Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

JISHIMIKILA JA BWIKALO

Lesa Wantekeneshe mu Makatazho Ami Onse

Lesa Wantekeneshe mu Makatazho Ami Onse

Ku kitulu kya mukola wa Indus, mu kyalo kitelwa luno amba Pakistan ko kuji muzhi wa kala wa Sukkur. Mu uno muzhi momo nasemekejilwe, pa 9 November, mu 1929. Pa kyokya kimye, bansemi bami batambwile mabuku ajinga na misombelo yakema ku mishonale muzungu. Byo nakomeneko, ano mabuku alumbulula Baibolo o ankwashishe kufunda bukine.

ANO mabuku beatelanga’mba kakongolo na mambo a misombelo yao. Byo neatangilenga, nataainemo bipikichala byawama byankwashishe kufwanyikizha bintu byo bikekala kulutwe. Kyafuminemo, saka nkijitu mwanyike, naikele na kilaka kya kukeba kufunda Baibolo, nabiji bishinka byo balumbulwile mu ano mabuku.

Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yafikile ku India, bwikalo bwami bwatendekele kutaminako. Bansemi bami baabenejilemo kabiji mu kuya kwa kimye bekaine. Kechi nayukile kyalengejile bano bantu babiji betemenwe kwabenamo ne. Najinga bingi na bijikila kabiji namwene’mba bandekelela. Nasemekelwetu bunke, kabiji namwenenga’mba kechi babena kuntekenesha ne kumpa bukwasho bo nakebelenga ne.

Amiwa ne bamama twaikalanga mu muzhi mukatampe wa Karachi. Juba jimo ba Fred Hardaker, bajinga badokotala kabiji Bakamonyi ba kwa Yehoba betufwakashijile pa nzubo. Baitabijile mu bintu byonka byaitabijilemo mishonale wapele bansemi bami oa mabuku. Baipwizhe bamama inge bakebelenga kufunda Baibolo. Bamama bakaine, bino baambile’mba kampe amiwa nakonsha kutemwa. Mulungu walondejilepo, Mulongo Hardaker watendekele kumfunjisha Baibolo.

Byo papichiletu milungu icheche, natendekele kuya na kupwila pa kakipatela ka Mulongo Hardaker. Bakamonyi bakikulumpe 12 bo baiyanga pa kino kishimikwa na kupwila. Bantekeneshe bingi ne kunta muchima nobe nemwanabo. Mvuluka byo naikalanga nabo, ne byo bafukamanga pa kuba’mba besakane na kimino kyami pa kwisamba mambo baikele balunda nami ba kine. Kino kyo kintu kyo nakebeshe bingi.

Kechi pabanjile ne, Mulongo Hardaker wañambijile’mba ngye nanji mu mwingilo wa kusapwila. Wamfujishe bya kwingijisha kijimba kya maselechi pa kuba’mba tujizhenga majashi a Baibolo epi pa kusapwila. Majashi amo atuntwishanga bantu mambo kechi batemenwe byambo byajingamo ne. Bino naikalanga bingi na lusekelo pa kusapwila ku bantu.

Nzhita ya bena Japan byo yafikilenga kwipi na India, bantangi ba mu kafulumende wa ku Britain batatwile kukatazha Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kepo mu July 1943, luno lukatazho lwanshinkamene ne amiwa. Mufunjishi-kata kabiji wajinga ntangi wa chechi wa Anglican wampangile sukulu. Wabuujile bamama amba kupwanañana na Bakamonyi ba kwa Yehoba kubena kundengela kwikala na byubilo byatama. Bamama baakaminwe bingi kabiji bankainye kupwanañana na Bakamonyi. Mu kuya kwa kimye, bamama bantumine kwi batata mu muzhi wa Peshawar waikela ku kabeta ka ku buyeke palepa makilomita 1,370. Bulunda bwami ne Yehoba bwakookele na mambo a kubula kajo ka ku mupashi ne kubula kupwanañana ba bantu ba Lesa.

BULUNDA BWAMI NA YEHOBA BYO BWAKOSELE JIBIJI

Mu 1947, nabwelele ku Karachi na kukeba nkito. Byo nafikile kokwa, nayile pa kipatela kya ba Hardaker. Bantambwijile bingi bulongo.

Byo balangulukile’mba nakolwa, bangipwizhe’mba: “Ki ka kibena kwimukatazha?”

Nakumbwile’mba: “Njitu bulongo, bino nji na kikola kya ku mupashi. Mbena kukeba kumfunjishanga Baibolo.”

Abo bangipwizhe’mba: “Mubena kukeba kutatula ñanyi kimye?”

Nakumbwile’mba: “Lelo jonka inge kyakonsheka.”

Nafunjile bingi bulongo Baibolo pa joja juba bufuku. Naumvwine bingi bulongo pa kwikala na bantu ba Yehoba jikwabo. Bamama baesekele kunkanya kupwanañana na Bakamonyi, bino pa kikye kimye nafuukwilepo kwingijila Yehoba. Pa 31 August, 1947, namwesheshe patoka kwipana kwami kwi Yehoba kupichila mu lubatizhilo lwa mema. Byo nafikizhe myaka 17, natendekele bupainiya bwa kimye kyonse.

KUTAANA LUSEKELO MU MWINGILO WA BUPAINIYA

Mpunzha itanshi ko bantumine kuya na kwingijila bupainiya kwajinga ku Quetta, kwaikalanga bashilikale ba ku Britain kala. Mu 1947, kyalo bekyabenyepo mwafuma byalo bibiji, India ne Pakistan. * Kino kyalengejile bantu mu bupopweshi bwapusana pusana kutendeka kwiipaya, kabiji kyalengejile bantu bavula bingi kunyemena mu byalo bikwabo. Babipuluka 14 milyonyi bo banyemejile mu byalo bingi. Bamozilemu bajinga mu India banyemejile ku Pakistan, pakuba ba Hindu ne bantu ba mu bupopweshi bwa Sikhism bavilukijile ku India. Na mambo a ino milukuchi, nakanjijile shitima mu muzhi wa Karachi naimenetu saka nakwata ku tushimbi kuchina kupona kufikatu ne byo twafikile ku Quetta.

Kimye kyo nataainwe ku kubuñana kwa mwanzo mu India mu 1948

Mu Quetta, namonañene ne George Singh wajinga na myaka ya kusemwa kukila pa 20 kabiji wajinga painiya wiikajila. George wampele nkinga ya kala yo nakanjilangapo (nangwa kukunkulusha) pa kuya na kusapwila mu nyaunda ya mitumba. Bimye byavula nasapwilangatu bunke bwami. Mu bañondo batanu na umo naikele na bantu 17 bo nafunjishanga Baibolo, kabiji bamo pa bano baishile mu bukine. Umo wajinga mushilikale wa jizhina ja Sadiq Masih, witukwashishe amiwa ne George kutuntulula mabuku amo alumbulula Baibolo mu mulaka wa Urdu ye baambanga mu kyalo kya Pakistan. Mu kuya kwa kimye, Sadiq waikele musapwishi wabambakana wa mambo awama.

Byo nayile ku Sukulu wa Gileada mu bwato bwatelwanga’mba Queen Elizabeth

Byo papichile kimye, nabwelele ku Karachi kabiji natendekele kwingijila pamo ne ba Henry Finch ne ba Harry Forrest, bajinga bamishonale kabiji popo bafuminetu ku Sukulu wa Gileada. Bamfunjishe bya kwingila mwingilo wa Lesa bulongo. Kimye kimo nayijile pamo na Mulongo Finch na kusapwila ku kabeta ka ku buyeke bwa Pakistan. Munshi ya mitumba ikatampe yalepa mo mo twataaine mizhi ya bantu bamba mulaka wa Urdu bajinga na kilaka kya kukeba bukine bwa mu Baibolo. Byo papichile myaka ibiji, ne amiwa bangichile kuya na kutaanwa ku Sukulu wa Gileada, kabiji byo napwishishe sukulu nabwelele ku Pakistan na kwingila bukalama bwa mwanzo pa bimye bimo. Naikalanga pa nzubo ya bamishonale mu muzhi mukatampe wa Lahore pamo na balongo basatu bajinga bamishonale.

KUFUMA MU LUKATAZHO LUKATAMPE

Kyataminekotu ke kya kuba’mba, mu 1954, bamishonale mu Lahore balekele kumvwañana, kabiji kino kyalengejile ofweshi wa musampi kwitupalañanya ne kwitutuma ku mapunzha akwabo. Na mambo a kuba’mba nakwashisheko mulongo umo mu lutobo, bampele lujimuno lwakosa bingi. Kyankolele bingi ku muchima, mambo nalangulukilenga’mba kechi nkobapo bya maana mu jibumba ja Lesa ne. Nabwelele ku Karachi, kabiji mu kuya kwa kimye navilukijile ku London, mu England kuba’mba nkatendeke kwingila jikwabo mingilo ya Lesa.

Mu London, kipwilo kyo najingamo mwajinga ba mu kisemi kya Betele bavula. Ba Pryce Hughes bakwatankanyanga mingilo ya musampi bamfunjishe bya kwingila mingilo ya kipwilo. Juba jimo bambuujile’mba pa kimye kimo bebajimwineko kyakosa bingi kwi ba Joseph F. Rutherford, batangijilanga mwingilo wa kusapwila mwaya ntanda yonse. Mulongo Hughes byo aesekele kwikangaizha, Mulongo Rutherford wamukajipijile jikwabo. Nakuminye pa kumona Mulongo Hughes byo amwemwesejile pa kuvuluka kino kyamwekele. Waambile’mba kimye kyamwekele bino bintu waumvwine ku muchima kutama. Bino mu kuya kwa kimye wafunjile kuba’mba wakebewenga luno lujimuno lwa kubula kupita mu mbaji kabiji lwamwesheshe butemwe bwa Yehoba. (Hebe. 12:6) Byambo byo aambile byamfikile bingi pa muchima kabiji byankwashishe kutendeka kwingila na lusekelo jibiji.

Pa kyonkakya kimye, bamama nabo bavilukijile ku London kabiji baswile kwibafunjisha Baibolo kwi ba John E. Barr, baikele mu Jibumba Jitangijila pa kupitapo kimye. Batendekele kwingijisha byo bafunjilenga kabiji babatizhiwe mu 1957. Mu kuya kwa kimye, naumvwine ne kuba’mba batata nabo saka bakyangye kufwa batendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba.

Mu 1958, nasongwele ba Lene bafumine ku Denmark baikalanga mu London. Mwaka walondejilepo, twaikele na mwana mubeji wa mukazhi aye Jane, kabiji mu kuya kwa kimye twaikele ne na baana bakwabo bana. Kabiji bampele ne mingilo ikwabo mu kipwilo kya Fulham. Pano bino, mu kuya kwa kimye, na mambo a ba Lene kukolwakolwa, twafuukwilepo kuvilukila ku mpunzha kwabula mashika. Mu 1967, twavilukijile mu muzhi wa Adelaide, ku Australia.

KINTU KITULETEJILE BULANDA BUKATAMPE

Mu kipwilo kyetu mu Adelaide mwajinga ne bena Kilishitu bashingwa 12. Batangijilanga mwingilo wa kusapwila na mukoyo. Kechi pabanjile ne, twaikele na mutanchi wawama bingi wa kwingijila Yehoba.

Mu 1979, twaikele na mwana wa butanu ye twatumbile’mba Daniel. Uno mwana waikele na kikola kilengela muntu kubula kukoma bulongo (Down syndrome) * kabiji kechi twaketekejilenga’mba ukakoma ne. Nangwatu pa kino kimye nkankalwa ne kulumbulula lumanamo lo twapichilemo. Twaingijile papelela bulume bwetu kumona mwa kumulamina kya kuba twalekele ne kuta muchima ku baana betu bakwabo bana. Bimye bimo kikoba kya kwa Daniel kyaalukanga musombelo wa kifufya na mambo a kubula mwela wa oxygen, mambo muchima wanji wasabikile pabiji, kabiji twamunyemeshanga ku kipatela. Nangwa kya kuba kechi wajinga na butuntulu bwa mubiji bwawama ne, wajinga bingi na maana kabiji watemenwe bilengwa na Lesa. Kabiji watemenwe bingi Yehoba. Umvwe tubena kulombela pamo na kisemi pa kuja kajo, wikwatanga tumaboko twanji tucheche, kwinauna mutwe ne kwamba’mba “Amena!” kufuma panshi ya muchima. Inge twapwisha kulomba, popo ajanga kajo.

Daniel byo afikizhe myaka ina, waikele na kikola kya kansa wa mu mashi (acute leukemia). Kino kitupezhezhe maana amiwa ne benakwami, ne kwituletela bulanda bukatampe. Naikele na bijikila bikatampe. Bino juba jimo kalama wetu wa mwanzo, aye Neville Bromwich waishile pa nzubo petu bufuku. Witukumbachijilemo amiwa ne benakwami saka ayengelela mipolo mu meso. Bonse twajijile. Byambo byanji bya lusa ne butemwe bitutekenesha bingi. Uno mulongo wayilenga pakachi ka bufuku. Byo papichiletu kimye kicheche, Daniel wafwile. Lufu lwa uno mwanetu lwitukolele bingi ku muchima. Nangwa byonkabyo, twachinchikile, mambo twashiinwe’mba kafwako kintu nangwa kimo kyakonsha kwabanya Daniel na butemwe bwa Yehoba ne, nangwatu lufu. (Loma 8:38, 39) Tubena kutengela kukamonañana nanji byo akasangulwa mu ntanda ipya ya Lesa.—Yoa. 5:28, 29.

KUTAANA LUSEKELO MU KUKWASHA BAKWETU

Ne pa kino kimye natwajijila pa bukulumpe mu kipwilo nangwa kya kuba bimye bibiji nakolelwe na kikola kya muchima kilengela kwikala na kalepu (stroke). Bintu byo napitamo bindengela kumvwina bakwetu kifyele ne lusa, kikatakata aba babena kupita mu makatazho. Kechi nebazhachisha pa bintu bimo byo boba ne. Bino neipuzha amiwa mwine amba: ‘Abya kujipo bintu byo bapitamo mu bwikalo bibalengela kwikala na bino byubilo nyi? Nakonsha kumwesha byepi kuba’mba nebata muchima? Nakonsha kwibatundaika byepi kulondela mashinda a Yehoba?’ Natemwa bingi mwingilo wa bukafunga mu kipwilo. Ntekenesha ne kukwasha bakwetu kwikala na bulunda bwakosa na Lesa, kabiji kukwasha bakwetu kuntekenesha ne amiwa.

Natwajijila kutaana lusekelo mu mwingilo wa bukafunga

Ñumvwatu byonka byaumvwine nyimbi wa masalamo waambile’mba: “Bijikila byamvujiile, anweba [Yehoba] mwantekeneshe ne kunsangajika.” (Sala. 94:19) Yehoba wantekeneshe kimye kyo najinga na makatazho a mu kisemi, kimye bantu kyo bankainyenga kwingijila Lesa, kimye kyo nalefwilwe, ne kimye kyo najinga na bijikila. Kine, Yehoba wajinga nobe nsemi kwi amiwa.

^ jifu. 19 Patanshi, kyalo kya Pakistan kyajinga na bibunji bibiji, kibunji kya West Pakistan (luno ke kyalo kya Pakistan) ne kibunji kya East Pakistan (luno ke kyalo kya Bangladesh).

^ jifu. 29 Monai kibaaba kya kuba’mba “Raising a Child With Down Syndrome—The Challenge and the Reward” mu Labainga! wa Kizungu wa June, 2011.