’mba mafunjisho a ano mabumba asatu. (Mat. 16:6, 12) Uno mwisambo waikeleko byo papichiletu kimye kicheche kufuma po bakebelenga kukwata Yesu kuba’mba ekale mfumu.

13, 14. (a) Bya bupopweshi ne bya bumulwila ntanda bileta byepi malwañano ne nshiji? (b) Mambo ka o kyabujila kuyilamo kupwisha nshiji kupichila mu kulwa? (Monai kipikichala kitanshi.)

13 Bupopweshi inge bwivwanga mu milukuchi ya bumulwila ntanda, javula mufuma malwañano. Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda. O ene mambo bañanga bakatampe ne Bafaliseo o bafuukwijilepo kwipaya Yesu. Balangulukilenga’mba wakonsha kwibangata bifulo byabo mu bupopweshi ne mu bya bumulwila ntanda. Baambile’mba: “Umvwe tumuleke, bantu bonse basakumwitabila kabiji bena Loma bakeya ne kwitwangata mpunzha yetu ne kisaka kyetu.” (Yoa. 11:48) Onkao mambo, Ñanga Mukatampe aye Kaifasa ye wajinga kulutwe mu kukeba kwipaya Yesu.—Yoa. 11:49-53; 18:14.

14 Kaifasa watumine bashilikale kuya na kukwata Yesu bufuku. Yesu wayukile byajinga milanguluko yabo, onkao mambo, byo ajinga na kijiilo kyapeleleko na batumwa banji, wibabuujile kukeba mapoko. Basendele mapoko abiji kabiji wiengijishe kwibafunjisha kishinka kyanema bingi. (Luka 22:36-38) Bonkabwa bufuku, Petelo waingijishe mpoko kukopola kutwi kwa umo pa baishile na kukwata Yesu. Petelo wazhingijile bingi pa kumona nshiji yo baubile Yesu pa kwiya na kumukwata bufuku. (Yoa. 18:10) Bino Yesu waambijile Petelo amba: “Bwezha mpoko yobe mu kikwa, mambo bonse basenda mpoko bakafwa ku mpoko.” (Mat. 26:52, 53) Luno lufunjisho lwakwatankene bingi na byalombele Yesu bonkabwa bufuku kuba’mba kechi bafwainwe kwikala ba pano pa ntanda ne. (Tangai Yoano 17:16.) Bafwainwe kulekela Lesa mwine kwiya na kufumyapo nshiji yonsetu.

15, 16. (a) Mambo a Lesa akwasha byepi bena Kilishitu kuchinuzhuka malwañano? (b) Ñanyi lupusano Yehoba lo amona pano pa ntanda lelo jino?

15 Nyenga wa ku bulenge bwa Europe ye twaambapo ku ntendekelo ya uno mutwe naye wafunjile kino kishinka. Waambile’mba: “Nataana kuba’mba malwañano kechi apwisha nshiji ne. Namwene kuba’mba aba batemwa kulwa javula bo bafwa. Kabiji bavula kechi bekala na lusekelo ne. Natemenwe byo natangile mu Baibolo, nataaine kuba’mba Lesa ye yenkatu wafwainwa kuleta bunchibamambo bwaoloka pano pa ntanda. Pa myaka 25 yapitapo, abino byo byambo byo nasapwilanga.” Mulongo wa ku bulenge bwa Africa wasankilapo jifumo ne kutendeka kwingijisha “mpoko ya mupashi,” ko kuba’mba Mambo a Lesa a mutende o asapwila ku bantu nangwa kya kuba kechi ba mu mukoka wanji ne. (Efi. 6:17) Nyenga mukwabo wa ku Europe byo aikeletu Kamonyi wa kwa Yehoba, wasongwelwe ku mulongo wa mu mukoka ye ashikilwe kala. Abano bonse basatu bo twaambapo bapimpwile byubilo byabo mambo bakebele kulondela mu ngayo ya kwa Kilishitu.

16 Luno lupimpu lo baubile lwanema bingi. Baibolo waesakanya byubilo bya bantu ku kupoota ne kuvwandauka kwa mema pa kalunga. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Lum. 13:1) Nangwa kya kuba bya bumulwila ntanda bilengela bantu kuzhingila, kuleta mabano ne malwañano, atweba twatwajijila kwikala mu mutende ne kukwatankana. Kabiji Yehoba byo amona bantu mu ntanda byo baabenamo, kimusangajika bingi ku muchima pa kumona bya kwatankana bantu banji.—Tangai Zefwaniya 3:17.

17. (a) Mu ñanyi mashinda asatu mo twakonsha kutundaikila lukwatankano? (b) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

17 Twamona kuba’mba twakonsha kutundaika lukwatankano lwa bena Kilishitu mu ano mashinda asatu: (1) Kuketekela’mba Bufumu bwa Lesa bo bukapwisha nshiji yonse, (2) kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda, ne (3) kuchinuzhuka malwañano. Kimye kimo, misalululo yakonsha konauna lukwatankano lwetu lwa bena Kilishitu. Mu mutwe walondelapo tukesamba byo twakonsha kushinda uno muteeto byonka byaubile bena Kilishitu mu moba a batumwa.